Οταν ο Ουμπέρτο Εκο συνάντησε την Αρχαία Ελλάδα

Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος παραμένει δισυπόστατος, είναι συγχρόνως απομακρυσμένος και οικείος. Τα ερωτήματα ωστόσο, ερωτήματα που αφορούν τη ζωή και την ταυτότητά μας, τίθενται πάντοτε στο παρόν. «Η επανάκτηση του συλλογικού μας παρελθόντος πρέπει να καταστεί ένα από τα σημαντικότερα εγχειρήματα με ορίζοντα το μέλλον μας». Αυτό πίστευε ο Ιταλός Ουμπέρτο Εκο (1932-2016), ένας πολυσχιδής και ανεπανάληπτος διανοητής, που άφησε πίσω του έργα που φέρουν τη σφραγίδα όχι μόνο της ευρυμάθειας αλλά και της φροντίδας του. Με τον αταλάντευτο ανθρωπισμό που τον διέκρινε και το δημοκρατικό του πνεύμα, ο ίδιος θεωρούσε ότι η γνώση πρέπει να γίνεται κτήμα των πολλών. Το ζητούμενο, ασφαλώς, δεν ήταν η απλούστευση.

ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής παρουσιάζει «Αρχαία Ελλάδα» του Ουμπέρτο Εκο.

2000 χρόνια ελληνικής ιστορίας. Η ελληνική κληρονομία στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Αυτή την εβδομάδα, πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία: Οι κορυφαίες στιγμές-σταθμοί σε ένα εκδοτικό αριστούργημα, για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα!

Ο στόχος ήταν άλλος και πολύ πιο φιλόδοξος: να δημιουργηθεί το λειτουργικό πλαίσιο που θα έκανε αυτή τη σύνθετη γνώση προσβάσιμη και εύληπτη στους περισσότερους φιλέρευνους αναγνώστες οι οποίοι δεν μπορούν να είναι ειδικοί σε επιμέρους πεδία. Η εγκυκλοπαιδική μορφή δεν συνάρπαζε μονάχα τον συγγραφέα αλλά και τον επιμελητή Ουμπέρτο Εκο, που σε πολλές περιπτώσεις ανέλαβε να επιβλέψει εκδοτικές σειρές και να συντονίσει τις εργασίες πολλών διαφορετικών επιστημόνων οι οποίες συνέκλιναν προς έναν ενιαίο προορισμό. Κάπως έτσι, για ακόμη μία φορά, οι έλληνες αναγνώστες έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν μαζί του ένα ταξίδι που τους αφορά βαθύτατα, μέσα από τη νέα προσφορά της εφημερίδας «Το Βήμα».

Ο γείτονάς μας Ουμπέρτο Εκο, ο πνευματικός μας συγγενής,  αποδεικνύεται ένας μοναδικός και έγκυρος ξεναγός στις δικές μας πολιτισμικές ρίζες, πίσω στο δικό μας παρελθόν. Δείτε τον, κατεβάζει τα γυαλιά του, μας χαμογελά και μας νεύει να τον ακολουθήσουμε…

«Οι Ελληνες δεν είναι όπως οι άλλοι»

Μια πολύχρωμη περιήγηση στην ελληνική αρχαιότητα, ένα συναρπαστικό οδοιπορικό που εκτείνεται σε δύο χιλιετίες και τις διαπερνά σε ποικίλα επίπεδα: από τις απαρχές της ανακτορικής φάσης του μινωικού πολιτισμού (περί το 2000 π.χ.) μέχρι το τέλος του αχαϊκού πολέμου, κατά την τελευταία προσπάθεια ανοιχτής επανάστασης (146 π.χ.) εναντίον των Ρωμαίων. Αυτό είναι, άλλωστε, και το χρονικό όριο που έχουν οι υιοθετήσει οι συνεργάτες της πεντάτομης  «Αρχαίας Ελλάδας», ενός πολύτιμου έργου που προσφέρει «Το Βήμα», αρχής γενομένης από αυτήν την Κυριακή. Πρόκειται για ένα γλαφυρό πανόραμα που μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε τις κορυφαίες στιγμές-σταθμούς της αρχαίας ελληνικής ιστορίας.

Η όλη φιλοσοφία του εγχειρήματος έχει ως εξής: να αναδειχθεί το «ελληνικό θαύμα» και οι περίπλοκες «συνέχειες» που το χαρακτηρίζουν σε όλη τους την ιστορική έκταση, χωρίς προκαταλήψεις, επειδή ακριβώς, δίχως αυτό, δεν μπορούμε να φανταστούμε τον Δυτικό Πολιτισμό. Γίνεται λόγος για την καλώς εννοούμενη «τυραννία» της κλασικής εποχής, μιας και το μεγαλύτερο μέρος των υφιστάμενων βιβλιογραφικών πηγών επικεντρώνεται μοιραία στην κλασική Αθήνα. Το θέμα είναι μια δημιουργική και συμπεριληπτική μετατόπιση  προς μια συνολική προσέγγιση.

Οπως σημειώνει ο Μάρκο Μπετάλι, «ακόμα και σήμερα –επί παραδείγματι, σε σχολικό ή ακόμα και πανεπιστημιακό επίπεδο, και ασφαλώς με συνένοχο τον ελάχιστο χρόνο που αφιερώνεται στη διδασκαλία της ιστορίας–, η μυκηναϊκή και, ακόμα περισσότερο, η ελληνιστική εποχή θυσιάζονται έκδηλα, όταν δεν παραλείπονται εξ ολοκλήρου: αντίθετα, ακόμα και ο πιο αποστασιοποιημένος καθηγητής δεν θα στερήσει από τους μαθητές του μια οργανωμένη ξενάγηση στην Ακρόπολη και την Πνύκα, εκεί κοντά, προκειμένου αυτοί να ακούσουν έναν λόγο του Περικλή για την αθηναϊκή δημοκρατία». Κατά τα λοιπά, αφού πρώτα μας εκθέσει τις τρέχουσες επιστημονικές συζητήσεις, ο ίδιος συνεχίζει: «Το παρελθόν μπορεί να εμπνεύσει μία ερμηνεία του παρόντος, ή, απλούστερα, είναι δυνατόν να κατανοήσουμε το παρελθόν μέσα από παραδείγματα τα οποία είναι πιο κοντά σε μας: αλλά σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ξένο έδαφος, το οποίο δεν μπορούμε να οικειοποιηθούμε στον υπέρτατο βαθμό με τεχνητά μέσα». Πλην όμως, όπως επισημαίνει, δεν θα πρέπει «να χάσουμε την επίγνωση, ακλόνητη στην πολιτισμική μας παράδοση, ότι οι Ελληνες δεν είναι όπως οι άλλοι».

Τόμος 1 – Πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία (Α΄ μέρος)

Ταξίδι στο Αιγαίο της 2ης χιλιετίας π.Χ., στις απαρχές του ελληνικού πολιτισμού. ● Γνωριμία με την Αθήνα της αρχαϊκής εποχής και το δημοκρατικό της πολίτευμα, αλλά και με την αριστοκρατική Σπάρτη. ● Οι περσικοί πόλεμοι, η ηγεμονία της Μακεδονίας και η οικουμενική αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τόμος 2 – Πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία (Β΄ μέρος)

Οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι έριδες που οδηγούν στην ίδρυση των ελληνιστικών βασιλείων και η κατάρρευση της οικουμενικής αυτοκρατορίας. ● Η Ελλάδα της Ελληνιστικής Εποχής και η συνύπαρξη με τη Ρώμη ● Η κοινωνική ζωή στην Ελλάδα. ● Μια διαφωτιστική ματιά στη νομοθεσία και το δίκαιο των αρχαίων Ελλήνων.

Τόμος 3 – Φιλοσοφία (Α΄ μέρος)

Η γέννηση της φιλοσοφικής σκέψης στην Ελλάδα και η εκπαίδευση των νέων. ● Οι Ιωνες στοχαστές-πρωτοπόροι στη μελέτη της φύσης. ● Ο Ηράκλειτος και ο λόγος του που αναδεικνύει βαθιά νοήματα. ● Οι Σοφιστές και το κίνημα σκέψης κατά την περίοδο του Περικλή. ● Η «σοφή άγνοια» και ο φιλοσοφικός βίος του Σωκράτη, ο οποίος χαρακτηρίζεται «πατέρας της φιλοσοφίας».

Τόμος 4 – Φιλοσοφία (Β΄ μέρος)

Πλάτων, ο θεμελιωτής της ελληνικής φιλοσοφίας. ● Το «Συμπόσιο» και η ηθική του διάσταση. ● Ιδρύεται η Ακαδημία για τη διάπλαση πολιτικών ανδρών. ● Ο Αριστοτέλης δημιουργεί το πρώτο φιλοσοφικό-επιστημονικό σύστημα στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. ● Το Λύκειο: η ιστορία ενός τόπου γνώσης. ● Ελληνιστική φιλοσοφία: Επικουρισμός, Στωικισμός, Αρχαίος Σκεπτικισμός.

Τόμος 5 – Μύθος και θρησκεία

Η θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα, μέσα από τον πολυθεϊσμό. ● Από την κοσμογονία και τη θεογονία, στη λατρεία των θεών του Ολύμπου. ● Οι αθάνατες μορφές των ηρώων που έχουν τιμηθεί από την επική και λυρική ποίηση. ● Ο θρυλικός Τρωικός πόλεμος και η εξιστόρηση των ηρωικών κατορθωμάτων. ● Οι τελετουργίες για τη μεταθανάτια ζωή και οι μυστηριακές λατρείες.