Άρθουρ Έβανς: Θα έπρεπε να είχε ζήσει δύο ζωές

«Ο Σερ Άρθουρ Έβανς υπήρξε πραγματικά ένας πορφυρογέννητος της αρχαιολογίας». Μ’ αυτά τα λόγια ο αρχαιολόγος κ. Γιάννης Σακελλαράκης συνόψισε στη διάλεξή του για τη ζωή και το έργο του Άγγλου αρχαιολόγου —η οποία δόθηκε προχθές (σ.σ. 7 Μαΐου 1973) το απόγευμα στο Βρεταννικό Συμβούλιο— την μακρυά παράδοση ενδιαφέροντος για την αρχαιολογία στην οικογένεια του διάσημου αρχαιολόγου.

Ο αιδεσιμώτατος Άρθουρ Μπενότι Έβανς, ο παππούς του, ήταν ένας πολύ μορφωμένος άνθρωπος, με κλίση προς την περιπέτεια, αγάπη για τις αρχαιότητες και ειδίκευση στη μελέτη των κλασικών νομισμάτων. Ο Σερ Τζων Έβανς, ο πατέρας του, ενδιαφερόταν για τα αγγλικά νομίσματα και ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θεωρία πως είχαν για προέλευση μακεδονικά πρότυπα. Κύριό του, όμως, ενδιαφέρον ήταν η προϊστορία και υπήρξε ένας από τους σημαντικώτερους προϊστοριολόγους της εποχής του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.5.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πρώτος από πέντε παιδιά, ο Άρθουρ Έβανς σε ηλικία επτά ετών δήλωσε πως ήθελε να γίνη ποιητής και αστρονόμος. Όταν μεγάλωσε, σπούδασε κλασική φιλολογία στο Χάρροου και διακρίθηκε στη συγγραφή επιγραμμάτων. Συνέθεσε μάλιστα ένα, με κεφαλαία και χωρίς τόνους, διαμαρτυρόμενος για «την τυραννία των ελληνικών τόνων». Αφού τελείωσε τις σπουδές του, αρνήθηκε κατηγορηματικά να εργασθή στη δουλειά του πατέρα του. Αγαπούσε τα ταξίδια, είχε πολύ ταξιδέψη, αλλά οι χώρες που τον έθελγαν περισσότερο ήταν τα Βαλκάνια. Το ενδιαφέρον του για τις χώρες αυτές δεν ήταν μόνο επιστημονικό αλλά και πολιτικό. Θερμά φιλελεύθερος, έπαιρνε ενεργά το μέρος των καταπιεσμένων μειονοτήτων και κατά την επανάσταση της Ερζεγοβίνης συνελήφθη από τους Αυστριακούς με την κατηγορία πως ήταν Ρώσος κατάσκοπος.

Για αρκετό καιρό έμεινε στη Ραγούζα (σ.σ. Ντουμπρόβνικ) σαν ανταποκριτής του «Μάντσεστερ Γκάρντιαν», μιας έντονα αντιτουρκικής εφημερίδας. Ταυτόχρονα, όμως, με τη δημοσιογραφική του δουλειά διενεργούσε και αρχαιολογικές έρευνες, έχοντας την πεποίθηση πως καμμιά περιοχή της Ευρώπης δεν είναι τόσο σημαντική για την προϊστορία όσο η ανεξερεύνητη Ιλλυρία. Αναγκασμένος να φύγη από τη Ραγούζα για πολιτικούς λόγους, επέστρεψε στην Αγγλία, αλλά δεν μπόρεσε να παραμείνη για καιρό. Γεννημένος ταξιδιώτης, δεν ήταν ευτυχισμένος να μένη σ’ ένα μέρος.

Το 1883 έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, επισκέφθηκε τη Λειβαδιά, τους Δελφούς, τον Ορχομενό, συνάντησε τον Σλήμαν, και στα παλαιοπωλεία της οδού Πανδρόσου ανακάλυψε μερικές μικρές πέτρες χαραγμένες με σύμβολα που αναμφίβολα ανήκαν σε κάποια ιερογλυφική γραφή. Η σκέψη του στράφηκε αμέσως προς την Κρήτη, το νησί που θα μπορούσε να ήταν ο σύνδεσμος ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Ευρώπη. Έτσι, η Κρήτη έγινε το καινούργιο του όραμα.

Το 1894 έκανε την πρώτη του επίσκεψη στο Ηράκλειο. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου πρωτοπήγε στην Κνωσό και τόσο η θέση της όσο και το τοπίο τού έκαναν μεγάλη εντύπωση. Έψαχνε παντού για σφραγίδες και τον ίδιο χρόνο γύρισε πίσω στην Αγγλία φέρνοντας μαζί του αποδείξεις πως υπήρχαν δύο συστήματα γραφής στην πρώιμη Ελλάδα. Το 1895 είχε πια αποφασίσει να ανασκάψη την Κνωσό. Τόσο οι πολιτικές συνθήκες της εποχής όσο και πρακτικά προβλήματα που είχαν ανακύψει τον εμπόδισαν να αρχίση αμέσως.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 12.4.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το 1899, όμως, οι συνθήκες είχαν αλλάξει και ο Άρθουρ Έβανς μπορούσε πια να αρχίση τις ανασκαφές του που τον οδήγησαν στην αποκάλυψη του μινωικού πολιτισμού. Από τη δεύτερη μέρα της ανασκαφής υπήρξε τυχερός: έφερε στο φως τα υπολείμματα ενός μινωικού σπιτιού και τμήματα από τοιχογραφίες. Την έβδομη μέρα ανακάλυψε την πρώτη του ενεπίγραφη πινακίδα. Από το 1899 έως το 1905 ολόκληρο το ανάκτορο της Κνωσού είχε έρθει στο φως. Στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας, έχοντας κληρονομήσει μια μεγάλη περιουσία από τον πατέρα του, αφιέρωσε τον καιρό του στη μελέτη των ευρημάτων του, διεξήγαγε μικρότερες ανασκαφές και ασχολήθηκε με την αναστήλωση της Κνωσού.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 28.6.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πολλές κριτικές έχουν γίνει εναντίον του γι’ αυτές τις αναστηλώσεις, σημείωσε ο κύριος Σακελλαράκης, αλλά δεν ήταν δυνατόν για τον Έβανς να αφήση τα ερείπια στην κατάσταση που τα είχε βρη. Οι αναστηλώσεις του ίσως να μην συμφωνούν με τις σημερινές αισθητικές ιδέες, αλλά ίσως σε μερικά χρόνια αποδοκιμασθούν και τα υπόστεγα από ντέξιον που καλύπτουν το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο ή τις ανασκαφές της Θήρας.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 28.6.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έχοντας αυτό το τεράστιο έργο πίσω του, πέθανε τρεις μέρες μετά τα γενέθλια των ενενήντα του χρόνων, τον Ιούλιο του 1941. Η τελευταία του επίσκεψη στο Λονδίνο ήταν για να ρωτήση στα γραφεία της Ελληνικής Εταιρείας νέα της Κρήτης, η οποία είχε καταληφθή από τους Γερμανούς. Για τον μεγάλο αρχαιολόγο η αδελφή του έγραψε:

«Ο Άρθουρ ήταν ένας άνθρωπος γεμάτος λάμψη, αλλά παράξενα σεμνός. Αξιοπρεπής και αξιαγάπητα γελοίος. Αυταρχικός και απροσδόκητα τρυφερός. Υπερβολικός, αλλά μ’ όλα ταύτα χωρίς αυταρέσκεια και σε μερικά πράγματα αυστηρός. Μπορούσε να είναι εκλεπτυσμένος σαν Ανατολίτης και απλός σαν παιδί. Μπορούσε να είναι αφάνταστα καλός, αλλά βασικά δεν ενδιαφερόταν για τους άλλους ανθρώπους. Μπορούσε να είναι αφάνταστα γενναιόδωρος και εξαιρετικά εγωκεντρικός. Μπορούσε να είναι πριγκιπικά φιλόξενος και να ζη για μήνες σαν ασκητής. Μπορούσε να δουλεύη με πραγματική αφοσίωση, ενώ ταυτόχρονα ήταν οκνηρός και όχι αποτελεσματικός. Ο Άρθουρ ήταν άνθρωπος του παράδοξου».

Τελειώνοντας ο κ. Σακελλαράκης είπε: Ο Έβανς θα έπρεπε να είχε ζήσει δύο ζωές. Τη μία σαν χαράκτης σφραγίδων ή σαν μέγας ιερέας στην Κνωσό. Δεν θα ήταν αλλοιώς δυνατόν να παρουσιάση τόσο νωρίς τις θεωρίες του για τη μινωική Κρήτη, οι οποίες με κάθε νέα ανακάλυψη αποδεικνύονται ορθές και που στην εποχή τους δεν ήταν παρά φαντασιώσεις.

*Άρθρο αφιερωμένο στον Άρθουρ Έβανς, τον περίφημο βρετανό αρχαιολόγο. Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τετάρτη 9 Μαΐου 1973, με αφορμή προηγηθείσα σχετική διάλεξη του αειμνήστου καθηγητή Αρχαιολογίας Γιάννη Σακελλαράκη (1936-2010).

Ο σερ Άρθουρ Έβανς (Sir Arthur John Evans), που γεννήθηκε στις 8 Ιουλίου 1851 και απεβίωσε στις 11 Ιουλίου 1941, ανακάλυψε το ξακουστό ανάκτορο της Κνωσού, ένα μεγάλο τμήμα της μινωικής πόλης και νεκροταφεία διαφόρων περιόδων, διενεργώντας συστηματικές ανασκαφές από το 1900 έως το 1931.