Αλκοολισμός: Η μάστιγα της εποχής μας

Ο αλκοολισμός αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως αλκοολισμό ορίζουμε την επιτακτική επιθυμία ενός ατόμου να καταναλώσει αλκοόλ, την αδυναμία του να σταματήσει αφού ξεκινήσει, την ανάγκη κατανάλωσης σταθερά αυξανόμενων ποσοτήτων και την εμφάνιση συμπτωμάτων στέρησης όπως ναυτία, εφίδρωση, τρόμο, όταν σταματήσει να πίνει.

Σύμφωνα με πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα, 5-10% του πληθυσμού στις ευρωπαϊκές χώρες κάνει κατάχρηση αλκοόλ. Το πρόβλημα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στις ΗΠΑ όπου οι αλκοολικοί υπερβαίνουν τα 15 εκατομμύρια ενώ η κίρρωση του ήπατος αποτελεί την 4η αιτία θανάτου στις ηλικίες από 25-65 έτη.

Γιατί το αλκοόλ είναι τοξικό για τον οργανισμό;
Η αλκοόλη διαλύεται εύκολα στο νερό, απορροφάται γρήγορα και διεισδύει σε όλους τους ιστούς του οργανισμού. Η διαδικασία εξουδετέρωσης ξεκινά από το στομάχι με ρυθμό που εξαρτάται από το χρόνο παραμονής του αλκοόλ εκεί.

Έτσι, αν η πρόσληψη αλκοόλ συνδυασθεί με λήψη τροφής η κένωση του στομάχου καθυστερεί και ένα σημαντικό μέρος του μεταβολίζεται. Όμως, το σημαντικότερο όργανο είναι το ήπαρ, αφού αυτό διαθέτει ειδικά ένζυμα για το μεταβολισμό της αλκοόλης και αυτό παράλληλα υφίσταται τις συνέπειες του αλκοολισμού.

Φυσιολογικά, μέσα σε μερικές ώρες όλη η προσληφθείσα ποσότητα έχει μετατραπεί σε αδρανή προϊόντα. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες σε χρόνια βάση. Τότε, το ήπαρ κινητοποιεί βοηθητικά ενζυμικά συστήματα για να μπορέσει να εξουδετερώσει την αλκοόλη. Αυτό έχει σαν συνέπεια την παραγωγή τοξικών μεταβολιτών οι οποίοι καταστρέφουν τα ηπατοκύτταρα.

Επιπλέον, εξαντλούνται οι υπάρχοντες προστατευτικοί μηχανισμοί (αντιοξειδωτικοί παράγοντες) και έτσι ο οργανισμός καθίσταται ευάλωτος σε τοξίνες ή προκαρκινικές ουσίες που προέρχονται από τις τροφές ή δημιουργούνται κατά τη διαδικασία της πέψης.

Περαιτέρω, καθυστερεί σημαντικά ο μεταβολισμός των φαρμάκων με αποτέλεσμα να παραμένουν περισσότερο στην κυκλοφορία και να δημιουργούν επιπλοκές.

Η αλκοόλη παρέχει υψηλή ενέργεια η οποία όμως, αφενός δεν μπορεί να αξιοποιηθεί αφετέρου προκαλεί μείωση του αισθήματος πείνας με αποτέλεσμα οι αλκοολικοί να υποσιτίζονται. Έτσι ο οργανισμός στερείται των απαραίτητων δομικών στοιχείων με συνοδό ανεπάρκεια βιταμινών και ιχνοστοιχείων.

Η αρχική και δυνητικά αναστρέψιμη διαταραχή του αλκοολισμού είναι η εναπόθεση λίπους μέσα στα ηπατοκύτταρα (λιπώδες ήπαρ). Ακολουθεί εξάντληση των αμυντικών μηχανισμών με αποτέλεσμα τη φλεγμονή και νέκρωση των ηπατοκυττάρων (αλκοολική ηπατίτιδα).

Η προσπάθεια «επούλωσης» των βλαβών οδηγεί στην αθρόα παραγωγή ινώδους ιστού με αποτέλεσμα τη μόνιμη διαταραχή της αρχιτεκτονικής του ήπατος (κίρρωση) και τις εκδηλώσεις ηπατικής ανεπάρκειας.

Ποια ποσότητα αλκοόλης θεωρείται ασφαλής;
Δεν υπάρχει ασφαλής ποσότητα αλκοόλ. Φαίνεται όμως ότι δύο ποτά ημερησίως για τους άνδρες και ένα για τις γυναίκες δεν εγκυμονούν κίνδυνο ηπατοπάθειας (το ένα ποτό ισοδυναμεί με 1 ποτήρι μπύρα (250ml) ή 1 ποτήρι κρασί (100ml) ή 1 ουίσκι, βότκα κ.λ.π. (30ml)). Επισημαίνεται ότι για κάποιους ανθρώπους η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει να αποθαρρύνεται πλήρως.

Υπάρχει κληρονομική προδιάθεση για αλκοολισμό;
Ο κίνδυνος αλκοολισμού είναι αυξημένος στα μέλη οικογενειών αλκοολικών χωρίς να έχει απομονωθεί το υπεύθυνο γονίδιο. Όμως, η όποια γενετική προδιάθεση δεν σημαίνει απαραίτητα νόσηση αφού καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως οι κοινωνικές συναναστροφές, το stress και η ευχέρεια πρόσβασης στο αλκοόλ.

Είναι αλήθεια ότι οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες στο αλκοόλ;
Πραγματικά, η ίδια ποσότητα αλκοόλ είναι περισσότερο τοξική στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Το γυναικείο σώμα περιέχει αναλογικά λιγότερο νερό οπότε η πυκνότητα της αλκοόλης είναι υψηλότερη και η τοξικότητά της μεγαλύτερη.

Πέραν αυτού, γενετικοί και ορμονικοί παράγοντες καθιστούν τις γυναίκες πιο ευπαθείς στο αλκοόλ. Επιπλέον, η αλκοολική ηπατοπάθεια επιδεινώνεται πολύ γρήγορα στις γυναίκες και εξελίσσεται ακόμα και αν σταματήσουν να πίνουν.

Μπορεί το αλκοόλ να είναι ωφέλιμο για την καρδιά;
Η έρευνα έδειξε ότι μικρή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να δρα προστατευτικά για την καρδιά ενισχύοντας τους παράγοντες εκείνους που εμποδίζουν τη θρόμβωση των στεφανιαίων αγγείων.

Βεβαίως αυτό δε σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να αρχίσει να πίνει αλκοόλ για να ωφελήσει την καρδιά του. Πολύ καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται με άλλους τρόπους, όπως η άσκηση και η σωστή διατροφή χωρίς τις παρενέργειες της αλκοόλης.

Πώς θα αναγνωρίσουμε ότι κάποιος έχει πρόβλημα αλκοολισμού;
Οι αλκοολικοί τείνουν να υποβαθμίζουν ή να αποκρύπτουν το πρόβλημά τους με αποτέλεσμα η διάγνωση να είναι δυσχερής και να καθυστερεί. Ακόμα και άτομα του στενού περιβάλλοντός τους αδυνατούν συχνά να αντιληφθούν τι συμβαίνει.

Άλλοτε, μπορεί να ζητηθεί βοήθεια λόγω των συνεπειών του αλκοολισμού όπως η αντικοινωνικότητα, η κακή απόδοση στην εργασία, η επιθετικότητα και η κατάθλιψη.

Γι’αυτό έχουν δημιουργηθεί ερωτηματολόγια που αποσκοπούν στην αντικειμενικότερη εκτίμηση της εξάρτησης ή όχι ενός ατόμου από το αλκοόλ. Το πιο δημοφιλές είναι το CAGE που περιλαμβάνει τέσσερα ερωτήματα. Δύο ή περισσότερες θετικές απαντήσεις συνηγορούν ισχυρά υπέρ αλκοολισμού.

Πώς εκδηλώνεται η αλκοολική ηπατοπάθεια;
Στα αρχικά στάδια ο ασθενής μπορεί να παρουσιάζει ήπια συμπτώματα όπως ανορεξία, πρωινή ναυτία και ήπια ευαισθησία στη δεξιά κοιλία. Κατά την εξέταση μπορεί να διαπιστωθούν ηπατομεγαλία, αραχνοειδείς σπίλοι στον κορμό, ερυθρότητα των παλαμών, γυναικομαστία ή τίποτα από αυτά.

Άλλοτε ο ασθενής υποβάλλεται τυχαία σε εργαστηριακό έλεγχο και διαπιστώνονται παθολογικές ηπατικές εξετάσεις. Όλα τα ανωτέρω μπορούν να υποχωρήσουν αν διακοπεί οριστικά το αλκοόλ.

Συνεχιζόμενη κατάχρηση όμως οδηγεί σε προοδευτική επιδείνωση των συμπτωμάτων. Ο αλκοολικός πλέον υποσιτίζεται και χάνει βάρος, παρουσιάζει συχνά εμετούς και διάρροιες, προσβάλλεται εύκολα από λοιμώξεις και έχει πυρετό. Σταδιακά αναπτύσσεται κίρρωση και ηπατική ανεπάρκεια οπότε εμφανίζεται ίκτερος, διόγκωση της κοιλιάς (ασκιτικό υγρό) και κιρσοί στον οισοφάγο, η αιμορραγία των οποίων μπορεί να είναι θανατηφόρος.

Ο θεράπων ιατρός μπορεί να διενεργήσει βιοψία ήπατος για να εκτιμήσει τη σοβαρότητα της ηπατικής βλάβης και να διαπιστώσει αν έχει αναπτυχθεί κίρρωση. Το αποτέλεσμα της βιοψίας θα πείσει και τον πλέον απείθαρχο αλκοολικό ότι διατρέχει σοβαρό κίνδυνο.

Πρέπει να επισημανθεί ότι 20% των ασθενών με αλκοολική κίρρωση θα αναπτύξουν τελικά ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα. Γι’αυτό είναι χρήσιμο να ελέγχονται περιοδικά με υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία της κοιλιάς.

Υπάρχει θεραπεία για την αλκοολική ηπατοπάθεια;
Η μόνη αποτελεσματική θεραπεία είναι η έγκαιρη και οριστική διακοπή του αλκοόλ. Ο στόχος αυτός δεν είναι εύκολος και απαιτείται σοβαρή προσπάθεια από τον ασθενή, συνεχής ενίσχυση από το οικογενειακό περιβάλλον και ενδεχομένως ψυχολογική υποστήριξη από εξειδικευμένους επιστήμονες.

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην καλή θρέψη με συμπληρώματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων ώστε να διορθωθούν οι υπάρχουσες ανεπάρκειες. Οι επιπλοκές της κίρρωσης αντιμετωπίζονται με την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

Ενίοτε όμως, παρά τη διακοπή του αλκοόλ, η κίρρωση οδηγεί σε σοβαρή ηπατική ανεπάρκεια. Στις περιπτώσεις αυτές η μόνη λύση είναι η μεταμόσχευση ήπατος που εκτελείται σε εξειδικευμένα κέντρα με καλά αποτελέσματα.

Το άρθρο δημοσιεύεται και στο περιοδικό «Ευεξία και Διατροφή» του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής.

health.in.gr