Ο Αϊνστάιν, ο Τολστόι, ο Στιβ Τζομπς -Γιατί τόσοι έξυπνοι άνδρες συμπεριφέρονται τόσο άσχημα;

Όταν ο πρώτος γάμος του Άλμπερτ Αϊνστάιν ήταν στα τάρταρα, συνέταξε ένα συμβόλαιο για τη σύζυγό του, Μιλέβα Μάριτς. Στο εξής η Μιλέβα θα έπρεπε να φροντίζει να πλένει τακτικά τα ρούχα του Αϊνστάιν, να πηγαίνει τρία γεύματα την ημέρα στο δωμάτιό του, να τον κρατάει μακριά από τα παιδιά, και, το πιο ανατριχιαστικό απ’ όλα, θα έπρεπε να συμφωνεί να «σταματάει να μου μιλάει αν το ζητήσω».

Δεδομένου ότι η Μάριτς ήταν ένας ταλαντούχος φυσικός που είχε εργαστεί δίπλα στον Αϊνστάιν στην πρώιμη έρευνά του για τη σχετικότητα, προφανώς και θα ήθελε να συνεχίσει τη συζήτηση. Όμως, δεδομένου ότι κάποτε της είχε στείλει ένα σχέδιο του ποδιού του ως αστεία υπόδειξη για να του φτιάξει κάλτσες, είναι αρκετά σαφές ότι ενδιαφερόταν περισσότερο για τις οικιακές της ικανότητες παρά για τις απόψεις της σχετικά με το E=mc².

Ένιωθε ξεχωριστός

«ο Αϊνστάιν μπορούσε να ξεφύγει με αυτή τη σικέ συμπεριφορά επειδή ήξερε ότι ήταν ιδιοφυΐα» γράφει η Kathryn Hughes στους Times.

Κανείς άλλος δεν το πίστευε αυτό τότε -η διεθνής φήμη απείχε ακόμη μερικά χρόνια. Αλλά αυτό δεν είχε σχεδόν καμία σημασία. Ήξερε ότι ήταν ξεχωριστός, τόσο ξεχωριστός που δεν μπορούσε να περιμένει κανείς από αυτόν να τηρεί τους κανονικούς κανόνες της πολιτισμένης ζωής.

Όταν εγκατέλειψε τη Μάριτς το 1914, η ιδέα του για τη διατροφή του παιδιού ήταν να υποσχεθεί ότι, αν κέρδιζε το βραβείο Νόμπελ, τα χρήματα θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος του διακανονισμού του διαζυγίου.

Δεδομένου ότι η Μάριτς ήταν ένας ταλαντούχος φυσικός που είχε εργαστεί δίπλα στον Αϊνστάιν στην πρώιμη έρευνά του για τη σχετικότητα, προφανώς και θα ήθελε να συνεχίσει τη συζήτηση

Πόλεμος και Ειρήνη

Το ζωντανό βιβλίο της Helen Lewis είναι γεμάτο με ανέκδοτα σαν κι αυτά, τα οποία δείχνουν έξυπνους ανθρώπους να συμπεριφέρονται άσχημα και στη συνέχεια να επικαλούνται την «ιδιοφυΐα» τους ως άλλοθι.

Ιδιαίτερα μοχθηρό παραδείγματα είναι ο Λέων Τολστόι, ο οποίος έδιωξε την αφοσιωμένη σύζυγό του, Σοφία, από το νεκροκρέβατο του, επειδή σε αυτό το προχωρημένο στάδιο συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε πλέον να αντέξει να είναι μαζί της, παρά το γεγονός ότι εκείνη είχε περάσει επτά χρόνια αντιγράφοντας το Πόλεμος και Ειρήνη.

Έπειτα, υπάρχει ο αφηρημένος καλλιτέχνης Τζάκσον Πόλοκ, του οποίου οι πίνακες με σταγόνες μεταμόρφωσαν τη μεταπολεμική αμερικανική καλλιτεχνική σκηνή. Δυστυχώς, ήταν επίσης ένας μανιώδης μεθύστακας που, χωρίς τη φροντίδα της συζύγου του και επίσης ζωγράφου, Λη Κράσνερ, δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από έναν μη λειτουργικό αλκοολικό που θα κείτονταν στο πεζοδρόμιο του Greenwich Village.

Ενώ ο Πόλοκ καρπωνόταν τη δόξα και κυνηγούσε άλλες γυναίκες, η Κράσνερ ζωγράφιζε σε όλο και μικρότερους καμβάδες, σε σημείο που οι φίλοι της υπέθεσαν ότι τα είχε παρατήσει οριστικά.

Ιδιαίτερα μοχθηρό παραδείγματα είναι ο Λέων Τολστόι, ο οποίος έδιωξε την αφοσιωμένη σύζυγό του, Σοφία, από το νεκροκρέβατο του, επειδή σε αυτό το προχωρημένο στάδιο συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε πλέον να αντέξει να είναι μαζί της

Το μοντέλο του «προσωπικού ελλείμματος»

Αυτό το βιβλίο, όμως, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένας κατάλογος κακών γάμων και πολύπαθων συζύγων. Υπάρχει, για παράδειγμα, αυτό που η Helen Lewis ορίζει ως το μοντέλο του «προσωπικού ελλείμματος», το οποίο ουσιαστικά υποδηλώνει ότι εμείς, το μη ιδιοφυές κοινό, πρέπει να ανεχτούμε μερικούς αρκετά δυσάρεστους χαρακτήρες αν θέλουμε να έχουμε ωραία πράγματα γύρω μας.

Ο Στιβ Τζομπς είναι το προφανές παράδειγμα εδώ. Μας έδωσε το iPhone και το Mac, αλλά ταυτόχρονα πάρκαρε σε θέσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Του άρεσε επίσης να πλένει τα πόδια του στην τουαλέτα, επειδή μπορούσε.

Αυτό το «μοντέλο προσωπικού ελλείμματος», λέει η Lewis, είναι ιδιαίτερα εμφανές στις βιογραφίες του Χόλιγουντ, οι οποίες αρέσκονται να πλασάρουν την ιδέα ότι το να είσαι ιδιοφυΐα συνεπάγεται αυτομάτως ότι πληρώνεις κι ένα τρομερό τίμημα, ενώ εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να ανησυχούμε για το αν είμαστε συνένοχοι.

Ο Στιβ Τζομπς είναι το προφανές παράδειγμα εδώ. Μας έδωσε το iPhone και το Mac, αλλά ταυτόχρονα πάρκαρε σε θέσεις για άτομα με ειδικές ανάγκες. Του άρεσε επίσης να πλένει τα πόδια του στην τουαλέτα, επειδή μπορούσε

«Αισθάνεται βαθιά»

Ξεχωρίζει το A Beautiful Mind, την ταινία του 2001 για τη μαθηματική ιδιοφυΐα Τζον Νας, που υποδύεται ο Ράσελ Κρόου, η οποία φαίνεται να υποδηλώνει ότι για να είναι ιδιοφυής – ο Νας επινόησε την «ισορροπία Νας», μια σημαντική ανακάλυψη στη θεωρία παιγνίων – ο απόφοιτος του Princeton έχασε την ψυχική του υγεία.

«Αισθάνεται βαθιά» επιμένει η Lewis για την κάθοδο του Νας στην ψύχωση.

Ο μύθος της ιδιοφυΐας τρέχει από παράδειγμα σε παράδειγμα με τρόπο που μπορεί να φαίνεται επιπόλαιος. Όταν η Lewis επιβραδύνει και εμβαθύνει σε ένα θέμα, τα πράγματα γίνονται πραγματικά ενδιαφέροντα. Μια τέτοια περίπτωση είναι η εξαιρετική έρευνά της για το πώς ο «Πόλεμος του IQ» κατέλαβε τους επιστήμονες στα τέλη του 19ου αιώνα, με καταστροφικά αποτελέσματα.

Ξεκινά με τον Φράνσις Γκάλτον, τον λιγότερο επιτυχημένο ξάδερφο του Δαρβίνου, ο οποίος ήταν ο συγγραφέας του Hereditary Genius και δημιούργησε την επιστήμη της ευγονικής. Το πρώτο βήμα του Γκάλτον περιελάμβανε τη συλλογή στοιχείων για τα είδη των ανθρώπων που θεωρούσε σημαντικά – δικαστές, λόγιοι, επιστήμονες και μουσικοί – και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένας άνθρωπος σε κάθε 4.000 ήταν «ξεχωριστός» και ένας άνθρωπος σε κάθε ένα εκατομμύριο «λαμπρός».

«Αισθάνεται βαθιά» επιμένει η Lewis για την κάθοδο του Νας στην ψύχωση / Wikimedia Commons

Ο υψηλότερος Καυκάσιος

Από εκεί ο Γκάλτον σχεδίασε το όραμά του για τη δημιουργία περισσότερων από αυτούς τους «επιφανείς» άνδρες – και ήταν όλοι άνδρες. Αυτό περιελάμβανε ένα πρόγραμμα επιλεκτικής αναπαραγωγής, στο οποίο θα δίνονταν οικονομικά κίνητρα σε ικανά και μορφωμένα ζευγάρια για να προχωρήσουν στην παραγωγή παιδιών με επιταχυνόμενο ρυθμό.

Στην καλύτερη περίπτωση αυτό ακούγεται ανατριχιαστικό, αλλά στη χειρότερη παρείχε διανοητική κάλυψη για την ύστερη βικτωριανή πίστη σε μια φυσική κοινωνική τάξη στην οποία οι φτωχοί ήταν πάντα εκεί, οι γυναίκες ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και οι διανοητικές διαφορές μεταξύ «του υψηλότερου Καυκάσιου και του χαμηλότερου άγριου» (λόγια του Γκάλτον) θεωρούνταν δεδομένες.

Ο Γουίλιαμ Σόκεϋ  βοήθησε στη δημιουργία μιας «Τράπεζας Σπέρματος Νόμπελ» / Wikimedia Commons

«Τράπεζα Σπέρματος Νόμπελ»

Η τάση του «επιφανή» άνδρα να πιστεύει ότι έχει πάντα δίκιο οδηγεί επίσης σε αυτό που η Lewis ονομάζει άκομψα «γαλαξιακό μυαλό» – δηλαδή στην προθυμία να έχει άποψη για τα πάντα, παρόλο που δεν γνωρίζει τίποτα για το θέμα.

Πάρτε τον Γουίλιαμ Σόκλεϋ, τον Αμερικανό φυσικό που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1956 για τον ρόλο του στην εφεύρεση του τρανζίστορ. Από αυτό το κορυφαίο σημείο ο Σόκλεϋ έκαψε τη φήμη του εμπλεκόμενος σε ένα ενοχλητικό σχέδιο με τον επίσημο τίτλο «Αποθετήριο Βλαστικής Επιλογής» αλλά πιο γνωστό ως «Τράπεζα Σπέρματος Νόμπελ», ένα τρελό σχέδιο ενός εκκεντρικού εκατομμυριούχου που ήθελε να γονιμοποιήσει έξυπνες παντρεμένες γυναίκες με ιδιοφυές σπέρμα.

Λίγο ηλίθιος

Ο Σόκεϋ έκανε την πρώτη του κατάθεση το 1977, όταν ήταν σχεδόν 70 ετών. Η είδηση μαθεύτηκε και δημιούργησε θύελλα δημοσιότητας, συμπεριλαμβανομένου ενός «ψησίματος» στο τηλεοπτικό σόου Saturday Night Live. Από τη δωρεά του δεν προέκυψαν μωρά.

Σε συνέντευξή του στο Playboy ο εβδομηντάχρονος εξήγησε ότι δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι το σπέρμα των ανδρών μειώνεται σε ποιότητα με την ηλικία.

«Το γεγονός ότι αυτό ήταν είδηση για τον νομπελίστα επιστήμονα αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα του γιατί το να είσαι ιδιοφυΐα δεν εμποδίζει κάποιον να είναι φανατικός αλλά και, ειλικρινά, λίγο ηλίθιος» παρατηρεί η Kathryn Hughes στους Times.

*Το The Genius Myth (Ο μύθος της ιδιοφυΐας) της Helen Lewis κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Jonathan Cape.

*Με στοιχεία από thetimes.com