Εμπεδοκλής: η πρώτη συνδυαστική θεώρηση της ελεατικής και της ηρακλείτειας σύλληψης του κόσμου (Μέρος Γ’)

Το κοσμολογικό σύστημα του Εμπεδοκλή παρουσιάζεται συγχρόνως ως δράση και αντίδραση θεϊκών δυνάμεων. Τα τέσσερα στοιχεία εμφανίζονται με τα ονόματα Ζευς (σύμβολο της φωτιάς), Ήρα (σύμβολο του αέρα), Αϊδωνεύς (σύμβολο της γης) και Νήστις (σύμβολο του νερού).

Θεϊκές είναι και οι δύο μεγάλες κινητήριες δυνάμεις που επιτελούν την ένωση και το χωρισμό: φιλότης και νείκος, δηλαδή φιλία και εχθρότητα. Η εναλλαγή στην επικράτησή τους καθορίζει τη μεταβολή του κόσμου από την ευτυχισμένη συνένωση και συνοχή στην εχθρική διάσπαση και αντίστροφα.

Ο δημιουργός της προαναφερθείσης κοσμικής εικόνας έγραψε και τους Καθαρμούς, ένα επίσης μεγάλο ποίημα, σύμφωνα τουλάχιστον με τη μαρτυρία του Διογένη του Λαέρτιου. Όπως φανερώνουν τα αποσπάσματα που έχουμε στη διάθεσή μας, το περιεχόμενο των Καθαρμών του Εμπεδοκλή ήταν εντελώς διαφορετικό από εκείνο του κοσμολογικού ποιήματός του.

Στους σωζόμενους στίχους των Καθαρμών ο θεματικός πυρήνας δεν είναι άλλος από την τύχη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Εμπεδοκλής μιλά για τη θεϊκή προέλευση αυτής της ψυχής, η δε εμφάνισή του ως θεόπνευστου θαυματοποιού στηρίζεται σε αυτήν τη γνώση.

Σε άλλο χωρίο μαθαίνουμε ότι ο Εμπεδοκλής αμάρτησε, και γι’ αυτό, ενώ βρισκόταν κοντά στο θεό, τιμωρήθηκε με μια πολύχρονη περιπλάνηση μέσα στο σύμπαν, παίρνοντας διαρκώς καινούριες μορφές θνητών δημιουργημάτων. Ο ποιητής θεωρεί ότι σε προηγούμενες ζωές ήταν αγόρι, κορίτσι, θάμνος, πουλί και ψάρι.

Η γη είναι για τον Εμπεδοκλή έδρα του σκοταδιού και του θρήνου, το υπόστεγον άντρον, το δε σώμα είναι ο παράξενος σάρκινος χιτώνας της ψυχής.

Εμπεδοκλής: η πρώτη συνδυαστική θεώρηση της ελεατικής και της ηρακλείτειας σύλληψης του κόσμου (Μέρος A’)

Εμπεδοκλής: η πρώτη συνδυαστική θεώρηση της ελεατικής και της ηρακλείτειας σύλληψης του κόσμου (Μέρος B’)