22 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα του Νερού. Υπάρχει περίπτωση να το στερηθούμε;

Το νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, αποτέλεσε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας και ένα από τα βασικότερα στοιχεία των κοσμολογικών αντιλήψεων όλων των λαών. Πάμπολλες δοξασίες, συμβολισμοί, λατρευτικά έθιμα και θρησκευτικές τελετές αποδεικνύουν τη σημαντικότητά του στη ζωή μας. Η ζωτική σημασία του νερού για την επιβίωση του ανθρώπου φαίνεται και στην επιλογή των χώρων για τη δημιουργία των παραδοσιακών οικισμών. Τα πρώτα χωριά, οι κατοπινές μεγάλες πόλεις, και οι σημερινές πρωτεύουσες βρίσκονταν πάντα στις όχθες ποταμών.

Τρία είναι τα βασικά θέματα που αφορούν στο νερό και απασχολούν σήμερα τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς: η λειψυδρία, η μόλυνση των υδροφόρων οριζόντων και η ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης, το νερό θεωρείται κάτι το δεδομένο. Το άφθονο, καθαρό, γλυκό νερό είναι διαθέσιμο, αρκεί κανείς να ανοίξει τη βρύση του. Έτσι, δημιουργείται η ψευδαίσθηση της αφθονίας που δεν επιτρέπει να αποκαλυφθεί η αλήθεια, ότι δηλαδή με την πάροδο του χρόνου το γλυκό νερό τείνει να μετατραπεί σε αγαθό που εκλείπει. Ας δούμε όμως ορισμένα στοιχεία που συνθέτουν το φαινόμενο της λειψυδρίας:
– Η ζήτηση νερού ανά κεφαλή αυξάνεται, ενώ η διαθεσιμότητά του ανά κεφαλή μειώνεται λόγω της παγκόσμιας αύξησης του πληθυσμού.
– Το ½ του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει από βασικές υπηρεσίες απολύμανσης. Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στερούνται το πόσιμο νερό. Σε πολλές χώρες ο αριθμός αυτών των ανθρώπων αυξάνεται, δεν μειώνεται.

– Φαινόμενα εμφάνισης μερικών ασθενειών σχετικών με το νερό εντείνονται, συχνά η έλλειψη φαρμάκων είναι γεγονός σε πολλές χώρες και οι αντιθέσεις στην ποιότητα ζωής πλούσιων-φτωχών μεγαλώνουν. Ασθένειες του γαστρεντερικού συστήματος που προκαλούνται από διάφορους μικροοοργανισμούς μετρούν εκατομμύρια ασθενείς και νεκρούς παγκοσμίως!
– Η έκταση αρδεύσιμης γης ανά κεφαλή μειώνεται και ο ανταγωνισμός για ζήτηση νερού από τις πόλεις αυξάνεται.
– Περισσότερα από 700 είδη ψαριών του γλυκού νερού είναι αναγνωρισμένο ότι κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Οι οικολογικές καταστροφές στις λίμνες Αράλη (κεντρική Ασία) και Βικτόρια (ανατολική Αφρική), καθώς και σε άλλους φυσικούς ταμιευτήρες γλυκού νερού είναι τρανταχτές ενδείξεις της επικίνδυνης κατάστασης που επιφέρουμε εκούσια ή ακούσια στο υδάτινο περιβάλλον μας.
– Πολιτικές ή στρατιωτικές διαμάχες για τη χρήση πηγών νερού είναι αναμενόμενες σε πολλές περιοχές.
– Η άντληση και η χρήση υπόγειων νερών αυξάνονται σε κάθε ήπειρο εκτός της Ανταρκτικής, χωρίς την αναπλήρωσή τους από τον υδρολογικό κύκλο.
– Μελετητές έχουν αναγνωρίσει ότι η ανθρώπινη επέμβαση στο παγκόσμιο κλίμα είναι πλέον ολοφάνερη και ότι ο υδρολογικός κύκλος έχει επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό.

Οι λόγοι για τους οποίους το πολύτιμο αυτό αγαθό αποτελεί αντικείμενο διαμάχης είναι οι ακόλουθοι:
– Ο έλεγχος των πηγών νερού. Η παροχή νερού ή η πρόσβαση στο νερό μπορεί να αποτελέσει αιτία έντασης. Για παράδειγμα, από το 1947 μέχρι το 1960 υπήρχε συνεχής διαμάχη μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν για την εκμετάλλευση των νερών του ποταμού Ινδού.
– Στρατιωτικοί σκοποί. Οι πηγές νερού ή τα ίδια τα συστήματα παροχής νερού χρησιμοποιούνται από έναν εθνικό, κρατικό ή μη κρατικό παράγοντα κατά τη διάρκεια μιας στρατιωτικής σύρραξης. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου μεταξύ Αραβίας και Ισραήλ, διακόπηκε η παροχή νερού στη δυτική Ιερουσαλήμ.
– Πολιτικοί σκοποί. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σιγκαπούρης που αντλεί περίπου τη μισή ποσότητα νερού που καταναλώνει από τη Μαλαισία. Το 1997 η Μαλαισία εκφόβισε τη Σιγκαπούρη με διακοπή παροχής νερού, επειδή η δεύτερη την κατέκρινε για την πολιτική της.
– Μέσο τρομοκρατίας. Οι πηγές νερού ή τα ίδια τα συστήματα παροχής νερού χρησιμοποιούνται είτε ως στόχοι είτε ως μέσα για να ασκηθεί βία ή πίεση από μη κρατικό παράγοντα. Το ΝΑΤΟ, για παράδειγμα, είχε στόχο ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο στο Κόσσοβο, ενώ οι Σέρβοι είχαν μολύνει πηγάδια Κοσσοβάρων με πτώματα στρατιωτών.
– Μέσο ανάπτυξης στρατηγικής σημασίας. Οι πηγές νερού ή τα ίδια τα συστήματα παροχής νερού είναι συγχρόνως πηγή οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Από το 1947, για παράδειγμα, ξεκίνησε η διαμάχη μεταξύ Ινδίας και Μπαγκλαντές για την εκμετάλλευση των νερών του ποταμού Γάγγη. Κορυφώθηκε, μάλιστα, μετά το 1962, όταν η Ινδία ξεκίνησε την κατασκευή του φράγματος στη Φαράκα, και σταμάτησε μόλις το 1996 μετά την υπογραφή 30χρονης ειρήνης.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το νερό αποτελεί αγαθό που οι λαοί το διεκδικούν με πολεμικά ή διπλωματικά μέσα. Ο υπερπληθυσμός, η αύξηση κατανάλωσης ανά κεφαλή (η επάρκεια νερού σημαίνει βελτίωση του βιοτικού επιπέδου) και οι αλλαγές των κλιματολογικών συνθηκών δεν είναι οι μόνοι παράγοντες που συντελούν στην έλλειψη του γλυκού νερού. Η ρύπανση των υδροφόρων οριζόντων από βιομηχανικά λύματα, λιπάσματα και φυτοφάρμακα, δίκτυα αποχέτευσης και σκουπιδότοπους εντείνει το πρόβλημα της ακαταλληλότητας των υδάτινων πόρων. Έτσι, το 1996 στο Μπαγκλαντές αποκαλύφθηκε ότι από τα φυτοφάρμακα είχε διεισδύσει στο υπέδαφος αρσενικό, μολύνοντας το νερό των πηγαδιών σε 40.000 χωριά. Εξάλλου, τα 31 ποτάμια που διασχίζουν την Ευρώπη παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης, ενώ υπολογίζεται ότι το 25% των ποταμών της Ευρώπης είναι μολυσμένοι και ορισμένοι μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρούνται οικολογικά νεκροί.
Επειδή οι φυσικές πηγές δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, κάποιες χώρες αναγκάζονται να επεξεργάζονται το νερό της θάλασσας και να το μετατρέπουν σε πόσιμο (αφαλάτωση). Η μεγαλύτερη παραγωγή αφαλατωμένου νερού γίνεται, όπως είναι αναμενόμενο, στη Σαουδική Αραβία (πέντε εκατομμύρια κυβικά μέτρα τη μέρα). Ακολουθούν οι ΗΠΑ με 2,8 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Λιβύη, η Ιαπωνία, το Κατάρ, η Ισπανία, η Ιταλία και το Ιράν.
Παρ’ όλο που η μέθοδος της αφαλάτωσης έχει εξελιχθεί τα τελευταία 40 χρόνια, εξακολουθεί να είναι οικονομικά ασύμφορη, γι’ αυτό και είναι ανεπτυγμένη σε χώρες οικονομικά εύρωστες. Η ανάκτηση νερού (water reuse ή water reclamation) είναι λιγότερο διαδεδομένη μέθοδος από την αφαλάτωση, αλλά έχει κερδίσει έδαφος. Στην Αυστραλία μάλιστα υπάρχουν νόμοι που διασφαλίζουν την ποιότητα του ανακυκλωμένου νερού! Η παραγωγή ανακυκλωμένου νερού συναντάται σε χώρες και νησιά όπου η ζήτηση νερού το καλοκαίρι (ή γενικότερα την τουριστική περίοδο) είναι πολλαπλάσια αυτής του χειμώνα. Το νερό της αποχέτευσης επεξεργάζεται και επαναχρησιμοποιείται για άρδευση! Στα πλαίσια μιας ορθολογικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων σε ανεπτυγμένες χώρες προικισμένες με πλούσιους υδάτινους πόρους, όπως, π.χ., η βόρεια Ιταλία γίνονται μελέτες για δημιουργία διπλών συστημάτων διανομής πόσιμου και επαναχρησιμοποιούμενου νερού.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η λύση στα προαναφερόμενα παγκόσμια προβλήματα βρίσκεται σε μια ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων. Η χρήση της τεχνολογίας βελτίωσε την ποιότητα νερού στις ανεπτυγμένες χώρες, δεν μπόρεσε όμως να μειώσει τις εντάσεις στις τέσσερις γωνιές του κόσμου για τη διεκδίκηση των πηγών του νερού. Η λύση δεν δίνεται με την αύξηση των υδάτινων αποθεμάτων, γιατί αυτή κοστίζει πολύ και απλώς μεταθέτει χρονικά την κρίση. Ο εντοπισμός και η ανάπτυξη νέων πόρων, οι νέες τεχνολογίες βελτίωσης υφάλμυρων πηγών, καθώς και η βαθύτερη κατανόηση του υδρολογικού κύκλου δημιουργούν το πλαίσιο στο οποίο θα αναπτυχθούν και οι επιμέρους εθνικές πρωτοβουλίες κάθε κράτους. Επιπλέον, πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε το ρόλο της επιστήμης και της τεχνολογίας στην υπηρεσία της οικολογίας.

health.in.gr