Πλευρές του μοντερνισμού

Πρόκειται για τη Σερενάτα για σόλο βιολί, άρπα, κρουστά και ορχήστρα εγχόρδων του Λέοναρντ Μπέρσταϊν ένα νεοκλασικό έργο με τζαζ επιρροές που γράφτηκε με αφορμή το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα και την Εξαϋλωμένη Νύχτα (σε μεταγραφή για ορχήστρα εγχόρδων) του Άρνολντ Σένμπεργκ πρώιμο τονικό δείγμα γερμανικού εξπρεσιονισμού.
Επίσης στο πλαίσιο του προγράμματος θα ακουστεί και η Σουίτα για Ορχήστρα εγχόρδων του Νίκου Αθηναίου, που εκτός από συνθέτης συμμετέχει στη συναυλία αυτή και με την ιδιότητα του αρχιμουσικού. Σολίστ στο βιολί για τις ανάγκες της Σερενάτας του Μπέρνσταϊν, ο Σίμος Παπάνας.

Το πρόγραμμα
Τη συναυλία ανοίγει η Σουίτα για ορχήστρα εγχόρδων του Νίκου Αθηναίου, μία σειρά από έξι μικρής διάρκειας μουσικά κομμάτια που φέρουν τους τίτλους: πρελούδιο, χορός, φαντασία, τραγούδι, ιντερμέτζο και φινάλε. Χαρακτηριστικό του έργου είναι, ότι στα πέντε πρώτα από τα έξι κομμάτια ο ρυθμός ακολουθεί το μοτίβο αργό-γρήγορο-αργό-γρήγορο-αργό με το κάθε αργό κομμάτι να προϊδεάζει τον ακροατή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει στο επόμενο γρήγορο κομμάτι της σειράς, ενώ στο φινάλε ξεδιπλώνονται όλα τα μουσικά θέματα που παρουσιάστηκαν στα προηγούμενα μέρη της Σουίτας. Το έργο γράφτηκε στην Κολωνία το 1978, και πρωτοπαρουσιάστηκε τον ίδιο χρόνο στο Μάνχαΐμ από την Ορχήστρα εγχόρδων της Νοτιοδυτικής Γερμανίας. Στη συναυλία θα το ακούσουμε σε νέα γραφή (Οκτώβριος 2010).

Ακολουθεί η Σερενάτα για σόλο βιολί, άρπα, κρουστά και ορχήστρα εγχόρδων του Λέοναρντ Μπέρνσταϊν. Από τις σημαντικότερες μουσικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, μαέστρος, συνθέτης, συγγραφέας και πιανίστας ο Λέοναρντ Μπέρσταϊν υπήρξε ο πρώτος αμερικανός που έγινε μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, ωστόσο έγινε γνωστός ευρέως με την ιδιότητα του συνθέτη μουσικής για ταινίες όπως την West side story.
Η Σερενάτα αποτελεί δημιουργία του 1954. Για τη σύνθεσή της ο Μπέρνσταϊν εμπνεύστηκε από το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα, τον σπουδαιότερο ίσως από τους Σωκρατικούς διαλόγους στον οποίο παρουσιάζονται αρχαίοι φιλόσοφοι να συνδιαλέγονται για τη φύση της αγάπης με τον καθένα ομιλητή να αναπτύσσει το συλλογισμό του βασιζόμενος στα λεγόμενα προηγούμενων ομιλητών. Την ίδια λογική φαίνεται να ακολουθεί ο συνθέτης στη Σερενάτα, όπου μουσικά θέματα επανεμφανίζονται συχνά σε διαφορετικά σημεία του έργου, εξεταζόμενα ωστόσο από διαφορετικές οπτικές γωνίες και σε διαφορετικά πλαίσια. Να σημειωθεί ότι τα μέρη της Σερενάτας φέρουν ως τίτλους ονόματα ομιλητών του «Συμποσίου»: Φαίδρος-Παυσανίας, Αριστοφάνης, Εριξύμαχος, Αγάθων και Σωκράτης-Αλκιβιάδης. Το έργο παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση το 1954 στο Φεστιβάλ της Βενετίας υπό τη διεύθυνση του ίδιου του Μπέρνσταϊν και με σολίστ στο βιολί τον Αϊζακ Στερν.

Η συναυλία ολοκληρώνεται με το πιο δημοφιλές ίσως από τα έργα του γεννημένου στη Βιέννη Άρνολντ Σαίνμπεργκ, κορυφαίου συνθέτη και θεωρητικού με τεράστια επιρροή στην εξέλιξη της μοντέρνας μουσικής κυρίως εξαιτίας της μεθόδου του “δωδεκαφθογγισμού” (ατονικότητας) την οποία ανέπτυξε στη σύνθεση μουσικής. Γραμμένη στην αρχική της μορφή για δύο βιολιά, δύο βιόλες και δύο βιολοντσέλα, η Εξαϋλωμένη Νύχτα, την οποία θα απολαύσουμε σε μεταγραφή για ορχήστρα εγχόρδων γράφτηκε το 1899, πολύ πριν ο συνθέτης αναπτύξει την τεχνική που τον έκανε διάσημο, και ως προς αυτό θεωρείται από τα «εύκολα» έργα του. Με ύφος νεο-ρομαντικό και με έκδηλες επιρροές από τον Μπραμς και τον Βάγκνερ, η Εξαϋλωμένη Νύχτα σημείωσε τεράστια επιτυχία στην πρώτη της παρουσίαση το 1902. Λέγεται μάλιστα ότι τόσο πολύ εντυπωσίασε το έργο τον Γκούσταβ Μάλερ, που έκτοτε και μέχρι τον θάνατό του ανέλαβε αρωγός του Σαίνμπεργκ.

Οι συμμετέχοντες
Ο σολίστ της συναυλίας Σίμος Παπάνας βιολί γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1979 και σε ηλικία 16 ετών είχε ήδη ολοκληρώσει τις μουσικές του σπουδές στην Ελλάδα. Έχει master στα μαθηματικά από το πανεπιστήμιο Yale των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς και bachelor στη μουσική και τα μαθηματικά από το κολέγιο Oberlin, επίσης των Ηνωμένων Πολιτειών. Έχει εμφανιστεί ως σολίστ με τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης, την Καμεράτα-Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής, την Ορχήστρα Πατρών, τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σόφιας, τους American Bach Soloists (Σαν Φρανσίσκο), τη Louisiana Sinfonietta, τη Συμφωνική της Constantsa (Ρουμανία), την Ορχήστρα του Debrecen (Ουγγαρία) κ.ά., ενώ έχει δώσει ρεσιτάλ σε Ελλάδα, Βουλγαρία, Π.Γ.Δ.Μ., Ουγγαρία, Ιταλία, Γερμανία, Αίγυπτο, Καναδά και Η.Π.Α. Έχει διδάξει στην Thuringische Sommerakademie (Γερμανία) και έχει παραδώσει μαθήματα στο πλαίσιο σεμιναρίου βιολιού στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνας. Ο Σίμος Παπάνας έχει βραβευτεί με το α’ βραβείο το Διαγωνισμό Μπαρόκ Βιολιού των American Bach Soloists, το Βραβείο «Kaufmann» από το Oberlin University και την πρώτη θέση για Benefactors Scholarship από το Cambridge University. Έχει συνθέσει έργα και καντέντσες για βιολί, έργα μουσικής δωματίου και μουσική για θέατρο, πολλά από τα οποία έχουν παρουσιαστεί στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. από σημαντικούς καλλιτέχνες, ενώ οι εκδόσεις Νάκα Παπαγρηγορίου προχώρησαν στην έκδοση τεσσάρων έργων του το 2005. Ο Σίμος Παπάνας είναι μόνιμος εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης από το 2003.

Με μουσικές σπουδές στην Αθήνα και Γερμανία στο πιάνο και στη διεύθυνση ορχήστρας στην οποία στράφηκε πλέον οριστικά μετά το τέλος των σπουδών του ο συνθέτης και αρχιμουσικός στη συναυλία της 30ης Νοεμβρίου Νίκος Αθηναίος ξεκίνησε την καριέρα του ως βοηθός αρχιμουσικός στο Εθνικό Θέατρο (όπερα) του Μάνχαϊμ και εργάστηκε σαν τακτικός αρχιμουσικός όπερας σε διάφορα γερμανικά μουσικά θέατρα. Το 1990 γίνεται μουσικός διευθυντής στην Φρανκφούρτη του Όντερ, τη σημερινή «Βραδεμβούργια Κρατική Ορχήστρα» της Φρανκφούρτης με την οποία επεξεργάστηκε και αφομοίωσε ένα ευρύτατο ρεπερτόριο συμφωνικής μουσικής, ενώ πραγματοποίησε μία σειρά περιοδειών, τόσο στην Γερμανία, όσο και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως Ισπανία, Ρωσία, Λιθουανία, Ισραήλ, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία.
Με την ίδια ορχήστρα ηχογράφησε μια σημαντική σειρά CD, αποσπώντας διεθνή βραβεία, εγκωμιαστικά σχόλια και αναγνώριση. Έχει συνεργαστεί με όλες σχεδόν τις ελληνικές ορχήστρες ενώ ως προσκεκλημένος αρχιμουσικός έχει διευθύνει μεγάλες ευρωπαϊκές ορχήστρες, όπως : Φιλαρμόνια, Βασιλική Φιλαρμονική του Λονδίνου, English Chamber Orchestra, Ορχήστρα της Όπερας της Φρανκφούρτης, Συμφωνική του Μονάχου, Συμφωνική Ορχήστρα του Αμβούργου, Sinfonia Varsovia, Ορχήστρα Gustav Mahler της Πράγας, κ.ά. Ο Νίκος Αθηναίος υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, για το διάστημα 2000-2010, διευθύνοντας πολλές παραστάσεις όπερας (Traviata, Rigoletto, Trovatore, Carmen, Cavalleria Rusticana, Turandot, Salome κ.ά.) και συναυλίες με έργα συμφωνικής-χορωδιακής μουσικής που ερμηνεύονται σπάνια στην Ελλάδα.

Χορηγός της εκδήλωσης που εντάσσεται στον Κύκλο «Μετατροπίες» είναι ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος.

Αποκλειστικός χορηγός της Ορχήστρας για το 2010 είναι ο Όμιλος Eurobank EFG.

Το in.gr είναι χορηγός επικοινωνίας της εκδήλωσης.