Στο χείλος του πυρηνικού ολέθρου: Οι απόγονοι των Κένεντι και Χρουστσόφ σε μια ιστορική συμμαχία

Όταν ο Τζον Φ. Κένεντι και ο Νικίτα Χρουστσόφ βρέθηκαν αντίπαλοι στην Kρίση των πυραύλων της Κούβας, την αντιπαράθεση διάρκειας 13 ημερών που συνέβη τον Οκτώβριο του 1962 μεταξύ των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης λόγω των σοβιετικών βαλλιστικών πυραύλων που αναπτύχθηκαν στην Κούβα και έφερε τον κόσμο στο χείλος του καθολικού ολέθρου, γράφτηκε ιστορία. Αν τα μαθήματα αυτής της ιστορίας έχουν αποτυπωθεί στην ηγεσία του σήμερα, είναι κάτι (επώδυνα) αμφίβολο.

Η κρίση που έφερε τις δύο υπερδυνάμεις της εποχής πολύ κοντά σε έναν πυρηνικό πόλεμο εξαιτίας της εγκατάστασης σοβιετικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές στο έδαφος της Κούβας, στον Κόλπο των Χοίρων (ενέργεια που επρόκειτο για απάντηση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων στο έδαφος της Μεγάλης Βρετανίας, της Ιταλίας και κυρίως της Τουρκίας) ξεκίνησε όταν ένα U2 αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος, φωτογράφισε την Κούβα και αποκάλυψε την ύπαρξη βάσεων εκτόξευσης πυραύλων.

Ακολούθησαν δύο εβδομάδες αφόρητης έντασης. Στις 22 Οκτωβρίου, ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι σε διάγγελμά του μίλησε για κίνδυνο παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου και ανακοίνωσε πως το αμερικανικό ναυτικό θα επέβαλλε ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας, προχωρώντας σε κατάσχεση όπλων, που σοβιετικά σκάφη θα επιχειρούσαν να παραδώσουν στην Κούβα.

Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Χρουστσόφ αναφέρθηκε σε παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου ανταποδίδοντας και τις προειδοποιήσεις-απειλές, ζητώντας από την αμερικανική ηγεσία να αποχωρήσει, προτείνοντας αμοιβαία υποχώρηση, της Σοβιετικής Ένωσης από την Κούβα και των Η.Π.Α. από Ασία και Ευρώπη.

Ξεκάθαρος κίνδυνος

Η απειλή ήταν ξεκάθαρη: αν ο Κένεντι ή ο Σοβιετικός ομόλογός του, Χρουστσόφ, ήθελαν θα ακολουθούσε μια αλυσιδωτή αντίδραση βυθίζοντας την ανθρωπότητα στην ολοκληρωτική καταστροφή και την πυρηνική αποκάλυψη.

Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας έχει καλυφθεί ατελείωτα, αλλά η τρίτη σεζόν του podcast The Bomb του BBC World Service φέρνει ένα εντελώς νέο στοιχείο στην ιστορία.

Συμπαρουσιαστές είναι ο Μαξ Κένεντι και η Νίνα Χρουστσόβα, συγγενείς των ανδρών που, για 13 ημέρες, κρατούσαν τη μοίρα του κόσμου στα χέρια τους.

«Τι σκεφτόταν η σοβιετική πλευρά; Τι σκεφτόταν η αμερικανική πλευρά;» ρωτά η Χρουστσόβα, δισέγγονη του Χρουστσόφ και καθηγήτρια διεθνών σχέσεων στη Νέα Υόρκη.  Για εκείνη, η αξία της εκπομπής είναι η αντικειμενική της προσπάθεια να διερευνήσει: «Πώς μπορούν οι άνθρωποι να μισούν ο ένας τον άλλον και να πηγαίνουν ο ένας ενάντια στον άλλον;».

«Δεν μου διέφυγε πόσο εντυπωσιακό είναι το ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι φίλοι ή να έχουν τη δυνατότητα να γίνουν ολοκληρωτικοί εχθροί», προσθέτει ο Κένεντι, γιος του Ρόμπερτ Κένεντι, ανιψιός του JFK, συγγραφέας και δικηγόρος.  «Το βλέπουμε ξανά και ξανά όταν οι χώρες πηγαίνουν σε πόλεμο και απλώς καταδεικνύει πόσο απίστευτα ανόητο είναι να πολεμάς».

Αυτό που είναι αξιοσημείωτο στην Κρίση των Πυραύλων της Κούβας είναι ότι ο κόσμος μπορούσε να παρακολουθήσει σχεδόν σε πραγματικό χρόνο την πορεία προς την καταστροφή. Ωστόσο, η απειλή ήταν πολύ πιο κοντά από ό,τι αντιλαμβανόταν κανείς.

«Σχεδόν όλοι στον Λευκό Οίκο ήθελαν αεροπορική επιδρομή και εισβολή», αποκαλύπτει ο Κένεντι. «Αν είχαμε χτυπήσει τους Κουβανούς είναι βέβαιο ότι οι Ρώσοι θα απαντούσαν με πυρηνικό όπλο κατά του Στόλου, γεγονός που θα είχε καταστρέψει τα αεροπλανοφόρα μας. Και εμείς θα είχαμε απαντήσει με μαζικά αντίποινα που θα είχαν τερματίσει όλη τη ζωή στη Γη».

Το γεγονός ότι η καταστροφή αποφεύχθηκε, αποτελεί απόδειξη της ψυχραιμίας του Κένεντι και του Χρουστσόφ, οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και να διαπραγματευτούν, όταν όλοι γύρω τους πίεζαν για στρατιωτική δράση.

Ο Χρουστσόφ απέσυρε τους πυραύλους από την Κούβα και ο Κένεντι απέσυρε τους αμερικανικούς πυραύλους από την Τουρκία, ένα γεγονός που δεν αναφέρθηκε εκείνη την εποχή.

Η Χρουστσόβα έμαθε για την κρίση μέσα από το σοβιετικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο έδινε μια διαφορετική εικόνα.

«Στη Σοβιετική Ένωση, ο κόσμος δεν γνώριζε πολλά γι’ αυτό, γιατί ήταν μια κρίση, και στη Σοβιετική Ένωση μας έλεγαν ότι τα πράγματα είναι πάντα υπέροχα και ηλιόλουστα» λέει στον The Guardian.

Ωστόσο, στην οικογένεια του Χρουστσόφ, η αντίληψη ήταν διαφορετική. «Μου έλεγαν πόσο σπουδαία στιγμή ήταν, επειδή ήταν αντιμέτωποι. Κατάφεραν να το λύσουν και δεν ξεκίνησαν τον πόλεμο, κάτι που ήταν υπέροχο» πρόσθεσε.

Αν και σήμερα οι συγγενείς των δύο ηγετών είναι φίλοι, η Χρουστσόβα επισημαίνει μια ιστορική ειρωνεία. «Για πολύ καιρό στη ρωσική πολιτική, [η λύση] θεωρούνταν ήττα για τον Χρουστσόφ, επειδή δεν ανατίναξε τις Ηνωμένες Πολιτείες» λέει.

Επίκαιρος φόβος

Το podcast είναι επίκαιρο, καθώς το Ρολόι της Αποκάλυψης (Doomsday Clock) βρίσκεται πιο κοντά στα μεσάνυχτα από ποτέ, εν μέρει επειδή οι σημερινοί ηγέτες φαίνεται να αγνοούν τα διδάγματα του παρελθόντος.

«Δεν έχω εμπιστοσύνη στους ηγέτες της Αμερικής και της Ρωσίας», δηλώνει απερίφραστα ο Μαξ Κένεντι. «Ο Πρόεδρος Χρουστσόφ οργάνωσε την πολιτική άμυνα του Στάλινγκραντ. Είδε από πρώτο χέρι, πολύ κοντά, τις φρίκες του πολέμου. Ο Πρόεδρος Κένεντι [ο οποίος πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο] έχασε δύο μέλη του πληρώματός του. Είδε τον θάνατο από κοντά».

Ο Κένεντι τονίζει ότι η στρατιωτική θητεία κάνει τεράστια διαφορά στην ηγεσία. «Ο Πούτιν έχει απειλήσει επανειλημμένα να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Και ο Τραμπ δεν έχει καμία εμπειρία με τη θητεία. Έτσι, έχω πραγματική ανησυχία για το μέλλον μας, που αφήνεται στα χέρια αυτών των δύο πολύ περιορισμένων ανδρών».

Η Χρουστσόβα συμφωνεί, υπογραμμίζοντας την απομάκρυνση από την πραγματικότητα του πολέμου. «Τόσο ο Κένεντι όσο και ο Χρουστσόφ γνώριζαν τι ήταν ο πόλεμος. Και έτσι, και για τους δύο, το να κάνουν το βήμα που θα μας οδηγούσε στον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο ήταν αδιανόητο» δηλώνει.

Σήμερα, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. «Ο Αμερικανός πρόεδρος είναι ένας άνθρωπος του ριάλιτι σόου. Και επειδή η στρατιωτική επίθεση πηγαίνει σχετικά καλά [για τον Πούτιν] αυτή τη στιγμή, τον έχουμε δει τρεις φορές με τη στρατιωτική του στολή. Όλα αυτά είναι για τηλεοπτική θέαση», καταλήγει η Χρουστσόβα, εκφράζοντας τον φόβο ότι οι σημερινοί ηγέτες δεν είναι πρόθυμοι να μάθουν το δίδαγμα της ηγεσίας ευθύνης που έδωσαν οι πρόγονοί τους.

«Εκδικητικοί ηγέτες»

Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας έδωσε ένα ανεκτίμητο δίδαγμα στην ανθρωπότητα: την αξία της ενσυναίσθησης και της αναζήτησης της ειρήνης. Αυτά τα διδάγματα, όμως, φαίνεται να αγνοούνται από τους σύγχρονους ηγέτες, όπως εξηγεί ο Μαξ Κένεντι, ο οποίος, από κοινού με τη Νίνα Χρουστσόβα, αναδεικνύει την έλλειψη ηγετικής ευθύνης που, όπως λένε, αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για το μέλλον του πλανήτη.

Mιλώντας με τη δισέγγονη του Χρουστσόφ για το podcast The Bomb ο ανιψιός του Κένεντι, εξέφρασε αρχικά τον φόβο του για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η κριτική της Χρουστσόβα προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

«Αξίζει να αναφερθεί ότι όταν η Νίνα μιλά για τον Πούτιν, ανησυχώ ότι όταν επιστρέψει στη Ρωσία, κάτι θα μπορούσε να της συμβεί, επειδή υπάρχει μια τόσο πραγματική απειλή αντιποίνων», δήλωσε διστακτικά, στρέφοντας αμέσως μετά την προσοχή του στη δική του χώρα.

Ο Κένεντι παραδέχτηκε ότι, για πρώτη φορά, νιώθει ότι η ασφάλεια των πολιτικών αντιπάλων κινδυνεύει και στην Αμερική. «Πάντα ένιωθα εντελώς ασφαλής στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά τώρα έχουμε έναν πρόεδρο που αναζητά αντίποινα κατά των πολιτικών του εχθρών. Αυτό είναι πολύ ανησυχητικό».

TIME’s new cover: Trump wanted a summit with Putin. He got way more than he bargained for https://t.co/sUu9gGKmmP pic.twitter.com/qq6iOjlis1

— TIME (@TIME) July 19, 2018

Η δήλωσή του έρχεται σε συνέχεια των πιθανών νομικών συνεπειών που φέρεται να αντιμετώπισε η αμερικανική τηλεόραση, η οποία, όπως λέει, «ανάγκασε την αναστολή του Τζίμι Κίμελ» αφότου επέκρινε την απάντηση της κυβέρνησης στη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ, αναδεικνύοντας την απειλή για την ελευθερία του λόγου.

Η κριτική του Μαξ Κένεντι προς τον Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι θεωρητική. Ο αδελφός του είναι ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ, ο οποίος υπηρετεί ως «αμφιλεγόμενος γραμματέας υγείας του Τραμπ».

Ο Μαξ Κένεντι δεν καταγγέλλει τη διακυβέρνηση Τραμπ με έναν αφηρημένο τρόπο. Πέρυσι, ο ίδιος είχε γράψει ένα άρθρο γνώμης στους Los Angeles Times καταγγέλλοντας δημόσια τον αδελφό του. Ως εκ τούτου, η κριτική του προς τον Τραμπ είναι «ένα επιπλέον χτύπημα» στην εμφύλια διαμάχη μέσα στη δυναστεία των Κένεντι.

Αίτημα η ενσυναίσθηση

Ερωτηθείς για το τι μπορούν να μάθουν οι σημερινοί ηγέτες από την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, ο Κένεντι υπογράμμισε δύο βασικά διδάγματα ηγεσίας που λείπουν σήμερα:

«Το ένα είναι η σημασία των ηγετών που πραγματικά αναζητούν κάθε δίοδο προς την ειρήνη πριν πάνε σε πόλεμο», κάτι που δεν βλέπει να συμβαίνει τώρα στη Βενεζουέλα είπε.

«Το άλλο πράγμα είναι ότι, όταν διαπραγματεύεσαι, το πολύ σημαντικό πράγμα που έκανε ο Πρόεδρος Κένεντι ήταν να προσπαθήσει να μπει στη θέση του Χρουστσόφ. Ο Κένεντι γνώριζε ότι όπως το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα πίεζε τον ίδιο, έτσι θα πίεζε και τον Χρουστσόφ. Και οι δύο προσπαθούσαν να καταλάβουν τι χρειαζόταν ο άλλος για να διευθετήσει αυτή την κρίση.

Και στο τέλος, νομίζω ότι ο Πρόεδρος Κένεντι και ο Νικίτα Χρουστσόφ ανέπτυξαν μια αμοιβαία κατανόηση. Υπήρξαν στιγμές στην κρίση όπου ήταν πραγματικά μόνο αυτοί οι δύο άνδρες που στάθηκαν ανάμεσα σε όλες αυτές τις άλλες δυνάμεις και την καταστροφή της ανθρώπινης φυλής», τόνισε ο Μαξ Κένεντι.

«Η ηγετική ευθύνη είναι κάτι που μας λείπει» είπε η Χρουστσόβα από τη μεριά της. «Η κρίση ήταν ένα μεγάλο παράδειγμα του πώς, όταν πλησιάζεις τον πόλεμο, στην πραγματικότητα απομακρύνεσαι από τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι κάτι που δεν πρέπει να συμβεί υπό οποιεσδήποτε συνθήκες».

Το συγκλονιστικά επίκαιρο The Bomb είναι διαθέσιμο στο BBC Sounds.