Από το χιόνι, έως τη σοκολάτα – Πώς η κλιματική κρίση «διαγράφει» τα Χριστούγεννα των παιδικών μας χρόνων

Ακόμη και στο Νότιο Ημισφαίριο -όπου τα Χριστούγεννα πέφτουν καλοκαίρι- η εορταστική διακόσμηση έχει κάτι από το λευκό του χιονιού.

Ο κινηματογράφος, η διαφήμιση και η τηλεόραση χρησιμοποίησαν το χιόνι ως οπτική συντομογραφία για την «αυθεντική μαγεία» της εορταστικής περιόδου.

Με την πάροδο των δεκαετιών, η επαναλαμβανόμενη έκθεση σφυρηλάτησε αυτό που οι κοινωνικοί ψυχολόγοι αποκαλούν «κανονιστικό ιδανικό».

Για ολόκληρες γενιές στο Βόρειο Ημισφαίριο αποτέλεσε, άλλωστε, βιωματική εμπειρία.

Από χιονάνθρωπους, μέχρι παγοδρόμια και βόλτες με έλκηθρα, πολλές από τις πολιτιστικές εικόνες των Χριστουγέννων στον δυτικό κόσμο συνεχίζουν να περιστρέφονται γύρω από τον χειμωνιάτικο καιρό.

Όμως το χιονισμένο εορταστικό σκηνικό που περιέγραφαν πάλαι ποτέ ο Κάρολος Ντίκενς στα μυθιστορήματά του ή ο Μπινγκ Κρόσμπι στο τραγούδι «Λευκά Χριστούγεννα» της δεκαετίας του ’40 -το πιο εμπορικό χριστουγεννιάτικο τραγούδι και το πιο επιτυχημένο σε πωλήσεις single όλων των εποχών- κινδυνεύει να γίνει μια γλυκιά ανάμνηση.

Πλέον η κλιματική κρίση αλλάζει εμφανώς το τοπίο των Χριστουγέννων, με τρόπους που εκτείνονται πολύ πέραν από τα παραδοσιακά μέχρι πρότινος καιρικά μοτίβα.

Από την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας στη Γη επηρεάζονται σχεδόν όλα όσα συνθέτουν το εορταστικό σκηνικό.

Τα τρόφιμα και τα γλυκίσματα στο γιορτινό τραπέζι.

Τα έλατα που καλλιεργούνται για τη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση σε δημόσιους χώρους, μαγαζιά και σπίτια.

Μέχρι και οι πληθυσμοί των ταράνδων, που ο μύθος θέλει να σέρνουν το έλκηθρο του Άγιου Βασίλη για να φέρει τα δώρα στα «καλά παιδιά»…

Περιμένοντας μια γιορτινή… άσπρη ημέρα

Ο χιονάνθρωπος και τα λευκά Χριστούγεννα που παραμένουν χαραγμένα στη συλλογική μας μνήμη φαντάζουν όλο και περισσότερο με ανάμνηση μιας άλλης εποχής.

Καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, το χιόνι δείχνει να αποσύρεται σταδιακά και σιωπηλά από τον χειμώνα.

Κατά ορισμένους ειδικούς, η αίσθηση αυτή έχει να κάνει και με πόσο επιλεκτική μπορεί να γίνει η μνήμη.

«Οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται εκείνα τα χιονισμένα Χριστούγεννα και ξεχνούν ότι τα πέντε προηγούμενα δεν είχαν χιόνι», σημειώνει στο Time ο κλιματολόγος Ντέιβιντ Ρόμπινσον, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ, η έρευνα του οποίου επικεντρώνεται στην κάλυψη χιονιού.

Τα δεδομένα είναι ωστόσο αμείλικτα.

Τα τελευταία 75 χρόνια, ο Δεκέμβριος έχει γίνει κατά 1,67 έως 2,78 βαθμούς Κελσίου πιο θερμός σε εθνικό επίπεδο στις ΗΠΑ: μια φαινομενικά μικρή μεταβολή, που αρκεί για να μετατρέψει το χιόνι σε βροχή ανήμερα των Χριστουγέννων.

Η τάση είναι παγκόσμια.

Σύμφωνα με τη Μετεωρολογική Υπηρεσία του Ηνωμένου Βασιλείου, τα λευκά Χριστούγεννα ήταν συχνότερα τον 18ο και 19ο αιώνα.

Σήμερα η κλιματική αλλαγή, με τις υψηλότερες μέσες θερμοκρασίες σε ξηρά και θάλασσα, μειώνει πλέον τις πιθανότητες.

Συγκρίνοντας τους κλιματικούς μέσους όρους τις περιόδους 1991–2020 έναντι 1961–1990, η Ουγγαρία στην Κεντρική Ευρώπη έχει σημειώσει μέση ετήσια μείωση των χειμερινών χιονοπτώσεων κατά περίπου 10 εκατοστά.

Στις ορεινές περιοχές της Γηραιάς Ηπείρου -στις Άλπεις και στα Καρπάθια- η μείωση είναι ακόμη πιο σοβαρή, στα 30 έως 50 εκατοστά.

Μόνο οι βορειότερες χώρες, όπως η Φινλανδία, η Σουηδία και οι περιοχές των νορβηγικών φιόρδ παρουσιάζουν αύξηση.

Οι προβλέψεις είναι ακόμη πιο δυσοίωνες.

Μελέτη δείχνει ότι ο αριθμός των ημερών χιονιού στις Άλπεις θα μπορούσε να μειωθεί στο μισό έως το 2100, με τα βουνά στα 2.500 μέτρα να χάνουν σχεδόν τρεις μήνες χιονοπτώσεων.

Στα χαμηλότερα υψόμετρα, κάτω από τα 500 μέτρα, το χιόνι τείνει να γίνει σπάνιο φαινόμενο.

Έλατα και τάρανδοι υπό απειλή

Ακόμη και τα φυσικά χριστουγεννιάτικα δέντρα μπορεί να δείχνουν διαφορετικά τα επόμενα χρόνια, καθώς η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας και η όξυνση των ακραίων καιρικών φαινομένων μεταμορφώνουν σιγά-σιγά την καλλιέργειά τους.

Στο Όρεγκον και στη Βόρεια Καρολίνα, δύο πολιτείες που παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των φυσικών χριστουγεννιάτικων δέντρων στις ΗΠΑ, οι χειμώνες είναι πλέον πιο θερμοί, με αποτέλεσμα η ανάπτυξη να είναι καχεκτική και τα παράσιτα να κάνουν… πάρτι.

Ερευνητές, όπως στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, πειραματίζονται με νέες ποικιλίες και γενετικές τροποποιήσεις, αναζητώντας δέντρα πιο ανθεκτικά στη ζέστη και στις ασθένειες.

Η στροφή στα τεχνητά δέντρα δεν θεωρείται ενδεδειγμένη λύση.

Πρόκειται για πλαστικά παράγωγα ορυκτών καυσίμων, με σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, που συνεχίζεται και μετά την απόρριψή τους.

Πέρα από την χλωρίδα, δε, η κλιματική αλλαγή δεν αφήνει ανεπηρέαστη ούτε το πιο εμβληματικό ίσως για τα Χριστούγεννα ζωικό είδος: τους ταράνδους.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη θα μπορούσε να προκαλέσει μείωση κατά 50% στον παγκόσμιο πληθυσμό ταράνδων μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη.

Οι απώλειες στη Βόρεια Αμερική ενδέχεται να ξεπεράσουν το 80%.

Η απειλή για τους ταράνδους δεν αφορά μόνο αυτό το είδος ελαφιού.

Επηρεάζει άμεσα την ισορροπία των αρκτικών οικοσυστημάτων.

Και όχι μόνο…

Οι συνεχιζόμενες απώλειες στον πληθυσμό των ταράνδων «πιθανότατα θα επιδεινώσουν περαιτέρω την κλιματική αλλαγή, μέσω της απελευθέρωσης άνθρακα από το έδαφος στην ατμόσφαιρα, κάτι που, φυσικά, θα απειλούσε και εμάς τους ίδιους», προειδοποιεί ο Έρικ Ποστ, συν-συγγραφέας της μελέτης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ντέιβις .

Και κάπως έτσι, η επιβίωσή τους γίνεται «καθρέφτης» της δικής μας.

View this post on Instagram

A post shared by BBC East Yorkshire (@bbclooknorth)

Σοκολάτα, κανέλα και ζάχαρη γίνονται πιο «πικρές»

Από όλα τα είδη τροφίμων, αυτό που έχει σίγουρα παγκοσμίως την τιμητική του τα Χριστούγεννα είναι τα γλυκά -μάρτυρας η ζυγαριά μας.

Κι εάν και στη χώρα μας μπορεί να κάνουν θραύση τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες και οι δίπλες -με μοιρασμένους τους ορκισμένους θαυμαστές τους- στο γιορτινό τραπέζι του πλανήτη η βασίλισσα είναι η σοκολάτα.

Λιώνει πάνω σε κέικ, αχνίζει σε φλιτζάνια, γλυκαίνει τον χειμώνα τελετουργικά.

Πίσω όμως από αυτή την οικειότητα κρύβεται μια εύθραυστη αλυσίδα, εκτεθειμένη πλέον στις μεταβολές του κλίματος.

Το κακάο, η πρώτη ύλη της σοκολάτας, καλλιεργείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από μικροκαλλιεργητές στον Παγκόσμιο Νότο: έως έξι εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική παράγουν το 90% του κακάο διεθνώς.

Το φυτό ευδοκιμεί σε τροπικά κλίματα, με σταθερή ζέστη και άφθονες, προβλέψιμες βροχοπτώσεις.

Όμως το 2023 και το 2024 οι συνθήκες αυτές ανατράπηκαν.

Στην Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα -τις δύο μεγαλύτερες παραγωγούς χώρες- τις περιόδους υπερβολικής υγρασίας διαδέχθηκαν ακραίες ξηρασίες.

Οι αποδόσεις κατέρρευσαν, φτάνοντας σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.

Μέρος αυτής της αναστάτωσης αποδίδεται στο περιοδικό κλιματικό φαινόμενο Ελ Νίνιο.

Ενισχυμένο ωστόσο από την ανθρωπογενή κλιματική κρίση, πρόσθεσε το 2024 επιπλέον έξι θερμές εβδομάδες, με θερμοκρασίες άνω των 31 βαθμών Κελσίου στο 71% των περιοχών καλλιέργειας κακάο στη Δυτική Αφρική, μειώνοντας την παραγωγή.

Οι συνέπειες έγιναν γρήγορα αισθητές στις διεθνείς αγορές, με εκτόξευση των τιμών.

Αν και έχουν έκτοτε υποχωρήσει ελαφρώς, επιστήμονες του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ προειδοποιούν ότι αυτή η κλιματική αστάθεια ενδέχεται να αποτελεί τη «νέα κανονικότητα».

Και δεν είναι μόνο το κακάο.

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει επίσης τις καλλιέργειες ζαχαρότευτλων, κανέλας και βανίλιας: βασικών συστατικών της γιορτινής (και όχι μόνο) ζαχαροπλαστικής.

Σύγχρονα Χριστούγεννα με περιβαλλοντικό «αποτύπωμα»

Πέρα από γιορτή αγάπης, τα Χριστούγεννα έχουν γίνει στη σύγχρονη εποχή μια περίοδος υπερκαταναλωτισμού, με τον Δεκέμβριο να κινείται πάνω στις αόρατες ράγες των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.

Αυτές δουλεύουν αδιάκοπα όλο τον χρόνο για να στηρίξουν το εορταστικό κλίμα.

Προφανώς δεν είναι μόνο τα δώρα. Είναι όμως και αυτά.

Εκτείνεται από την κατασκευή τους, μέχρι τη συσκευασία και τη διάθεσή τους στην αγορά.

Όμως η γιορτινή υπερκατανάλωση δεν σταματά στο ταμείο, ηλεκτρονικό και μη.

Κάποια καταλήγουν στα σκουπίδια και κάποια -αρκετά- σε επιστροφές, που συνήθως πολλαπλασιάζουν το αποτύπωμα άνθρακα.

Έτσι, τα Χριστούγεννα, πέρα από εποχή χαράς, μπορεί να γίνουν μια περίοδος έντονου περιβαλλοντικού φορτίου.

Μια ίσως χρήσιμη υπενθύμιση ότι τα καλύτερα δώρα των Χριστουγέννων είναι αυτά που δεν γίνονται απλά από υποχρέωση, αλλά από καρδιάς.