Σκληρά πρότυπα ομορφιάς – Από τις χαρακωμένες μοναχές του Μεσαίωνα στην… «πειραγμένη» Μπρουκ Σιλντς

Πριν 1300 χρόνια, τρομαγμένες νέες μοναχές κάπου στη Σκωτία, άρχισαν να χαρακώνουν τα πρόσωπά τους με μαχαίρια για να γίνουν αποκρουστικές. Σήμερα, αγχωμένες διάσημες –και μη- όπως η Μπρουκ Σιλντς και Μαντόνα, κάνουν κατα κάποιο τρόπο το ίδιο για να μη… χάσουν την ελκυστικότητά τους. Τα πρότυπα ομορφιάς είναι βασανιστικά για το γυναικείο φύλο εδώ και εκατονταετίες, αλλά με διαφορετικούς τρόπους.

Όταν το 2023 εμφανίστηκε στα βραβεία Grammy, η Μαντόνα, δέχτηκε αρνητικά σχόλια για το αισθητικό αποτέλεσμα στο πρόσωπό της μετάαπό τις αναρίθμητες πλαστικές που έχει κάνει. Η 64χρονη ηθοποιός το απέδωσε στον μισογυνισμό του κόσμου που ζούμε.

Το 59χρονο μοντέλο Μπρουκ Σιλντς, που έχει υποβληθεί σε πλαστικές ήδη από τα 40 της «νομίζει ότι το να είσαι «όμορφη» καθώς γερνάς είναι απλά να παραδέχεσαι την αλήθεια και μετά να είσαι άνετα μέσα σε αυτό. Τίποτε άλλο χαριτωμένο δε βλέπω».

Χιλιάδες, όμως, γυναίκες, κυρίως, που επιχειρούν να φανούν όμορφες είναι θύματα προτύπων.

«Τα πρότυπα ομορφιάς έχουν ενσωματωθεί σε διαφορετικούς πολιτισμούς, σε διάφορες μορφές, από αμνημονεύτων χρόνων» λέει η Ιστορικός μεσαιωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Σουόνσι, (Ην. Βασίλειο) Λόρα Καλάς, που έχει εξετάσει την οπλοποίηση της ομορφιάς στον Μεσαίωνα.

«Τα πρότυπα που αναμένεται να πληρούν οι γυναίκες και, όλο και περισσότερο, όλοι οι άνθρωποι για να ενσωματώσουν ένα ορισμένο επίπεδο ομορφιάς, βασίζονται συχνά σε δυαδικές έννοιες εξιδανικευμένων μορφών θηλυκότητας ή αρρενωπότητας ή και των δύο» αναφέρει η Καλάς σε κείμενό της στο The Conversation.

Ο ακρωτηριασμός της ηγουμένης Άμπε (Τζοβάνι Μπατίστα Ντε Καβαλιέρι 16ος αιώνας)

Τα σώματα των γυναικών έχουν παθολογοποιηθεί σε όλη την ιστορία, λέει η Καλάς, τονίζοντας έτσι δεν είναι περίεργο που οι περιπτώσεις άγχους, κατάθλιψης, διατροφικών διαταραχών και δυσμορφίας μπορούν όλα να συνδεθούν με τη σύγχρονη – και μάλιστα, προμοντέρνα – εμπειρία των ανθρώπων σχετικά με τα πρότυπα ομορφιάς.

Η ιστορικός υποστηρίζει ότι ο τρόπος που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε στις γυναίκες είναι κοινωνικά εύπλαστος, και ενώ ορισμένες από τις κοινωνικές κατασκευές μας έχουν αλλάξει, συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε τις γυναίκες ως κατώτερες από τους άνδρες.

Χαρακωμένες αλλά όχι ατιμασμένες μοναχές

Στην πρόσφατη έρευνά της, η Λόρα Καλάς εξέτασε περιπτώσεις οπλοποίησης της ομορφιάς από μερικές θρησκευόμενες γυναίκες στο μεσαίωνα με σκοπό να τονίσουν όμως την ανώτερη ομορφιά του εσωτερικού τους εαυτού όχι του εξωτερικού.

Ειδικότερα, εξερεύνησε πώς κάποιες αγίες του μεσαίωνα ανέτρεψαν τα πρότυπα της «παραδοσιακής» γυναικείας ομορφιάς για να αποφύγουν να ζήσουν ζωές που θα εμπόδιζαν την αγνότητα και τους πνευματικούς τους στόχους: με άλλα λόγια, να λερώσουν την ομορφιά της ψυχής τους.

Κάποιες από τις τακτικές τους ήταν ακραίες. Σε ένα γυναικείο μοναστήρι στα σύνορα της Σκωτίας, η ηγουμένη ήταν μια γυναίκα γνωστή ως Αμπε η Νεώτερη, κόρη του βασιλιά της Νορθούμπρια. Καθώς οι επιδρομείς Βίκινγκς επιτέθηκαν στο μοναστήρι και τρομοκρατημένοι μήπως ατιμαστούν, η Άμπε προσπάθησε να τους απωθήσει παραμορφώνοντας το πρόσωπό της.

Όπως ανέφερε ο Βρετανός χρονικογράφος του 13^ου αιώνα, Ρότζερ του Γουεντόβερ, «Η ηγουμένη, με ηρωικό πνεύμα… πήρε ένα ξυράφι και με αυτό έκοψε τη μύτη της, με το πάνω χείλος της μέχρι τα δόντια, παρουσιάζοντας ένα φρικτό θέαμα σε όσους στέκονταν δίπλα. Γεμάτο θαυμασμό για αυτή την αξιοθαύμαστη πράξη, όλη η συνέλευση ακολούθησε το μητρικό της παράδειγμα».

Μπορεί για λίγο τα ακρωτηριασμένα πρόσωπα των μοναχών να έκαναν τους Βίκινγκς να τραπούν σε φυγή, αλλά στη συνέχεια επέστρεψαν και τις έκαψαν ζωντανές μαζί με το μοναστήρι. «Αλλά στο μαρτύριο τους, οι ψυχές των μοναχών παρέμειναν όμορφες και αμόλυντες, αυτό που επιθυμούσαν».

Η γυναίκα που έβγαλε μούσι

Άλλη περίπτωση που υποβιβασμού της εξωτερικής ομορφιάς ήταν εκείνης του μύθο γύρω από την Πορτογαλίδα πριγκίπισσα Βιλγεφόρτις με τη… γενειάδα του 15^ου αιώνα. Σύμφωνα με τον μύθο της ζωής της, που διαδραματίζεται στην Πορτογαλία και τη Γαλικία, ήταν μια έφηβη ευγενής που ο πατέρας της είχε υποσχεθεί σε γάμο με έναν μαυριτανό ειδολωλάτρη βασιλιά.

Για να αποτρέψει τη ίδια τον ανεπιθύμητο γάμο, είχε πάρει έναν όρκο παρθενίας και προσευχήθηκε να γίνει αποκρουστική. Οι προσευχές της εισακούστηκαν και έτσι, φύτρωσε ένα μούσι, το οποίο έληξε τον αρραβώνα. Θυμωμένος, ο πατέρας της την σταύρωσε.

«Η μεταμόρφωση της Βιλγεφόρτις από γυναικεία κωδικοποιημένα πρότυπα μεσαιωνικής ομορφιάς σε έναν τύπο υπερ-αρρενωπότητας που προσφέρει η γενειάδα και το μουστάκι της, είναι, όπως ο αυτοακρωτηριασμός της Άμπε, μια πράξη φυσιολογικής αντίστασης» λέει η ιστορικός.

Αιώνια ομορφιά;

Για την ιστορικό, οι σημερινοί αισθητικοί χειρουργοί, που παρεμβαίνουν στα πρόσωπα διάσημων όπως η Μπρουκ Σιλντς και η Μαντόνα, θα μπορούσαν επίσης να χρησιμεύσουν ως θεϊκές φιγούρες στη συνεχιζόμενη προσπάθεια να τηρήσουν πιο στενά τα πρότυπα ομορφιάς, που πρόσωπα όπως η Άμπε και η Βιλγεφόρτις χρησιμοποίησαν για να ανατρέψουν.

«Στην πραγματικότητα, οι «θεοί» της αισθητικής χειρουργικής, όπως ο Θεός του μεσαιωνικού Χριστιανισμού, επιτρέπουν στους «λάτρεις» τους να ταιριάζουν την εξωτερική τους εμφάνιση με τα εσωτερικά τους συναισθήματα -τις καταστάσεις της ψυχής τους- επιτρέποντάς τους να συμφιλιωθούν με τις παραλλαγές ομορφιάς που επιθυμούν» λέει η Καλάς.

«Όπως και στο μεσαιωνικό παρελθόν, οι γυναίκες σήμερα διαπραγματεύονται τις παραμέτρους της ομορφιάς στις οποίες έχουν περιοριστεί ιστορικά, αγκαλιάζοντας την αλλαγή και αφήνοντας τις ψυχές τους να ξεχυθούν καθώς αποφασίζουν τι σημαίνει ομορφιά για αυτές και το σώμα τους».

Μπορεί να πονάει η επιδίωξη της ομορφιάς, αλλά για την ιστορικό αποτελούσε και αποτελεί ισχυρό όπλο.

Βέβαια, η ιστορικό εξετάζοντας την ομορφιά σε κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο της διαφεύγουν οι βιολογικές και εξελικτικές παράμετροι επιδίωξης της ομορφιάς.

Η σύγκριση θρησκευτικών μορφών του Μεσαίωνα και αστέρων της τηλεόρασης και του θεάματος που υποφέρουν από ματαιοδοξία, είναι κάπως ατυχής. Η Άμπε ήθελε να γίνει άσχημη για να σώσει την ψυχή της. Η Μαντόνα αλλοιώθηκε στον αγώνα της για να ομορφύνει μήπως και περισώσει κάτι από τα νιάτα της.