Η μάστιγα του δημαρχοκεντρισμού

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ως τώρα το τι σημαίνει τόσο για τα δημόσια οικονομικά όσο και για την τοπική κοινωνία η διακυβέρνηση του «δημαρχοκεντρισμού»; Ο τελευταίος όρος δεν είναι δικός μου – τον δανείστηκα από ένα κείμενο πολιτικής για την ανασυγκρότηση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη μετά- Covid εποχή από τον Νικόλαο Κομνηνό Χλέπα, Καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ & Μέλος της Ομάδας Ανεξάρτητων Εμπειρογνωμόνων για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στο Συμβούλιο της Ευρώπης.

Ο καθηγητής Χλέπας επισημαίνει, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Ο λεγόμενος “δημαρχοκεντρισμός” με την απουσία ενός συστήματος ισχυρών θεσμικών αντιβάρων εντός του ΟΤΑ, καθώς και η σύγχυση ρόλων στο πλαίσιο του συστήματος τοπικής διακυβέρνησης αποτέλεσαν στόχο δημόσιας κριτικής επί πολλά χρόνια. Τυπικά, ο δήμαρχος (και ο περιφερειάρχης, αντίστοιχα) ήταν το βασικό εκτελεστικό όργανο, παράλληλα ήταν όμως και ο επικεφαλής του συνδυασμού που είχε την πλειοψηφία στο συμβούλιο, καθώς και ο προϊστάμενος των υπηρεσιών και του προσωπικού του δήμου» (το κείμενο φιλοξενείται στο site του ερευνητικού οργανισμού διαΝΕΟσις στη διεύθυνση https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2021/01/Chlepas_January.pdf).

Ο λεγόμενος δημαρχοκεντρισμός δηλαδή ένα σύστημα διακυβέρνησης που έχει στο κέντρο του τον δήμαρχο ως απόλυτο άρχοντα βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα πίσω από τις ανάγκες και τα αιτήματα της εποχής μας και το κυριότερο, είναι ένα σύστημα διοίκησης από το οποίο απουσιάζει η έννοια του σύγχρονου management.

Κακά τα ψέματα, οι δήμαρχοι δεν είναι για να διοργανώνουν πάσης φύσεως καρναβάλια και γιορτές αφιερωμένες στη σαρδέλα, το βερίκοκο και το πλατάνι. Αν δεν το έχουν καταλάβει οι άνδρες και οι γυναίκες του δημαρχοκεντρισμού ο δήμος είναι πέραν όλων των άλλων και μια ιδιαίτερη επιχειρησιακή μονάδα που πρέπει να έχει τα δικά του έσοδα (πέραν της κρατικής επιχορήγησης) και τις δικές του βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες του ακόμη και αν αυτές αναπτύσσονται από θυγατρικές επιχειρήσεις.

Σε κάθε περίπτωση, οι επισημάνσεις του καθηγητή Χλέπα ας μην περάσουν απαρατήρητες. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα της δουλειάς του:  «Ο λεγόμενος “δημαρχοκεντρισμός” με την απουσία ενός συστήματος ισχυρών θεσμικών αντιβάρων εντός του ΟΤΑ, καθώς και η σύγχυση ρόλων στο πλαίσιο του συστήματος τοπικής διακυβέρνησης αποτέλεσαν στόχο δημόσιας κριτικής επί πολλά χρόνια. Τυπικά, ο δήμαρχος (και ο περιφερειάρχης, αντίστοιχα) ήταν το βασικό εκτελεστικό όργανο, παράλληλα ήταν όμως και ο επικεφαλής του συνδυασμού που είχε την πλειοψηφία στο συμβούλιο, καθώς και ο προϊστάμενος των υπηρεσιών και του προσωπικού του δήμου.

Η πλειοψηφία στο δήμο

Μετά την καθιέρωση της απλής αναλογικής, σε πολλές περιπτώσεις η παράταξη του δημάρχου δεν έχει την πλειοψηφία στο συμβούλιο κι έτσι ο δήμαρχος προσπαθεί να κερδίσει την υποστήριξη και άλλων δημοτικών συμβούλων, συχνά προσφέροντας αντιδημαρχίες ή άλλες θέσεις ως αντάλλαγμα. Περαιτέρω, η συγκέντρωση υπερβολικά μεγάλου αριθμού αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στην ολομέλεια του δημοτικού/περιφερειακού συμβουλίου (συλλογικό διοικητικό όργανο), εκτός από συμφόρηση και χρονικές καθυστερήσεις, μετά την καθιέρωση της απλής αναλογικής προκαλεί πλέον και σοβαρές εμπλοκές ως προς τη λήψη αποφάσεων.

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι ελληνικοί ΟΤΑ έχουν σήμερα σημαντικά μεγέθη καθώς και επαγγελματικούς διοικητικούς μηχανισμούς, ο Έλληνας νομοθέτης εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τα δημοτικά συμβούλια κυρίως ως τα βασικά συλλογικά διοικητικά όργανα των ΟΤΑ με τεκμήριο αρμοδιότητας και δευτερευόντως ως όργανα λαϊκής εκπροσώπησης και μηχανισμούς διαβούλευσης.

Τέλος, μολονότι και οι πρωτοβάθμιοι ΟΤΑ διαθέτουν αξιόλογο αριθμό προσωπικού (άνω των 350 ατόμων κατά μέσο όρο) η διοίκηση, και στις δύο βαθμίδες ΟΤΑ, παραμένει υπό τον άμεσο έλεγχο της πολιτικής ηγεσίας, η οποία διορίζει και τον γενικό ή εκτελεστικό γραμματέα του ΟΤΑ ως μετακλητό υπάλληλο, ενώ διαθέτει και όλες τις δυνατότητες που παρέχει η νομοθεσία στους πολιτικούς προϊσταμένους, όπως με τις αναθέσεις καθηκόντων προϊσταμένων χωρίς έλεγχο των υπηρεσιακών συμβουλίων, τοποθετήσεις αιρετών και υπαλλήλων σε διάφορες θέσεις στον μηχανισμό και στα θυγατρικά νομικά πρόσωπα κι επιχειρήσεις του ΟΤΑ κ.ά. Η έλλειψη μηχανισμών ουσιαστικής και αξιόπιστης αξιολόγησης και μέτρησης επιδόσεων σε ατομικό και υπηρεσιακό επίπεδο υπονομεύει  την αποδοτικότητα, το εργασιακό περιβάλλον και την καλή λειτουργία της διοίκησης στους ΟΤΑ. Έτσι προκαλούνται, σε αρκετές περιπτώσεις, βλαβερά ελλείμματα αξιοκρατίας ενώ υπονομεύεται ο επαγγελματισμός και το καλώς εννοούμενο υπηρεσιακό πνεύμα στους διοικητικούς μηχανισμούς των ΟΤΑ».