Το CSI του λαθρεμπορίου έργων τέχνης
Μουσεία και αστυνομία ενώνουν τις δυνάμεις τους και χρησιμοποιούν την τεχνολογία για την καταστολή της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών
Της Whiting Alex
ΗLujza Varga δραστηριοποιείται σε τοπικό επίπεδο, στο πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής εκστρατείας για την καταπολέμηση μιας παγκόσμιας μάστιγας: της παράνομης διακίνησης ιστορικών αντικειμένων και έργων τέχνης.
Η Varga εργάζεται για το Εθνικό Μουσείο της Ουγγαρίας, το οποίο συμμετέχει σε ένα έργο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ και έχει ως στόχο να βοηθήσει την αστυνομία, τους τελωνειακούς υπαλλήλους, τους οίκους δημοπρασιών και ιδρύματα, όπως αυτό όπου εργάζεται, στην ταυτοποίηση ενδεχομένως κλεμμένων ή λεηλατημένων έργων τέχνης.
Ζητήματα κωδικοποίησης
Το έργο με τίτλο AURORA, αναζητά τρόπους σήμανσης των αντικειμένων, ώστε να ταυτοποιούνται εύκολα, διεθνώς. Πολλά μουσεία χρησιμοποιούν κωδικοποιημένη σήμανση για τα αντικείμενα των συλλογών τους, η οποία δεν είναι αναγνωρίσιμη αλλού.
«Εάν ένας τελωνειακός υπάλληλος δει έναν κωδικό, το πιθανότερο είναι ότι θα γνωρίζει ότι το αντικείμενο ανήκει σε κάποιο μουσείο ή δημόσιο ίδρυμα, δεν θα έχει όμως τη δυνατότητα να εντοπίσει σε ποιο», αναφέρει η κ. Varga. «Η έρευνά μας έχει ως στόχο να ανακαλύψουμε κατά πόσον μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα που θα είναι πιο εύχρηστο».
Λόγω της γεωγραφικής της θέση, η Ουγγαρία είναι μία από τις κύριες διαδρομές παράνομης διακίνησης από τη Μέση Ανατολή προς τη δυτική και βόρεια Ευρώπη.
Στόχος του έργου AURORA είναι η σύνδεση των έργων τέχνης με χημική σήμανση, η οποία θα επιτρέπει στις Αρχές και τους εμπειρογνώμονες τη γρήγορη ταυτοποίηση των έργων. Η σήμανση θα αναπτυχθεί με τη χρήση νανοτεχνολογιών και δεν θα είναι ορατή από το ανθρώπινο μάτι. Η υλοποίηση του έργου θα διαρκέσει έως το 2025.
«Για παράδειγμα, αν μπορούσε να δημιουργηθεί ένα σύστημα με δυνατότητα πανευρωπαϊκής εφαρμογής, τότε οι δυνητικοί αγοραστές ή οι φορείς επιβολής του νόμου θα μπορούσαν να ελέγχουν κάθε αντικείμενο πολύ εύκολα», λέει η κ. Varga, η οποία είναι επικεφαλής του Τμήματος Συντονισμού Εργου και Διαχείρισης Εκθεσης στο 221 ετών, εθνικό μουσείο στην πρωτεύουσα της Ουγγαρίας, Βουδαπέστη.
Η τριάδα των φιλόδοξων έργων
Το έργο AURORA συγκαταλέγεται μεταξύ των τριών έργων της ΕΕ που έχουν δρομολογηθεί για την ανάπτυξη νέων μεθόδων εντοπισμού κλοπιμαίων και την προστασία αρχαιολογικών χώρων από λεηλασίες. Οι άλλες δύο πρωτοβουλίες είναι τα έργα ANCHISE και ENIGMA.
Και τα τρία έργα συμπεριλαμβάνονται στο σχέδιο δράσης του Δεκεμβρίου του 2022, με το οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κλιμακώνει τις προσπάθειες της ΕΕ να καταπολεμήσει το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών.
Στο σχέδιο περιγράφονται διάφορα μη νομοθετικά μέτρα, τα οποία μπορούν να λάβουν η Επιτροπή, οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ και οι εθνικές τελωνειακές, αστυνομικές και πολιτιστικές αρχές, όπως η ανταλλαγή περισσότερων πληροφοριών και η εμβάθυνση της κατάρτισης σε αυτό το πεδίο. Η Εuropol, ο ενωσιακός οργανισμός επιβολής του νόμου, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο όλο εγχείρημα.
Η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη μορφή λαθρεμπορίου στον κόσμο, μετά το λαθρεμπόριο όπλων και ναρκωτικών, σύμφωνα με την Corinne Chartrelle, πρώην αναπληρώτρια διευθύντρια του Κεντρικού Γραφείου Καταπολέμησης της Παράνομης Διακίνησης Πολιτιστικών Αγαθών της Γαλλίας (OCBC, στα γαλλικά). Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εγκληματολογικής Αστυνομίας, Interpol, μόνο το 2020 κλάπηκαν περισσότερα από 850.000 έργα τέχνης παγκοσμίως, τα μισά από αυτά στην Ευρώπη.
Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι, λόγω του μη εντοπισμού πολλών περιπτώσεων παράνομης διακίνησης, οι πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου είναι πιθανότατα πολύ μεγαλύτερες. Κλεμμένα ή λεηλατημένα έργα τέχνης κυκλοφορούν στη νόμιμη αγορά, συχνά με επιμελώς πλαστογραφημένα έγγραφα σχετικά με την προέλευσή τους.
Διασυνδέσεις με την τρομοκρατία
Η Corinne Chartrelle, η οποία συμμετέχει στο έργο ANCHISE, θεωρεί ως επιπλέον πηγή ανησυχίας το λαθρεμπόριο πολιτιστικών αγαθών από ένοπλες ομάδες.
«Γνωρίζουμε ότι η λεηλασία αρχαιολογικών χώρων χρηματοδοτεί την τρομοκρατία και είναι αδύνατο να αγνοήσουμε τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους», δήλωσε.
Το 2015, όταν αμερικανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην κατοικία ενός επικεφαλής οικονομικών θεμάτων του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε στη Συρία, ανακάλυψαν μία μεγάλη κρυψώνα με έργα τέχνης που είχαν κλαπεί από αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Εντόπισαν, επίσης, έγγραφα που αποδείκνυαν ότι το Ισλαμικό Κράτος οργάνωνε τη λεηλασία αρχαιολογικών χώρων, φορολογούσε τα κέρδη και πωλούσε αρχαιότητες. Τη χρονιά που ακολούθησε, η αμερικανική κυβέρνηση κατέθεσε αγωγή, η οποία θεωρείται ότι αποτελεί την πρώτη του είδους της, για την ανάκτηση έργων τέχνης που διακινήθηκαν παράνομα από το Ισλαμικό Κράτος. Αυτή η αγωγή ήταν μια προειδοποίηση προς τη διεθνή αγορά έργων τέχνης, ώστε να λάβει μέτρα προστασίας έναντι της ακούσιας χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Κανείς δεν γνωρίζει το ύψος των εσόδων των ένοπλων ομάδων από την πώληση των αποκαλούμενων «αιματοβαμμένων αρχαιοτήτων». Ωστόσο, βάσιμα στοιχεία των τελευταίων ετών, τα οποία μαρτυρούν την κλίμακα της λεηλασίας και της παράνομης διακίνησης, έχουν θορυβήσει τις Αρχές.
«Η ζήτηση των προϊόντων αρχαιοκαπηλίας είναι ιδιαίτερα μεγάλη, λόγω του τεράστιου αριθμού των μουσείων που ανοίγουν στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, τα οποία βεβαίως χρειάζονται εκθέματα», εξηγεί η κ. Chartrelle.
Διεύρυνση δυνατοτήτων
Η λεηλασία αποτελεί μείζον πρόβλημα, καθώς η εκσκαφή και η απομάκρυνση των αρχαιοτήτων συμβαίνει προτού καν οι αρχαιολόγοι να ανακαλύψουν την ύπαρξή τους. Δεν καταγράφονται σε καμία βάση δεδομένων και δεν μπορούν να δηλωθούν ως κλοπιμαία.
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) δημοσιεύει κόκκινες λίστες με τους τύπους των αντικειμένων που ενδέχεται να έχουν κλαπεί από χώρες – στόχους λεηλατών, όπως το Αφγανιστάν, η Βραζιλία, η Καμπότζη, η Κίνα, η Αίγυπτος, η Λιβύη, το Μεξικό, η Συρία και η Ουκρανία.
Ερευνητές της γαλλικής Αστυνομικής Ακαδημίας, όπου εργάζεται αυτή τη στιγμή η κ. Chartrelle, διευρύνουν τις δυνατότητες του επονομαζόμενου Arte-Fact, ενός εργαλείου που αρχικά είχε δημιουργηθεί στο πλαίσιο προηγούμενου έργου, για τον εντοπισμό κλεμμένων και λεηλατημένων έργων τέχνης.
Φωτογραφίες αντικειμένων μεταφορτώνονται σε μια εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα, η οποία τις ελέγχει αντιπαραβάλλοντας τες με φωτογραφίες κλοπιμαίων, καταχωρημένων σε εθνικές και διεθνείς βάσεις δεδομένων. Το έργο ANCHISE, το οποίο ξεκίνησε τον Φεβρουάριο και θα διαρκέσει έως τις αρχές του 2026, θα περιλαμβάνει έργα τέχνης που συγκαταλέγονται στις κόκκινες λίστες του ICOM. «Aυτό θα βοηθήσει στον εντοπισμό λεηλατημένων έργων τέχνης», όπως αναφέρει η κ. Chartrelle. «Δεν θα είναι η απόλυτη λύση, θα ειδοποιεί, όμως, τους υπαλλήλους για τα αντικείμενα που χρειάζονται διερεύνηση». Επιπλέον, η εφαρμογή θα προτείνει τους καλύτερους εμπειρογνώμονες για το εκάστοτε αντικείμενο. Κατά τη γνώμη της κ. Chartrelle, ο καλύτερος τρόπος για να σταματήσουν οι λεηλασίες είναι η λήψη αυστηρότερων μέτρων κατά του λαθρεμπορίου. Μια τέτοια τακτική θα μείωνε τη ζήτηση και κατά συνέπεια θα περιόριζε και τις κλοπές. «Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να είμαστε σε θέση να εντοπίζουμε γρήγορα αυτά τα αντικείμενα, όταν διατίθενται προς πώληση σε οίκους δημοπρασιών ή στο Διαδίκτυο», συμπληρώνει η κ. Chartrelle.
Σάρωση βάσεων δεδομένων
Στο πλαίσιο του έργου ENIGMA, όπως και στο ANCHISE, αναπτύσσεται ένα εργαλείο σάρωσης βάσεων δεδομένων της αστυνομίας και του ICOM για κλεμμένα ή λεηλατημένα αντικείμενα. Ο Χαράλαμπος Γεωργιάδης, συντονιστής του ENIGMA, λέει ότι οι τεχνολογίες θα είναι πιο αποτελεσματικές, εάν όλα τα μουσεία χρησιμοποιούν τις ίδιες μεθόδους για την περιγραφή των αντικειμένων που διατρέχουν κίνδυνο. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα μοναδικό σύστημα ταυτοποίησης αντικειμένων», λέει ο κ. Γεωργιάδης, αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη.
Αυτό σημαίνει την ανάπτυξη τυποποιημένων περιγραφών – μεταξύ των οποίων του χρώματος, του υλικού, του σχήματος και του μεγέθους -, τις οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν τα μουσεία, με ελάχιστη προσπάθεια και κόστος.
Το έργο ENIGMA, η υλοποίηση του οποίου θα διαρκέσει έως το 2025, φιλοδοξεί επίσης να αξιοποιήσει τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την αναζήτηση φωτογραφιών και πληροφοριών στο Διαδίκτυο σχετικά με αντικείμενα που ενδεχομένως αποτελούν προϊόντα λεηλασίας ή κλοπής.
Από τις αρχές της πανδημίας Covid-19 το 2020, οι αγοραπωλησίες έργων τέχνης και αρχαιοτήτων στο Διαδίκτυο έχουν αυξηθεί.
Κατά συνέπεια, οι επιγραμμικές αγορές διαδραματίζουν ολοένα μεγαλύτερο ρόλο στη διευκόλυνση εγκληματικών δραστηριοτήτων, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων.
Παράνομες ανασκαφές
Οι ερευνητές των έργων ENIGMA και ANCHISE προσπαθούν επίσης να σχεδιάσουν τρόπους για την προστασία των αρχαιολογικών χώρων από τους λαφυραγωγούς. Δημιουργούν εργαλεία για την παρακολούθηση αρχαιολογικών χώρων σε εμπόλεμες ζώνες, χρησιμοποιώντας συστήματα ελέγχου εξ αποστάσεως, όπως λήψεις μέσω μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) ή εικόνες μέσω δορυφόρου. Οπως αναφέρει η κ. Varga από τη Βουδαπέστη, ακόμη κι αν τελικά τα λεηλατημένα αντικείμενα ανακτηθούν, οι πληροφορίες, οι οποίες πρέπει κανονικά να σταχυολογούνται κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής, χάνονται για πάντα. «Εάν οι αρχαιολόγοι ανακαλύψουν έναν τάφο με ευρήματα, συλλέγουν πληροφορίες για το σημείο στο οποίο έχουν τοποθετηθεί μέσα στον τάφο, κατά πόσο πρόκειται για τάφο άνδρα, γυναίκας ή παιδιού, καθώς και για την τοποθεσία όπου βρίσκεται ο τάφος», εξηγεί η ίδια. Το Εθνικό Μουσείο της Ουγγαρίας, το παλαιότερο και μεγαλύτερο μουσείο της χώρας, είναι υπεύθυνο για πολλές αρχαιολογικές ανασκαφές στη χώρα. Ενημερώνει το κοινό για τη ζημιά που προκαλούν οι λεηλασίες.
«Πολλές φορές δεν γνωρίζουμε την τοποθεσία – ούτε καν την ύπαρξή της – κι αυτός είναι ο λόγος που είναι πραγματικά σημαντικό να ενημερώνουμε τον κόσμο», λέει η κ. Varga.
Σύμφωνα με τους ερευνητές που συμμετέχουν στα έργα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Ιταλία, αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα κλοπών και λεηλασιών.
«Δεν θέλουμε να χάσουμε την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης», δηλώνει ο κ. Γεωργιάδης από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. «Μας συνδέει με τις ρίζες μας».
Η έρευνα για το παρόν άρθρο χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ. Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό Horizon, το περιοδικό της ΕΕ για την Ερευνα και την Καινοτομία.
Περισσότερες πληροφορίες:
H Γιουβέντους έχασε την δίκη με τον Ρονάλντο και θα του καταβάλει 19,5 εκατομμύρια ευρώ
Η Γιουβέντους έχασε τη δίκη με τον Κριστιάνο Ρονάλντο που αφορά οικονομικές οφειλές προς τον Πορτογάλο σούπερ σταρ και καλείται να του πληρώσει σχεδόν 20 εκατ. ευρώ.
Ακολουθήστε το in.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232442