«Οι ιτιές»: τρόμος στα σύνορα δύο κόσμων

Η ιστορία που αφηγείται ο Άλτζερνον Μπλάκγουντ (1869 – 1951) στις «Ιτιές» (εκδ. Δώμα, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) ξεκινάει μέσα στην απόλυτη διαφάνεια και ευθυμία. Οι δύο φίλοι, ο αφηγητής και ο «Σουηδός», όπως τον αποκαλεί, διεισδύουν στα ενδότερα του Δούναβη, στην περιοχή μετά την Μπρατισλάβα έχοντας ξεκινήσει με κανό από τις πηγές του Μέλανα Δρυμού. Είναι το δικό τους μερίδιο από την περιπέτεια της Μεσευρώπης και ο Κλάουντιο Μάγκρις, συγγραφέας του συναρπαστικού «Δούναβη, θα ήταν ενθουσιασμένος με την ανθρωπομορφική περιγραφή του ποταμού που ορίζει σε μεγάλο μέρος την τύχη της ηπείρου: «Απαλλαγμένος από την εξουσία της αυστηρής του κοίτης, ο Δούναβης αποφασίζει εδώ ευτυχής να περιπλανηθεί κατά βούληση στο περίπλοκο δίκτυο των στενών διαύλων που τέμνουν τα νησάκια και διασταυρώνονται με τις πιο πλατιές αρτηρίες όπου τα νερά κυλάνε φωνασκώντας…».

Αυτό όμως που ξεκινάει ως περιπλάνηση στη φύση δεν θα μπορούσε να μείνει το ίδιο σε μια ιστορία από τον χώρο του Φανταστικού και του μυστηριώδους, την οποία μάλιστα είχε επιλέξει ως αναφορά ο μέγας Λάβκραφτ. Το σημείο καμπής διαφαίνεται όταν για πρώτη φορά ο αφηγητής περιγράφει σε ένα δείγμα πρώιμου εσωτερικού μονολόγου (οι «Ιτιές» κυκλοφορούν το 1907 στη συλλογή «The listener and other stories») το πρωτόγνωρο συναίσθημά του: «Κάπου εκεί, πίσω από την ευαρέσκεια που μου γεννούσε η άγρια εκείνη ομορφιά, παρεισέφρεε, απρόσκλητο κι ανεξήγητο, ένα παράξενο αίσθημα ανησυχίας, στα όρια του συναγερμού. Ένα ποτάμι που φουσκώνει έχει, βέβαια, πάντα και κάτι το δυσοίωνο… Κι όμως, καταλάβαινα πως η ανησυχία μου πήγαζε από ένα σημείο βαθύτερο και από το δέος και απ’ το θαυμασμό…».

Από το σημείο εκείνο κι έπειτα ο γόνος της αριστοκρατικής οικογένειας από το Κεντ της Αγγλίας ενεργοποιεί τον βραδυφλεγή μηχανισμό του μυστηρίου. Το τοπίο, τα καιρικά φαινόμενα, οι ήχοι, οι σκιές μέσα στη νύχτα διαμορφώνουν ένα σκηνικό άγχους και ψυχολογικής πίεσης για τους δύο φίλους. Ξαφνικά μοιάζουν ριγμένοι μέσα στον κόσμο, εγκλωβισμένοι σε μια τρομακτική συνθήκη μπροστά στην οποία μοιάζουν ανήμποροι. Η φύση ανακτά τα πρωτεία και το θάρρος των ανθρώπων υποχωρεί. Συνειδητοποιούν τη μηδαμινότητά τους ενώπιον μίας ασυγκράτητης, ατιθάσευτης και, κυρίως, υπέρλογης δύναμης, η οποία βρίσκει ξαφνικά σχήμα στις ιτιές του τίτλου: «Τελείως ανεξάρτητα από τα άλλα στοιχεία της φύσης, συγκοινωνούσαν διακριτικά με τη δυσθυμία μου, κατέκλυζαν ύπουλα το νου με το τεράστιο πλήθος τους, ραδιουργούσαν με σκοπό ν’ αναδειχθούν στη φαντασία σαν μια νέα, πανίσχυρη δύναμη, η οποία μάλιστα δεν ήταν τελείως φιλική απέναντί μας».

Οι δύο ταξιδιώτες από τη μια στιγμή στην άλλη αισθάνονται «εισβολείς» σε έναν κόσμο, τα σύνορα του οποίου μόλις έχουν παραβιάσει. Η «μοναξιά του τόπου» διαποτίζει τη φαντασία, αλλά και το σώμα τους, καθώς πολλές από τις αντιδράσεις τους είναι αυτοματοποιημένες. Ο αφηγητής νοσταλγεί κάποια στιγμή τα πολυσύχναστα χωριά της Βαυαρίας με όλες τις κοινοτοπίες και την αχαλίνωτη κοινωνικοποίηση (μοιάζει μάλιστα με πρωθύστερο σχόλιο εναντίον του υπερτουρισμού μία σκέψη του την ώρα της απόλυτης ερημίας: «Θα πουλούσα και την ψυχή μου, που λέει ο λόγος, για την “αύρα” εκείνων των αμέτρητων χωριών… Ακόμα και οι τουρίστες θα μου φαίνονταν μια χαρά»). Η λύση που επιλέγει ο Μπλάκγουντ επαναφέρει το στοιχείο της κάθαρσης, αλλά χωρίς να ξεθωριάζει εντελώς η αίσθηση ότι οι ήρωες κινούνται στα όρια δύο κόσμων, της πραγματικότητας και της φρεναπάτης, των αισθήσεων και του ανείπωτου.

Οι «Ιτιές» είναι η πρώτη ιστορία στη νέα σειρά των εκδόσεων «Δώμα» με τίτλο «Τα παράδοξα», σε επιμέλεια του συγγραφέα Δημοσθένη Παπαμάρκου («Γκιακ»). Δεύτερη είναι μία του Χ.Φ.Λάβκραφτ: «Το χρώμα που ήρθε από το διάστημα», η οποία δημοσιεύτηκε το 1927 στο περιοδικό «Amazing stories» και ο ίδιος ο συγγραφέας τη θεωρούσε το καλύτερο έργο του. Σε αυτήν ένας ανώνυμος τοπογράφος από τη Βοστώνη θα βρεθεί στα περίχωρα του Άρκαμ για τις ανάγκες της κατασκευής ενός νέου φράγματος και θα συναντήσει έναν μοναχικό γέροντα, ο οποίος του μιλάει για τον «τεφρό ξερότοπο». Αναμένεται επίσης η «Μεταμόρφωση» του Κάφκα.