Ανοιχτή επιστολή για τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό

Ο Φραντσέσκο Κολαφέμινα είναι Ιταλός κλασικός φιλόλογος και δοκιμιογράφος με αντικείμενο έρευνας τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Ανήκει, λοιπόν, στην κατηγορία των επιστημόνων που απειλούνται από τη λεγόμενη «παρακμή» στο συγκεκριμένο πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών παγκοσμίως. Στο βιβλίο «Φως σε σκοτεινούς καιρούς», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδ. Εστία (σε καίρια μετάφραση της Βιολέττας Ζεύκη) υπερασπίζεται ακριβώς την αξία των αρχαίων κειμένων και την αναγνωστική απόλαυση που προκύπτει όταν δεν αλλοιώνονται οι «ιδανικές κι αγαπημένες φωνές» τους. Πρόκειται για μια περιήγηση σε μεγάλους σταθμούς της αρχαίας γραμματείας με μικρές δόσεις μυθοπλασίας, ίσα ίσα για να αποδίδεται το «πνεύμα της εποχής». Παράλληλα, όμως, με τον Ισοκράτη, τον Πλάτωνα, τον Οβίδιο, τον Μάρκο Αυρήλιο και τον Βοήθιο ο Κολαφέμινα έχει μονίμως στραμμένο το βλέμμα του στη νεότερη γενιά της αφής και της οπτικής κουλτούρας. Οι δεσμοί της με την παλαιά γραμματεία ατονούν ολοένα και περισσότερο. Γι’ αυτό και αξίζει να αναδειχθεί η ανοιχτή επιστολή που στέλνει ο φιλόλογος στον γιο του -και σε πολλούς μαθητές όπου γης. Τη δημοσιεύουμε, με την άδεια του εκδοτικού οίκου:

«Αγάπη μου, μικρό μου βλασταράκι,

σε τούτη την εποχή που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα μες στα μάτια σου, καθώς μαθαίνεις τις ιστορίες του κόσμου, ανοίγεσαι σε μια ενσυνείδητη ζωή, ανακαλύπτεις, ερευνάς, στοχάζεσαι γεμάτος περιέργεια, κι εγώ νιώθω όλο το βάρος της δικής μου ευθραυστότητας, ως πατέρας που έκανε, κάνει και θα κάνει πολλά λάθη, ως δάσκαλος που αργά ή γρήγορα θα εκθρονιστεί από τους συναδέλφους του από το σχολείο, από τα μέσα επιρροής του κόσμου. Έτσι, σε τούτες τις σελίδες, εμπιστεύομαι τις σκέψεις μιας συννεφιασμένης μέρας, που με ρωτάς για τους ήρωες του αρχαίου κόσμου και τους οραματίζεσαι με τη φαντασία που κατακλύζει το μυαλουδάκι σου· κι εγώ θα ‘θελα να σε ξεναγήσω με τις λέξεις, με την αίσθησή μου, στον κόσμο των αξιών και της πάλης που τούτοι οι ήρωες ενσαρκώνουν εδώ και χιλιετίες. Κι όμως, νιώθω ότι πολύ σύντομα θα ξεχαστούν, τυλιγμένοι από τους θεούς μέσα σε ένα σύννεφο, ώστε να τους κρύψουν για πάντα από το βλέμμα των ανθρώπων ή μόνο να τους γλιτώσουν από τον χλευασμό της παρακμής -άγνωστο ποιο από τα δύο.

Ο κόσμος που μας περιμένει είναι πολύ πιο ασταθής από εκείνον για τον οποίον προετοιμάστηκα στα παιδικά μου χρόνια. Οι εξουσίες του αιώνα είναι άπληστες και κυνικές και εισβάλλουν όλο και πιο πολύ στην εσωτερική κυριαρχία του ανθρώπου: στη συνείδησή του, στην ψυχή του. Τους επιτίθενται οι αρπακτικές δυνάμεις καλειδοσκοπικών βουλήσεων, μιας απληστίας δίχως περιγράμματα, που αρχικά στρέφεται στην πραγματικότητα κι έπειτα απελπισμένη, συρρικνωμένη στο μη πραγματικό, στρέφεται στο εικονικό ομοίωμά της. Να είσαι σταθερός ακόμα κι όταν η γη κάτω απ’ τα πόδια σου σείεται όπως στον πλανήτη Περελάντρα. Κάθε σταθερότητα είναι μέσα σου, δεν θα την βρεις ποτέ στον εξωτερικό κόσμο των ανθρώπων. Έξω από σένα, θα μπορέσεις να την βρεις μόνο σε εκείνο τον κυκλικό καθρέφτη που τον λέμε φύση. Φρόντισε όμως να διακρίνεις τη φύση που την έχει χειραγωγήσει ο άνθρωπος από τη φύση που την έχει φροντίσει ο άνθρωπος. Στο αρχαίο περιβόλι θα βρεις τις απαντήσεις. Στο σωστό κλάδεμα και στα γόνιμα μπολιάσματα.

Όταν κάποια μέρα θα με διαβάσεις, θα έχεις τρυφερές αναμνήσεις από μια ζωή που έχει παρέλθει, σε μια εποχή όχι πιο ασφαλή όπως τότε, κι ίσως ανακαλύψεις πως η ασφάλεια που πάντα προσπαθούσα να σου εμφυσήσω δεν ήταν τελικά και τόσο στέρεη. Μέσα μου ζούσαν, όπως και σε κάθε πατέρα, οι φόβοι για το τι μέλλει γενέσθαι και για τον χρόνο που κυλάει: “Έχουν να δουν πολλά τα μάτια των ανθρώπων/και να μάθουν. Προτού τα δει, κανείς το μέλλον να μαντέψει δεν μπορεί/ και τι τον περιμένει” (Σοφοκλής, Αίας). Κάποτε σου διάβασα τους τελευταίους στίχους του Αίαντα, όμως τους διάβαζα για μένα καθώς σε κοίταζα στα μάτια. Δεν έχει νόημα να μαντεύουμε το μέλλον, αλλά να καλλιεργούμε τη βεβαιότητα στην αθανασία των δεσμών. Ένας δεσμός διαρκεί για πάντα. Και στους δεσμούς θα βρούμε τη δύναμή μας.

Αναρωτήθηκα πολλές φορές: “Τι μπορεί να κάνει ένας πατέρας ενάντια στις φυγόκεντρες δυνάμεις της παρούσας πραγματικότητας; Τι μπορεί να κάνει ενάντια στις εξουσίες που επηρεάζουν το όραμα της πραγματικότητας, τις αρχές, τα σημεία αναφοράς;”. Ξέρω όμως πως ό,τι απάνθρωπο ενέχουν οι επιρροές του σήμερα μπορεί να το νικήσει μόνο η αγάπη ενός πατέρα. Η αγάπη είναι ένα βλέμμα που σου χαρίζει ο πατέρας, ο οποίος ακόμα κι όταν δένει το δεντράκι σε ένα πάσσαλο το κάνει για να μεγαλώσει ευθυτενές και να μην λυγίσει, αλλιώς αργότερα ο άνεμος θα το τσακίσει. Η αγάπη βρίσκεται στη φροντίδα. Στη σιωπηλή προσευχή προς το άυλο που με όλη μου την καρδιά πιστεύω ότι εξακολουθεί να υποβαστάζει τον κόσμο, ο οποίος το αγνοεί γιατί χορταίνει μόνο με την ύλη. Η αγάπη είναι μέσα σε όλα αυτά που εδώ… Κάθε φορά που θα νιώθεις αδύναμος και ηττημένος, χωρίς ελπίδα, γεμάτος φόβο. Κάθε φορά που θα νιώθεις ότι σου λείπει το χέρι μου, που θα νιώθεις ότι είσαι μόνος. Όλες αυτές τις φορές…κλείσε τα μάτια, περίμενε το σκοτάδι της σιωπής κι άρχισε να ακούς τις φωνές των δεσμών: τη φωνή του παππού Όμηρου, του θείου Βιργίλιου, του εξαδέλφου Οράτιου, κι έπειτα όλων των παππούδων, και όσων σε αγαπούν, και όσων σε αγάπησαν, άκου τη φωνή του πατέρα σου. Τότε θα καταλάβεις ότι δεν είσαι ποτέ μόνος, γιατί η παράδοση είναι καμωμένη από δεσμούς, και οι δεσμοί, οι αληθινοί δεσμοί, οι παντοτινοί δεσμοί, δεν είναι μετρήσιμοι, δεν είναι ορατοί με τα μάτια -τους φυλάμε μέσα στην καρδιά μας. Παίρνουν μορφή μέσα στο κάθε δώρο, ώστε η μεγάλη αλυσίδα που φτάνει ως εμάς, από το βαθύ παρελθόν, να συνεχίσει να απλώνεται και στο μέλλον. Ώστε ο σπόρος που διασώζουμε σήμερα, να μπορέσει να καρποφορήσει αύριο. Κι εσύ που είσαι το βλασταράκι μου, προστατεύοντας τους δεσμούς, τον δικό μας δεσμό τον άρρηκτο, κι εσύ κάποτε θα ανθίσεις και θα καρποφορήσεις. Αυτό είναι το νόημα της παράδοσης, αυτό είναι το μεγάλο μυστικό που ζει και αποκαλύπτεται στους Κλασικούς».