Προσφυγικό: Τρία χρόνια έγκλημα διαρκείας – Οι ευθύνες της κυβέρνησης

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος κοινωνικού εμφράγματος. Αυτή είναι η προσφυγική κρίση στην Ελλάδα τα τελευταία 3 χρόνια. Οι αυξημένες ροές του 2015 βρήκαν το ελληνικό κράτος, όπως και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ανέτοιμους να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και, τελικά, ανθρωπιστικά το τεράστιο αυτό ζήτημα.

Η επίσκεψη του πρωθυπουργού την Πέμπτη στη Λέσβο, ανοίγει ξανά έναν φάκελο που ποτέ δεν έχει κλείσει επί της ουσίας. Οι κάτοικοι βγαίνουν στους δρόμους αφενός για την αύξηση του ΦΠΑ από τον Ιούλιο, αφετέρου από τις εκρηκτικές καταστάσεις που έχει προκαλέσει το προσφυγικό ζήτημα.

Κυρίως επιδιώκουν να αναδείξουν τις αποτυχημένες πολιτικές της κυβέρνησης η οποία καθυστέρησε δραματικά να εντάξει πρόσφυγες και μετανάστες στην κοινωνία. Τα κέντρα φιλοξενίας που δημιούργησε εντελώς βιαστικά μοιάζουν περισσότερα με άθλια στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η κεντρική εξουσία απουσιάζει αφήνοντας τις τοπικές κοινωνίες να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, χωρίς δομές, χωρίς χρήματα, χωρίς τις κατάλληλες πολλές φορές γνώσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.

Η έλλειψη πολιτικής που θα έφερνε αποτελέσματα φαίνεται από τα συνεχόμενα επεισόδια που καταγράφονται, κυρίως στη Μόρια, την οποία ο πρωθυπουργός μάλλον θα αποφύγει αύριο.

Οι τοπικές κοινωνίες, ιδιαίτερα στα νησιά, αδυνατούν πλέον να διαχειριστούν την κατάσταση και η απουσία σταθερής γραμμής για το προσφυγικό – μεταναστευτικό έχει προκαλέσει και παράπλευρα προβλήματα.

Όπως π.χ. την επαναδραστηριοποίηση ακροδεξιών της Χρυσής Αυγής, που ξεσηκώνουν τους πολίτες ή την ανεξέλεγκτη δράση «αλληλέγγυων» που προβαίνουν σε ακτιβιστικές δράσεις οι οποίες τελικά χειροτερεύουν την κατάσταση.

Ποιος ξεχνά τους «αλληλέγγυους» που ζητούσαν από τους μετανάστες στο Ελληνικό να μη φύγουν και να αλυσοδεθούν για να μην τους απομακρύνει η αστυνομία. Ή πρόσφατα στην κεντρική πλατεία της Μυτιλήνης όπου κάποιοι προέτρεπαν τους πρόσφυγες να συνεχίσουν την κατάληψη που είχαν κάνει.

Κι αναρωτιέται κανείς γιατί η Τουρκία να μπορεί να διαχειριστεί 3 εκατ. πρόσφυγες και μετανάστες και η Ελλάδα να μην μπορεί 50-60 χιλιάδες.

Και δυστυχώς η κατάσταση χειροτερεύει καθώς η Τουρκία έχει ανοίξει ξανά τις πύλες. Ο επικεφαλής της Frontex Φαμπρίς Λετζερί κάνει λόγο για σημαντική αύξηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ρευμάτων από την Τουρκία. Σε δηλώσεις του προς τη Bild ο Γάλλος επικεφαλής της ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής επισημαίνει ότι τις τελευταίες τέσσερις με πέντε εβδομάδες έχει αυξηθεί κατά 17% ο αριθμός των νεοαφιχθέντων από την Τουρκία προσφύγων και μεταναστών στα ελληνικά νησιά.

Ο λόγος, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η σημαντική αύξηση του αριθμού των προσφύγων και μεταναστών από το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία που καταφθάνουν τις τελευταίες εβδομάδες στην Τουρκία.

Το πρώτο σοκ

Το μεγάλο «μπαμ» ξεκίνησε το 2015, αλλά η μεγάλη συσσώρευση πληθυσμών εντάθηκε από το 2016 και έπειτα. ήδη από τον Ιούνιο του 2015 η Ουγγαρία ξεκίνησε να στήνει έναν φράχτη κατά μήκους των συνόρων της, παράδειγμα που ακολούθησαν και άλλες χώρες της Βαλκανικής. Ωστόσο, μέχρι το 2016 οπότε και η ΠΓΔΜ έκλεισε τα σύνορά της, η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων περνούσε από την Ελλάδα, αλλά συνέχιζε το ταξίδι προς άλλες χώρες της ΕΕ, διαφεύγοντας μέσα από τα Βαλκάνια. Φυσικά, η επιθυμία να φύγουν είναι, μεταξύ άλλων, αποτέλεσμα της ελλιπούς ενταξιακής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου, όπως και της έλλειψης κατάλληλων υπηρεσιών υποδοχής, πράγμα που υπογραμμίζει η Διεθνής Αμνηστία.

Η μαζική, ρατσιστική πολιτική των χωρών που υιοθέτησαν τους φράχτες έθεσε στην ΕΕ τον προβληματισμό: Οι χώρες-μέλη κλήθηκαν να αποφασίσουν αν θέλουν να διαφυλάξουν τη συνοριακή τους πολιτική ή το ανθρωπιστικό τους πρόταγμα. Ας πούμε ότι εκείνη την περίοδο το ανθρωπιστικό πρόταγμα ξεκίνησε να χάνει έδαφος.

Άνθρωποι ανεπιθύμητοι

Οι πρόσφυγες ξεκίνησαν να γίνονται μπαλάκι σε ένα απολύτως αφιλόξενο ευρωπαϊκό έδαφος. Οι δε ελληνικές αρχές ήρθαν αντιμέτωπες με εισροές που δεν μπορούσαν να απορροφήσουν. Μόνο στο διάστημα από την 1η Ιανουαρίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2015, σε συνολικά περίπου 393.000 αφίξεων στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειονότητα ήταν Σύροι (277.899), ακολουθούμενοι από Αφγανούς (76.620), Ιρακινούς (21.552) και Πακιστανούς (14.323).

Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες η Λέσβος είχε δεχθεί το μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων, περίπου  96.000 το 2015  –σχεδόν το μισό των συνολικών αφίξεων στην Ελλάδα έως τότε. Η Κως είχε δεχθεί περίπου 31.000, η Χίος 30.700, η Σάμος 20.000 και η Λέρος 11.000. Αυτό είναι μόνο ένα ενδεικτικό στοιχείο.

Τότε ξεκίνησε ένα πολλαπλός πόλεμος: Από τη μία η άμεση κατασκευή χώρων εγκατάστασης, από την άλλη το αντανακλαστικό ορισμένων τοπικών κοινωνιών, που έκαναν ακόμα πιο δύσκολη την όποια προσπάθεια.  Στη μέση όλου αυτού του κυκεώνα, οι πρόσφυγες. Μέχρι να ξεκινήσει η κατασκευή των hot spots, άνθρωποι μεταφέρονταν στο λιμάνι του Πειραιά και από εκεί διαχέονταν σε ολόκληρη την Αττική, όπου κοιμόντουσαν σε πλατείες και παγκάκια. Τότε είχε ειπωθεί η περίφημη φράση της τότε υπουργού Τασίας Χριστοδουλοπούλου, που δήλωσε ότι οι μετανάστες λιάζονται στην Ομόνοια…

Ωστόσο, η ατυχής έκφραση της πρώην υπουργού συμπύκνωσε μία πραγματικότητα: Ο Πειραιάς και η Αθήνα είχαν γεμίσει από ανθρώπους χωρίς μέλλον, ερχόμενους από έναν πόλεμο. Ανάμεσά τους, παιδιά, έγκυες γυναίκες και υπερήλικες κατέληγαν να διαμένουν στις πλατείες της πόλης. Κι ήταν μόλις λίγους μήνες πριν τον χειμώνα.

Η πρώτη εγκατάσταση

Μέχρι τις 11 Απριλίου του 2016 ο αριθμός των παγιδευμένων προσφύγων στο ηπειρωτικό τμήμα της χώρας υπολογιζόταν σε 46.141 άτομα. Οι επίσημοι χώροι υποδοχής είχαν χωρητικότητα για 33.640 άτομα. Χιλιάδες πρόσφυγες καταλήγουν να διαμένουν σε άτυπους καταυλισμούς στην Ειδομένη και το λιμάνι του Πειραιά. Η καλυτέρευση των συνθηκών διαμονής ανατίθεται σε εθελοντές και ΜΚΟ, δημιουργώντας ένα κομφούζιο χωρίς συντονισμό, χωρίς εξειδίκευση. Τα είδη πρώτης ανάγκης συγκεντρώνονται σε μία τρομερή κοινωνική προσπάθεια με την ανταπόκριση της ελληνικής κοινωνίας να είναι συγκλονιστική, αλλά όχι αρκετή.

Οι χειρότερες συνθήκες παρουσιάζονται στην Ειδομένη. Ο συνοριακός φράχτης και ορισμένες επαναπροωθήσεις σε ελληνικό έδαφος από την ΠΓΔΜ ήταν ο λόγος που μέσα στο Μάρτιο ο αριθμός των στοιβαγμένων ανθρώπων ήταν περί τις 11 – 13.000. Διέμεναν σε σκηνές και οι συνθήκες υγιεινής ήταν κάτι το απερίγραπτο. Γυναίκες σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, παιδιά και ηλικιωμένοι κοιμόντουσαν στο βρεγμένο δάπεδο. Στον χώρο υπήρχαν μόλις 180 τουαλέτες και ντους,  ενώ παράλληλα οι «αγανακτισμένοι» κάτοικοι της περιοχής πυροδοτούσαν νέες εντάσεις.

Η επιστροφή των ανθρώπων από την Ειδομένη προς την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα αύξησε τον αριθμό στα κέντρα υποδοχής, κάνοντας τις συνθήκες (ακόμα πιο) ασφυκτικές.

Ελληνικό, Πειραιάς και Μόρια

Το πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού υποδέχτηκε τους πρόσφυγες σε μία κατάσταση αποδιοργανωμένη και πρόχειρη. Οι άνθρωποι επρόκειτο να κοιμηθούν στο πάτωμα με κουβέρτες και αυτοσχέδια σκεπάσματα, χωρίς απολύτως καμία ιδιωτικότητα (με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται). Οι άθλιες συνθήκες πυροδοτούσαν και άλλου τύπου εντάσεις, αφού οι άνθρωποι που διέμεναν στο Ελληνικό προέρχονταν από διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια.

Οι γυναίκες βρέθηκαν σε δυσχερέστερη θέση, αφού δεν τους παρέχονταν βασικά ήδη γυναικείας υγιεινής ενώ οι πρόσφυγες παραπονούνταν για τις άθλιες συνθήκες στις τουαλέτες.

Το σκηνικό στον Πειραιά δεν ήταν καθόλου καλύτερο. Οι τουαλέτες ήταν χημικές, δεν υπήρχε ζεστό νερό ενώ τις ανάγκες των ανθρώπων πάλευαν να καλύψουν εθελοντές και οι λιμενικές αρχές. Ωστόσο, όσο το νομικό πλαίσιο για τους αιτούντες άσυλο παρέμενε ελλειμματικό, η κατάσταση δεν επρόκειτο να βελτιωθεί.

Το μεγαλύτερο «αγκάθι» ήταν και παραμένει ο καταυλισμός στη Μόρια. Ο ίδιο ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννης Μουζάλας, είχε κάνει την εξής δήλωση το 2017:  «Στη Μόρια υπήρξε περίοδος που ακροβατούσαμε στα όρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Αυτή η βίαιη συνθήκη δεν έπαψε έκτοτε, αν και σταδιακά οι σκηνές (!) αντικαταστάθηκαν από λυόμενα. Τα λυόμενα σπίτια μεταφέρθηκαν στη Μόρια μέσα στον βίαιο χειμώνα, αφού το έργο καθυστέρησε λόγω της αργής καταγραφής και της επίσης αργής έγκρισης από την ευρωπαϊκή επιτροπή.

Οι εικόνες από τη Μόρια έκαναν έναν ντροπιαστικό γύρο του κόσμου. Χαρακτηρίστηκε σύγχρονο κολαστήριο και δεν εγκατέλειψε αυτήν την ρετσινιά ποτέ.

Οι συνθήκες στα hot spots

Η ανθρωπιστική κρίση μπορεί να ξεχάστηκε, αλλά δεν έχει εκτονωθεί. Οι συνθήκες στα κέντρα κράτησης παραμένουν απαράδεκτες και σκληρές, ειδικά όταν πρέπει να περάσει ο χειμώνας.

Πρώην εργαζόμενος σε ένα hot spot, μας μεταφέρει την εξής εικόνα:»Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για κέντρα φιλοξενίας, αλλά κράτησης. Δεν είναι φυλακές, αλλά πρόκειται σίγουρα για καθεστώς περιορισμού. Οι υπηρεσίες λόγω υπερπληθυσμού είναι ελλιπείς, οι συνθήκες υγιεινής είναι απαράδεκτες, ενώ η εγκληματικότητα οργιάζει. Μέσα στο κέντρο γίνεται διακίνηση ναρκωτικών, αλκοόλ και συμβαίνουν συχνά βιασμοί».

Και συνεχίζει «Οι πρόσφυγες βρίσκονται απομακρυσμένοι από την τοπική κοινωνία, ενώ δεν βγαίνουν από τα κέντρα. Έτσι, δεν πρόκειται να ενσωματωθούν».

Μέχρι και σήμερα η ενταξιακή πολιτική παραμένει ελλιπής και αναντίστοιχη των αναγκών, όσο οι άνθρωποι παραμένουν σε άθλιες συνθήκες, ξεχασμένοι και απομονωμένοι. Βλέπουν τις εποχές να περνάνε εγκλωβισμένοι ανάμεσα σε λυόμενα και βρώμικες τουαλέτες.