Μια «σκοτεινή ψηφιακή εποχή»: Οι άνθρωποι που διασώζουν ξεχασμένη γνώση παγιδευμένη σε παλιές δισκέτες

Μερικά από τα πιο πολύτιμα έγγραφα του κόσμου βρίσκονται βαθιά στα αρχεία της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Υπάρχουν επιστολές του Ισαάκ Νεύτωνα, σημειωματάρια που ανήκουν στον Κάρολο Δαρβίνο, σπάνια ισλαμικά κείμενα, ο Πάπυρος Νας, θραύσματα ενός φύλλου από το 200 π.Χ. που περιέχει τις Δέκα Εντολές γραμμένες στα εβραϊκά. Όχι όμως και δισκέτες (floppy disks). Αυτά τα παλιά (όχι και τόσο σε σύγκριση με τις υπόλοιπες συλλογές) εύκαμπτα μέσα αποθήκευσης δεδομένων, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι υπολογιστές κυρίως από τη δεκαετία του ’70 έως τη δεκαετία του ’90 και τις αρχές του 2000.

Oι υπολογιστές με δισκέτες κυριάρχησαν κυρίως τη δεκαετία του ’70 έως τη δεκαετία του ’90 και τις αρχές του 2000

Αυτά τα σπάνια, και συχνά μοναδικά, χειρόγραφα φυλάσσονται με ασφάλεια σε προστατευμένο περιβάλλον ενώ το προσωπικό τα φροντίζει για να αποτρέψει την καταστροφή τους.

Το πολύτιμο αρχείο του Στίβεν Χόκινγκ

Όταν όμως η βιβλιοθήκη έλαβε 113 κιβώτια με έγγραφα και αναμνηστικά από το γραφείο του φυσικού Στίβεν Χόκινγκ, βρέθηκε μπροστά σε μια ασυνήθιστη πρόκληση. Μαζί με τα επιστολές, τις φωτογραφίες και τις χιλιάδες σελίδες που αφορούσαν το έργο του, υπήρχαν αντικείμενα που σήμερα δεν βλέπουμε συνήθως… Δισκέτες.

Ο Χόκινγκ που έπασχε από μια μορφή ασθένειας του κινητικού νευρώνα διατηρούσε ένα αρχείο από πολλές δισκέτες. Κλειδωμένες μέσα σε αυτούς τους δίσκους θα μπορούσαν να βρίσκονται κάθε είδους ξεχασμένες πληροφορίες ή άγνωστες μέχρι σήμερα γνώσεις για τη ζωή του επιστήμονα.

Οι δίσκοι αυτοί, σύμφωνα με το BBC, αποτελούν τώρα μέρος ενός προγράμματος της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ για τη διάσωση κρυμμένης γνώσης που είναι παγιδευμένη σε δισκέτες.

Το έργο «Future Nostalgia» αντανακλά μια ευρύτερη τάση στις πληροφορίες που κατακλύζουν τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο.

«Οι περισσότερες δωρεές που λαμβάνουμε προέρχονται από ανθρώπους που συνταξιοδοτούνται» εξηγεί ο Leontien Talboom, μέλος της ομάδας ψηφιακής διατήρησης που ηγείται του έργου. «Αυτό σημαίνει ότι βλέπουμε όλο και περισσότερα πράγματα από την εποχή των υπολογιστών» που έφεραν υποδοχή για δισκέτες διάφορων μεγεθών.

Περασμένες δεκαετίες

Αρχικά, το ανθεκτικό πλαστικό των δισκετών, δημοφιλές από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, μπορεί να φαίνεται πιο ασφαλές από τα εύθραυστα χειρόγραφα. Το χαρτί σαπίζει, το μελάνι ξεθωριάζει και τρέχει. Τα συνθετικά υλικά μπορούν να διαρκέσουν πολύ περισσότερο – αυτός είναι, άλλωστε, ο λόγος για τον οποίο η πλαστική ρύπανση είναι τόσο ανησυχητική. Αλλά οι ψηφιακές πληροφορίες που είναι αποθηκευμένες μέσα σε αυτές τις εύκαμπτες πλαστικές δισκέτες είναι πιο ευάλωτες από ό,τι νομίζετε. Το οξείδιο του σιδήρου που καλύπτει το λεπτό στρώμα πλαστικού στο εσωτερικό της μπορεί να χάσει τον μαγνητισμό του με την πάροδο του χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι τα δεδομένα μπορεί να χαθούν για πάντα.

Επομένως, αυτά τα vintage αντικείμενα, παρουσιάζουν σοβαρές επιπλοκές για τους αρχειονόμους.

«Αν έχετε ένα βιβλίο, δεν έχει σημασία πόσο παλιό είναι – μπορείτε ακόμα να το διαβάσετε», λέει ο Talboom (εφόσον καταλαβαίνετε τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο, φυσικά). Με τις δισκέτες, ωστόσο, χρειάζεστε εξειδικευμένο εξοπλισμό μόνο και μόνο για να αποκτήσετε πρόσβαση στο ίδιο το περιεχόμενο – είναι σαν να απαιτείται κλειδί για να ανοίξετε ένα βιβλίο. Ακόμα και τότε μπορεί να μην είστε σε θέση να διαβάσετε το περιεχόμενο. «Πρέπει να γνωρίζετε πολλά για τα συστήματα στα οποία διαμορφώθηκαν αυτές οι δισκέτες», λέει.

Αυτό έχει δημιουργήσει ανησυχίες μεταξύ αρχειονόμων, ιστορικών και αρχαιολόγων ότι οι μελλοντικές γενιές μπορεί να αντιμετωπίσουν μια «ψηφιακή σκοτεινή εποχή» όταν θα αναζητήσουν υλικό μια άλλης εποχής.

Το πρόγραμμα «Future Nostalgia»

Για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης, το πρόγραμμα «Future Nostalgia» προσπαθεί να συναρμολογήσει κομμάτια αρχαίου υλικού υπολογιστών για την ανάγνωση σπάνιων και κατά κάποιον τρόπο ασυνήθιστων δισκετών. Ακόμα και όταν έχουν το υλικό, η ομάδα πρέπει να προσδιορίσει με κόπο τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκαν οι δίσκοι, ώστε να μπορούν να τους διαβάσουν σωστά.

Το περιεχόμενο που έχει ανακτήσει μέχρι στιγμής προσφέρει μια δελεαστική εικόνα της ποικιλίας του υλικού που υπάρχει. Μόνο στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, έχει επεξεργαστεί δισκέτες που περιέχουν τα πάντα. Αλλά οι δισκέτες του Χόκινγκ παραμένουν οι αγαπημένοι της. «Ήταν τιμή μου να δουλέψω πάνω σε αυτούς», λέει η Talboom.

Η βιβλιοθήκη παρέλαβε τους δίσκους του Χόκινγκ μαζί με άλλο υλικό από το γραφείο του μέσω ενός προγράμματος το οποίο επιτρέπει τη διάθεση σημαντικών ιστορικών αντικειμένων και αρχείων στο κοινό. Μαζί με τα έγγραφα, τις επιστολές και τις εκτυπώσεις υπήρχε και αρκετό ψηφιακό υλικό, λέει ο Talboom.

Οι δίσκοι έφτασαν σε δύο παρτίδες. Οι πρώτες ήταν δίσκοι 5,25 ιντσών από έναν υπολογιστή με λειτουργικό DOS. Η δεύτερη παρτίδα αποτελείται από τους πιο συνηθισμένους δίσκους 3,5 ιντσών.

Ο Χόκινγκ ήταν γνωστό ότι έγραφε ομιλίες και τις αποθήκευε σε δίσκους, ώστε να μπορεί να τις εκφωνήσει αργότερα χρησιμοποιώντας ένα προηγμένο σύστημα τεχνολογίας.

Τα ψηφιακά αρχεία μπορεί επίσης να περιέχουν φακέλους με αρχεία απλού κειμένου. Μερικοί από τους δίσκους περιέχουν επίσης λογισμικό που χρησιμοποιούσε ο επιστήμονας.

Τότε και τώρα

Οι διαφορές στο μέγεθος του δίσκου και στο λογισμικό που απαιτείται για την πρόσβαση στο υλικό του Χόκινγκ είναι χαρακτηριστικές της πρώιμης εποχής των δισκετών.

Τα κυριότερα μεγέθη που κυκλοφόρησαν και επικράτησαν ήταν:

• 8 ιντσών: Οι πρώτες δισκέτες, που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του ’70.
• 5¼ ιντσών: Χρησιμοποιήθηκαν ευρέως στους πρώτους προσωπικούς υπολογιστές (π.χ. Commodore, Apple II, πρώτα PC). Ήταν εύκαμπτες και είχαν χωρητικότητα που έφτανε έως περίπου 1.2 MB.
• 3½ ιντσών: Οι πιο γνωστές και οι τελευταίες που χρησιμοποιήθηκαν μαζικά. Ήταν πιο συμπαγείς, προστατευμένες με σκληρή πλαστική θήκη και είχαν συνήθως χωρητικότητα 1.44 MB (High Density – HD).

Με την εμφάνιση και την επικράτηση άλλων μέσων με πολύ μεγαλύτερη χωρητικότητα (όπως τα CD-ROM, τα USB sticks και οι σκληροί δίσκοι), η χρήση τους μειώθηκε δραματικά. Η παραγωγή τους από μεγάλες εταιρείες, όπως η Sony, σταμάτησε οριστικά γύρω στο 2011.

Σήμερα, οι δισκέτες θεωρούνται vintage αντικείμενα και έχουν κυρίως συλλεκτική αξία.