Νους υγιής εν σώματι υγιεί στη Σικελία

Ένα ελληνιστικό αμφιθέατρο ηλικίας 2.200 ετών, ενσωματωμένο στο μεγαλύτερο γυμνάσιο του δυτικού Μεσογείου, ανακαλύφθηκε από διεθνή ομάδα αρχαιολόγων στον αρχαίο Ακράγαντα – σημερινό Αγκριτζέντο στη Σικελία, πόλη που ιδρύθηκε από τους Έλληνες γύρω στο 580 π.Χ.

Στην κλασική Ελλάδα, το γυμνάσιο ήταν ο χώρος άθλησης και προετοιμασίας των νέων για τους αγώνες. Με τον καιρό, εξελίχθηκε σε κέντρο παιδείας και κοινωνικής ζωής, όπου τελούνταν διαλέξεις, συζητήσεις, θεατρικές παραστάσεις και συμπόσια.

Η ομάδα, με επικεφαλής την Μόνικα Τρούμπερ του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου, σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο του Μπάρι και το Αρχαιολογικό Πάρκο της Κοιλάδας των Ναών, προχώρησε τις ανασκαφές βόρεια της ήδη καταγεγραμμένης μνημειακής πισίνας – και βρέθηκε μπροστά σε ένα εξαιρετικό εύρημα στη Σικελία.

Ένα «πανεπιστήμιο» μέσα σε στάδιο

Αυτό που αναδύθηκε ήταν μια διπλή δομή μοναδική στο είδος της: ένα αμφιθέατρο 253 τετραγωνικών μέτρων με καθίσματα για περίπου 100 σπουδαστές, συνδεδεμένο με ένα ωδείο (στεγασμένο θέατρο) χωρητικότητας 200 θεατών.

«Ήταν σαν να βρίσκεις ένα πανεπιστημιακό campus μέσα σε ένα Ολυμπιακό στάδιο», εξήγησε ο συνδιευθυντής της ανασκαφής Τόμας Λάπι.

Η κατασκευή, μοναδική για τον σχεδιασμό και τη χρήση της, φωτίζει την ελληνική αντίληψη της εκπαίδευσης των νέων, όπου το σώμα και το πνεύμα εκπαιδεύονταν ισότιμα. Δεν είναι τυχαίο ότι το σύμπλεγμα ήταν αφιερωμένο στον Ερμή (σύμβολο της πνευματικής ευστροφίας) και στον Ηρακλή (σύμβολο της σωματικής δύναμης) – μια διπλή αφιέρωση που αντανακλά το ιδανικό της ολιστικής παιδείας.

Αμφιθέατρο-εργαστήριο λόγου και σκέψης

Το αμφιθέατρο δεν εντυπωσιάζει μόνο με τις διαστάσεις του, αλλά κυρίως με τις λεπτομέρειες του σχεδιασμού του:

• Επτά ημικυκλικές βαθμίδες κάτω από κάποτε θολωτή στέγη

• Δύο πλευρικές σκάλες για πρόσβαση

• Κεντρική σκηνή (orchestra) με ρωμαϊκό τσιμέντο, ιδανική για ρητορικές ασκήσεις και διαλεκτικούς αγώνες

«Δεν επρόκειτο για ένα απλό θέατρο: ήταν ένας ολοκληρωμένος χώρος μάθησης», υπογραμμίζει η Τρούμπερ. «Εδώ γυμναζόταν ο λόγος μαζί με το σώμα – η λογική και η προσπάθεια ως δίδυμοι πυλώνες της εκπαίδευσης».

Επιγραφή που «μιλά» για συνέχεια ελληνικής ταυτότητας

Μια ελληνική επιγραφή στην orchestra αναφέρει έναν γυμνασίαρχο (επικεφαλής του γυμνασίου) και έναν ανώνυμο ευεργέτη που χρηματοδότησε την ανακαίνιση του αποδυτηρίου (apodyterion). Το κείμενο, χρονολογούμενο στον 1ο αιώνα π.Χ., αποκαλύπτει κάτι σημαντικό: ακόμη και υπό ρωμαϊκή διοίκηση, ο Ακράγας διατήρησε την ελληνική της ταυτότητα ως municipium της Ρώμης.

Μοναδικότητα στον ελληνικό κόσμο

Αν και ωδεία υπήρχαν στον ελληνιστικό κόσμο, ιδιαίτερα στη Σικελία ως χώροι συνεδριάσεων (βουλευτήρια), δεν έχει βρεθεί παρόμοια δομή ενσωματωμένη σε γυμνάσιο αυτής της περιόδου. Η μόνη σύγκριση μπορεί να γίνει με το μοναδικό γυμνάσιο της Περγάμου στη Μικρά Ασία, το οποίο απέκτησε αντίστοιχο αμφιθέατρο τρεις αιώνες αργότερα, τον 2ο αιώνα μ.Χ.

Νέες ανασκαφές το 2026

Το αρχαιολογικό πρόγραμμα δεν σταματά εδώ. Οι ερευνητές σχεδιάζουν νέες εκστρατείες το 2026, προκειμένου να εξερευνήσουν τα υπόλοιπα τμήματα του συγκροτήματος και να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία κάθε χώρου. Ελπίζουν να βρουν νέες επιγραφές ή κανονισμούς, που θα αποκαλύψουν πτυχές της καθημερινότητας ενός τέτοιου εκπαιδευτικού ιδρύματος.