Άγιον Όρος: Ποιος ήταν ο πρώτος έλληνας κυβερνήτης που το επισκέφθηκε μετά την εποχή των αυτοκρατόρων

Ένα είνε βέβαιον εις τον τόπον μας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η ακρίβειά του είνε μοναδική. Η αναχώρησις του ατμοπλοίου από τον Πειραιά έχει ορισθή εις τας 2 το απόγευμα και όλοι ερωτούν εάν θα φύγη πράγματι αυτή την ώρα. Εις τας 2 παρά τέταρτο ο κ. Βενιζέλος είνε κει και αμέσως το ατμόπλοιον, που είνε υπ’ ατμόν, ξεκινάει σιγά-σιγά, βγαίνει από το λιμάνι και ανοίγεται στο πέλαγος.

[…]

Ο «Κανάρης», το παλαιό οπλιταγωγό του παλαιού μας στόλου, που έχει μετασκευασθή σε επιβατικό ατμόπλοιο, αναπτύσσει ταχύτητα 13 και 15 ακόμη μιλλίων.

Η κακοκαιρία φαίνεται ότι έχει παρέλθη και τα μαύρα σύννεφα του ουρανού διαλύονται διαρκώς εις τα εξ ων συνετέθησαν. Ο «Κανάρης» προχωρεί ολοταχώς στα ήρεμα νερά μεταξύ Πειραιώς και Λαυρίου και έτσι οι αρχικοί μας φόβοι περί θαλασσοταραχής αρχίζουν να διαλύωνται.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 9.5.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όλοι όσοι επιβαίνουν στον «Κανάρη» κυττάζουν πρόσχαρα την ακρογιαλιά της Αττικής, τον αρχαίο ναό παρά το Σούνιον και παρά κάτω δεξιά μας τα σπίτια που λευκάζουν ανάμεσα στην πλαγιά της Κέας. Δίκαια το είπε ο ποιητής ότι «η λίγη μας χαρά σε πίκρα θα μας βγάλη», γιατί μετά την Εύβοια μάς υπεδέχθη ο ξακουσμένος Καφηρεύς θυμωμένος, αγριεμένος, αποφασισμένος να τιμωρήση το πέρασμά μας απ’ εκεί.

Ο «Κανάρης», εν αντιθέσει προς τον θρυλικόν ήρωα της Χίου, αρχίζει να τρέμη και να φοβάται την φουσκοθαλασσιά του Καβο-Ντόρου και του ανοικτού πελάγους. Από τον Καφηρέα έως την Σκύρο επτά ολόκληρες ώρες η θάλασσα μάς ετιμώρησε. Πρέπει όμως να είμεθα δίκαιοι. Ο «Κανάρης», με όλη την ηλικία του και την μικρή σχετικώς χωρητικότητά του, επέδειξε πολλές στιγμές αρκετή αντοχή, γιατί η θάλασσα σε μερικές ώρες ήτο πολύ ταραγμένη. Σφάλμα ήτο διότι δεν ηκολούθησε την γραμμή του Ευβοϊκού κόλπου και έτσι θα απέφευγε την θαλασσοταραχή του ανοικτού πελάγους, όπως σφάλμα ήτο να ταξειδεύη ο πρωθυπουργός της χώρας χωρίς το καράβι να είνε εφωδιασμένο με ασύρματο.

Από τους 50 και πλέον συνταξειδιώτες του κ. Βενιζέλου μοναχά επτά έμειναν όρθιοι και απρόσβλητοι κατά τις ώρες της θαλασσοταραχής, και μεταξύ αυτών των επτά την πρώτη θέσι, βέβαια, είχε ο κ. Βενιζέλος. Μετά το βάσανο της νύκτας ξημερώσαμε πέρα από την Σκύρο με θάλασσα σχεδόν ήρεμη. Μπροστά μας φάνηκε αμέσως ο πελώριος Άθως σε σχήμα κώνου που κυριαρχεί ανάμεσα στο πλατύ πέλαγος. Με όλα τα δεινοπαθήματα της νύκτας, όλοι ξυπνήσαμε αυγή-αυγή για να δούμε και να καμαρώσωμε το αιωνόβιο βουνό της χριστιανωσύνης. Όσο κοντοζυγώνει το βαπόρι προς το Άγιον Όρος, τόσο και ο θαυμασμός μας αυξάνει. Περνούμε δίπλα σχεδόν από την βάσιν της μεγάλης πυραμίδος και το ένα μετά το άλλο τα μοναστήρια ξεπροβάλλουν σημαιοστόλιστα και εορταστικά. Πρώτη μάς υποδέχεται η μονή της Μεγίστης Λαύρας με πυροβολισμούς αντί τηλεβόλου επί των φρουρίων της. Η μονή αύτη έχει την ιστορίαν της από της εποχής του αυτοκράτορος του Βυζαντίου Νικηφόρου Φωκά του Β’ και του οσίου Αθανασίου. Εκεί κατ’ αρχάς ανεμένετο να αποβιβασθή ο κ. Βενιζέλος, αλλά η θάλασσα προς μιας ημέρας εμαίνετο τριγύρω από τους βράχους του Αγίου Όρους και δι’ αυτό απεφασίσθη όπως το ατμόπλοιον καταπλεύση εις τον όρμον Βατοπεδίου.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 9.5.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Καθ’ ην στιγμήν διερχόμεθα μπροστά από την μονή της Λαύρας το ατμόπλοιον ανέκοψε την ταχύτητά του και απήντησε εις τους χαιρετιστηρίους πυροβολισμούς των μοναχών διά σχετικών σφυριγμάτων, συγχρόνως δε μία ατμάκατος σημαιοστόλιστος έπλευσε προς συνάντησίν μας, επί της οποίας επέβαινον πέντε καλόγηροι. Ήτο η πρώτη συνάντησίς μας με τους ασκητάς του Αγίου Όρους. Επί του ατμοπλοίου ανήλθον τρεις μοναχοί διά να χαιρετίσουν τον κ. Βενιζέλον και να τον συνοδεύσουν εις το Βατοπέδι, και μεταξύ αυτών ήτο και ένας συμπατριώτης του κ. πρωθυπουργού, ο Κοσμάς Χειμωνάκης, προηγούμενος της Λαύρας.

Το ατμόπλοιον προχωρεί κατά μήκος των ακτών του Αγίου Όρους και η μία μετά την άλλην ξεπροβάλλουν αι μοναί με την κυανόλευκον ως έμβλημά των. Η μονή των Ιβήρων μετά την Λαύραν, δημιούργημα του αυτοκράτορος Βασιλείου του Β’, του Βουλγαροκτόνου, και πάρα πέρα αι Καρυαί, η πρωτεύουσα ούτως ειπείν και το κέντρον όλων των μονών του Αγίου Όρους. Το θέαμα δεν είνε μόνον συγκινητικό, αλλά και αληθινή μαγεία κυριαρχεί με το πράσινο και την πυκνότητα των δένδρων. Ο Άθως εις σχήμα πυραμίδος από το ένα μέρος, με χιονισμένες τις κορυφές του, και από το άλλο ολοπράσινος και εις μίαν οργιαστική ανοιξιάτικη βλάστησι. Οιαδήποτε περιγραφή είνε αδύνατον να αποδώση και να αναπαραστήση την φυσικήν μαγείαν του αγιορειτικού οράματος. Πρέπει κανένας να βεβαιωθή με τα μάτια του για όλη αυτή την επιβλητική αγριότητα αλλά και την ωμορφιά συγχρόνως, και τότε θα καταλάβη την αξίαν της ασκητικής ζωής. Μετά την μονήν των Ιβήρων και το πέρασμα ενός ακρωτηρίου, ο «Κανάρης» έπλευσε ολοταχώς στα γαλήνια και ατάραχα νερά του Βατοπεδίου.

Η μονή Ιβήρων

Εκεί ανέμενε τον κ. Βενιζέλον και την συνοδεία του συγκινητική υποδοχή, που θα μείνη εις όλους αλησμόνητη. Εις την παραλίαν ανέμενε πλήθος ιερομονάχων με τους φουστανελλοφόρους φρουρούς, οι οποίοι τιτλοφορούνται «Σερονταρέοι». Επιτροπή μοναχών του Βατοπεδίου, μόλις ηγκυροβόλησε το ατμόπλοιον, ανήλθε επ’ αυτού με επί κεφαλής τον κυβερνητικόν αντιπρόσωπον εις το Άγιον Όρος κ. Χατζηβασιλείου και ηυχήθη εις τον κ. Βενιζέλον το «καλώς ήλθε». Ο κ. Βενιζέλος ενόμισε ότι έπρεπε να δώση μερικάς εξηγήσεις διά την μεταβολήν του δρομολογίου και είπε, γελών, ότι «τόση ήτο η ενόχλησις εκ της θαλάσσης, ώστε μόνον ολίγιστοι, όσοι είμεθα ναυτικοί, δεν επάθαμε τίποτα». Δύο μεγάλα πλοιάρια μετέφερον την συνοδεία του κ. Βενιζέλου εις την παραλία του Βατοπεδίου και αμέσως ο κ. πρόεδρος κατόπιν εξήλθε επιβαίνων μιας μικράς βενζινακάτου. Εις την είσοδον της μονής τον ανέμενον παρατεταγμένοι οι μοναχοί και εκεί εγένοντο αι σχετικαί προσφωνήσεις υπό των γεροντοτέρων και των σεβαστοτέρων. Από της μικράς αποβάθρας μέχρι της πύλης του ναού της μονής είχε στρωθή πολύτιμος τάπης με δικεφάλους αετούς. Ο τάπης ούτος είχε κατασκευασθή εν Ιταλία κατά το 1912 μετά την απελευθέρωσιν του Αγίου Όρους, διά να χρησιμοποιηθή εις την υποδοχήν τού τότε βασιλέως της Ελλάδος, ο οποίος επρόκειτο να επισκεφθή το Άγιον Όρος. Η έκτασις από της αποβάθρας μέχρι της μονής είνε περί το εν τέταρτον της ώρας και φυσικά ο κ. Βενιζέλος την διήνυσε πεζή με όλην την συνοδεία των μοναχών. Κατά την διάρκειαν της διαδρομής εκρούοντο διαρκώς οι κώδωνες του ναού της μονής. Ο πλακοστρωμένος δρόμος ήτο γεμάτος από φύλλα δάφνης, τα οποία ανέδιδον μια βαρειά μυρωδιά.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 9.5.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μόλις η πομπή εισήλθε εις τον ναόν εψάλη δοξολογία, ανεπέμφθησαν δεήσεις και ηκούσθησαν ζητωκραυγαί. Όλοι οι μοναχοί διετέλουν εις μίαν ψυχικήν συγκίνησιν, την οποίαν ήτο αδύνατον να συγκρατήσουν. Μετά το πέρας της δοξολογίας εγένετο η σχετική δεξίωσις εις μίαν ευρύχωρον και πλούσια επιπλωμένη αίθουσα, όπου ο Ευλόγιος Λαυριώτης εξεφώνησε τον μακρόν λόγον τον οποίον δεν ηδυνήθη να εκφωνήση εις την Αγίαν Λαύραν λόγω της μεταβολής του δρομολογίου εκ της κακοκαιρίας. Ο μοναχός ούτος είνε μία εξαιρετική φυσιογνωμία του Αγίου Όρους και τιμάται παρ’ όλων για την θεολογική και εγκυκλοπαιδική μόρφωσι και την ειλικρίνειά του. Τόσον ειλικρινής ήτο, ώστε δεν εδυσκολεύθη να ομολογήση εις τον κ. πρόεδρον και τους παρευρεθέντας κατά την εκφώνησιν του μακρού του λόγου ότι ένα μέρος αυτού εγράφη επί του ζώου καθ’ ην ώραν ήρχετο από την Λαύρα εις το Βατοπέδι.

Έπειτα από ανάπαυσιν μιας περίπου ώρας ο κ. Βενιζέλος μετά του κ. Μοργκεντάου και των άλλων συνοδών των επεσκέφθησαν την βιβλιοθήκην, όπου φυλάσσονται πλείστα χρυσόβουλα αυτοκρατόρων, φιρμάνια σουλτάνων, βιβλία παλαιά πολύτιμα, όπως η χειρόγραφος Παλαιά Διαθήκη του XI αιώνος και η Γεωγραφία του Στράβωνος της αυτής εποχής. Μετά την βιβλιοθήκην επίσκεψις εις το ιερόν του ναού και εις το σκευοφυλάκιον, όπου φυλάσσονται η Αγία Ζώνη της Θεοτόκου, η κάρα Γρηγορίου του Θεολόγου, Ανδρέου Κρήτης και Μοδέστου Ιεροσολύμων, το λείψανον του αγίου Ευδοκίμου του Βατοπεδινού, εικονίδια της αυτοκρατείρας Θεοδώρας, το κύπελλον αποτελούμενον ολόκληρον από ίασπιν, δώρον του Εμμανουήλ Κομνηνού του Παλαιολόγου, στολαί και άλλα είδη μαργαριτοστόλιστα του Καντακουζηνού. Κατά την ώραν της επισκέψεως του κ. Βενιζέλου εις το σκευοφυλάκιον οι μοναχοί παρεκάλεσαν τον κ. Βενιζέλον να περιβληθή μίαν εκ των στολών τιμής ένεκεν και εις ανάμνησιν της διελεύσεώς του εκείθεν, αλλά ο κ. Βενιζέλος δεν εδέχθη την τιμητικήν ταύτην πρότασιν.

Γεύμα αληθινά καλογερικό το μεσημέρι στη μονή του Βατοπεδίου. Πέντε ολόκληρα πιάτα παρήλασαν μπροστά από τους παρακαθήσαντας εις την τράπεζαν των μοναχών, και τα πέντε σερβιρισμένα κατά τον καλλίτερον και ευρωπαϊκώτερον τρόπον. Κατά την διάρκειαν του γεύματος ο γηραιός μοναχός Γρηγόριος Βροντζάκης της μονής Λαύρας, καταγόμενος εκ Κρήτης, παλαιός αγωνιστής εις τον νομόν Χανίων, ηγέρθη και αντί άλλης προσφωνήσεως απήγγειλε το κατωτέρω τετράστιχον με την κρητικήν του προφοράν:

«Χίλια καλώς ορίσατε,
χίλια και δυο χιλιάδες, 
ο κόσμος με τα λούλουδα
και με τοι πρασινάδες».

Ο γερο-Βροντζάκης δεν αντιπροσωπεύει μόνος του την Κρήτη εδώ επάνω. Είνε ένα πλήθος Κρητών μοναχών σκορπισμένων ανά το Άγιον Όρος σε κοινόβια, ιδιόρρυθμα μοναστήρια, σε σκήτες, κελλιά, καλύβια, καθίσματα και ησυχαστήρια.

Η μονή Μεγίστης Λαύρας

Το απόγευμα οι επισκέπται και ο κ. Βενιζέλος με την συντροφιά του εξεχύθημεν εις τους κήπους τους ανθοστολισμένους και εις τα δένδρα που στέκονται σαν άγρυπνοι φύλακες γύρω από το Βατοπέδι και προστατεύουν την ησυχία του. Τι άνθησις και τι δροσιά και τι ανοιξιάτικα μύρα, και τι συναυλίες αηδονιών, κοτσυφιών και άλλων πουλιών που συντροφεύουν τους μοναχούς εις την ειρηνική ζωή των.

[…] Εκείνο που δεν θέλει σχεδόν κανένας μοναχός ν’ ακούση είνε η ιδέα της κατασκευής δημοσίας αμαξιτής οδού διά την ευχερεστέραν επικοινωνίαν μεταξύ Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης. Διότι έχουν την γνώμην ότι η κατασκευή του δρόμου και η χρησιμοποίησις του αυτοκινήτου προς το Άγιον Όρος θα εκλαϊκεύση τους ιερούς τόπους και θα χάσουν την παράδοσιν ολοκλήρων αιώνων.

Μιας ημέρας παραμονή εις το Άγιον Όρος ήτο για όλους μας μια ολόκληρη ζωή και για τους μοναχούς ακόμη περισσότερο, αφού μετά την εποχήν των αυτοκρατόρων πρώτην φοράν Έλλην κυβερνήτης επάτησε το πόδι του εις την κιβωτόν αυτήν του χριστιανισμού και ασκητισμού. Ο ήλιος έγερνε προς το ηλιοβασίλεμα όταν ο κ. Βενιζέλος και η συνοδεία των μοναχών κατέβηκαν προς την παραλία, γιατί επλησίαζε η ώρα του χωρισμού. Κυβερνήτης της Ελλάδος και ιερομόναχοι έδωσαν τα χέρια με πλημμυρισμένη την καρδιά από συγκίνησι. Εις το βαπόρι η υπηρεσία της μονής είχε μεταφέρη ένα σωρό λουλούδια για να μας συντροφεύσουν στον νέο δρόμο του πελάγους.

Η μονή Βατοπεδίου (Βατοπαιδίου)

Ο «Κανάρης» έπλευσε κατά μήκος της χερσονήσου, πέρασε μπροστά από τον μικρό όρμο της μονής του Εσφιγμένου και κατόπιν έστρεψε προς την Θάσο, την αφήκε αριστερά με κατεύθυνσι την Σαμοθράκη και εν τέλει την Αλεξανδρούπολι.

Η μονή Εσφιγμένου

Η νύχτα, με το πέρασμά μας από τις ευλογημένες και ανοιξιάτικα μυρωμένες ακρογιαλιές του Αγίου Όρους, ήτο μια νύχτα γεμάτη θάλασσα, αστροφωτισμένη, νύχτα γεμάτη μάγια.

*Κείμενο του δημοσιογράφου, συγγραφέα και θεατρικού κριτικού Μιχαήλ Ροδά (1884-1948), που αφορούσε την ιστορική επίσκεψη του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Άγιον Όρος και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Παρασκευή 9 Μαΐου 1930.

Ο Μιχαήλ Ροδάς

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η μονή Βατοπεδίου (Βατοπαιδίου).