Γιατί παθαίνουμε έμφραγμα του μυοκαρδίου; (β’ μέρος)

Είναι επικίνδυνη πάθηση το έμφραγμα του μυοκαρδίου;

Δυνητικά ναί. Σήμερα, όμως, γνωρίζουμε τόσα πολλά για την παθοφυσιολογία του εμφράγματος και έχουμε τόσους τρόπους για την αντιμετώπιση του, που ο κίνδυνος περιορίζεται πολύ.

Έχει μεγάλη σημασία να θυμόμαστε πως ο θρόμβος που αποφράσσει μια στεφανιαία αρτηρία αρχίζει να προκαλεί νέκρωση της αντίστοιχης περιοχής μετά τα πρώτα 15 λεπτά. Επομένως, όσο νωρίτερα φτάσουμε σε οργανωμένη καρδιολογική κλινική, τόσο γρηγορότερα θα γίνει η θρομβόλυση, εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις, και θα σωθεί μεγαλύτερη μάζα μυοκαρδίου.

Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, γιατί σχετίζεται με τη λειτουργικότητα της καρδιάς και ειδικότερα της αριστερής κοιλίας, που στην απλή καθομιλουμένη έχει να κάνει με τη μελλοντική ποιότητα ζωής του ασθενούς, αλλά, μερικές φορές, και με τη διάρκεια της (προσδόκιμο επιβίωσης).

Φυσικά δεν χρειάζεται πανικός. Ανάλογα με την περίπτωση και τα αναφυόμενα προβλήματα, έχουμε μια ποικιλία λύσεων, που βοηθούν τον ασθενή και βελτιώνουν την κατάστασή του. Συνήθως, από τις πρώτες 48-72 ώρες διακρίνεται η πορεία που θα ακολουθήσει το έμφραγμα.

Στις πεισσότερες περιπτώσεις εξελίσσεται ομαλά και, συνήθως, μετά από 6-7 ημέρες ο ασθενής μπορεί να εξέλθει του νοσοκομείου. Στο σημείο αυτό χρειάζεται προσοχή, γιατί το έμφραγμα, είναι κατά κάποιο τρόπο, μια πληγή σε ένα ζωτικό για τη ζωή όργανο, την καρδιά και, όπως κάθε πληγή, χρειάζεται χρόνο για να επουλωθεί.

Έτσι μετά την έξοδο από το νοσοκομείο ακολουθεί μια περίοδος αναρρώσεως, που θα διαρκέσει περίπου ένα μήνα. Στο διάστημα αυτό ο ασθενής μπορεί να αυτοεξυπηρετείται, να κινείται, να κάνει μικρούς περιπάτους και γενικά να ζει φυσιολογικά, χωρίς ακρότητες σωματικές ή ψυχικές.

Καλό είναι στο διάστημα αυτό να αποφεύγει την οδήγηση και την κόπωση. Αλλες λεπτομέρειες εξαρτώνται από το μέγεθος και την εντόπιση του εμφράγματος, τη γενική κατάσταση του ασθενούς, την ύπαρξη αρρυθμιών, το κλάσμα εξωθήσεως (ένα δείκτη που τον υπολογίζουμε σχετικά εύκολα με ηχοκαρδιογράφημα) κλπ.

Η μετεμφραγματική περίοδος είναι, γενικά, μια μεγάλη ευκαιρία να προσαρμοστεί ο τρόπος διαβίωσης του ασθενούς προς πιο υγιεινή κατεύθυνση: όχι κάπνισμα, όχι υπερβολές στην κατανάλωση τροφών, αποφυγή λιπαρών σιτίων, αποφυγή αεριούχων ποτών, αποφυγή κατάχρησης οινοπνεύματος.

Προσοχή! Το έμφραγμα, στις περισσότερες περιπτώσεις, δε σημαίνει αναπηρία. Σημαίνει προσαρμογή της ζωής σε σε καινούρια δεδομενα, περισσότερο υγιεινά και λιγότερο βλαπτικά.

Γιατί το έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι τόσο συχνή πάθηση;

Σ’ αυτό συμβάλλει ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης, που περιλαμβάνει πλούσια σε λίπη και αλάτι διατροφή, καθιστική ζωή, κάπνισμα και έλλειψη άσκησης. Ο τρόπος αυτός διαβίωσης, ευνοεί την ανάπτυξη αθηρωματικών βλαβών, αλλά και τη δημιουργία εμφράγματος μετά τη ρήξη της αθηρωματικής πλάκας.

Ο μη γυμναζόμενος άνθρωπος δεν αναπτύσσει παράπλευρη κυκλοφορία που θα τον βοηθήσει σε περίπτωση απόφραξης κάποιας στεφανιαίας αρτηρίας του. Η ρήξη της αθηρωματικής πλάκας και η επακόλουθη δημιουργία θρόμβου και απόφραξης είναι πιθανότερο να συμβεί σε ένα αγύμναστο άτομο με αθηρωματικές βλάβες κατά τη διάρκεια έντονης προσπάθειας, συναισθηματικής φόρτισης ή μετά από πλούσιο γεύμα.

Ο λόγος είναι ότι, με τη δυσανάλογη αύξηση του αριθμού των σφύξεων (ταχυκαρδία) και της ταχύτητας του αίματος στις περιπτώσεις αυτές, δημιουργούνται συνθήκες για να ραγούν οι αθηρωματικές πλάκες και να προκληθεί οξύ στεφανιαίο σύνδρομο (έμφραγμα, ασταθής στηθάγχη κ.α.).

Καθημερινά παραδείγματα μας πείθουν για τη διάσταση του προβλήματος: έπαθε έμφραγμα μετά από καβγά με τον γείτονα του, πόνεσε στο στήθος μετά από βαρύ γεύμα, έπαθε καρδιακή ανακοπή από έντονη προσπάθεια να προλάβει τις δουλειές του ή το λεωφορείο και άλλες παρόμοιες ιστορίες.

Μπορούμε να αποφύγουμε το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου;

Βεβαίως! Από όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως φάνηκε τι είναι αυτό που μας βλάπτει χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Η στεφανιαία νόσος, της οποίας μια εκδήλωση είναι το έμφραγμα του μυοκαρδίου, είναι πάθηση που αναπτύσσεται ύπουλα κατά τη διάρκεια πολλών ετών, 10 και άνω.

Η ανάπτυξη αθηρωσκλήρωσης είναι αναπόφευκτη εξέλιξη φθοράς των αγγείων μας, που δεν οδηγεί αναγκαστικά στο έμφραγμα ή σε άλλη εκδήλωση στεφανιαίας νόσου. Υπάρχουν ηλικιωμένοι που δεν «πάσχουν» από τα στεφανιαία αγγεία τους και ζουν υγιείς. Στην πραγματικότητα μπορεί να υπάρχουν βλάβες στις στεφανιαίες αρτηρίες τους, αλλά λόγω του σωστού τρόπου διαβίωσης τους (διατροφικές συνήθειες, άσκηση, όχι κάπνισμα) δεν αναπτύχθηκαν πρόωρα και δόθηκε η ευκαιρία ανάπτυξης παράπλευρης κυκλοφορίας.

Στον αντίποδα βρίσκονται πολλοί νεώτεροι άνθρωποι, που, λόγω ύπαρξης προδιαθεσικών παραγόντων (όπως η πλούσια σε λίπη διατροφή, η έλλειψη άσκησης και το κάπνισμα), αναπτύσσουν πρόωρα, σε ηλικίες 30-50 ή και ακόμη μικρότερες, αθηρωματικές βλάβες. Τα άτομα αυτά, που δεν έχουν την ασφαλιστική δικλείδα της παράπλευρης κυκλοφορίας και είναι φορτωμένα άγχος και αγωνία στις καθημερινές τους δραστηριότητες, είναι υποψήφια εμφράγματος, αν δεν αλλάξουν έγκαιρα συνήθειες και τρόπο διαβίωσης.

Τι πρέπει να κάνουμε;

• Να επανέλθουμε στον παραδοσιακό μεσογειακό τρόπο διατροφής, στη μεσογειακή δίαιτα όπως είναι γνωστή παγκοσμίως πλέον. Ο τρόπος αυτός διατροφής έχεις αποδειχθεί ότι μειώνει την πιθανότητα εμφράγματος και προσπαθούν να τον εφαρμόσουν λαοί με εντελώς διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. Εμείς οι Έλληνες γνωρίζουμε τη μεσογειακή δίαιτα από τους γονείς μας και τις γιαγιάδες μας. Είναι η διατροφή που περιλαμβάνει φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ελαιόλαδο και ψάρια, ενώ γενικά είναι φτωχή σε ζωικά λίπη, κρεατικά και υδατάνθρακες συγκριτικά με τη δυτικού τύπου δίαιτα.
• Να μην καπνίζουμε. Οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου, το μονοξείδιο του άνθρακα, η νικοτίνη και άλλες ουσίες που δημιουργούνται και απελευθερώνονται κατά τη διαδικασία του καπνίσματος ευνοούν την πρόωρη ανάπτυξη αθηρωματικών βλαβών, αλλά και τη θρόμβωση. Υπάρχουν πολλοί που σκέφτονται: ο τάδε δεν κάπνιζε και έπαθε έμφραγμα, άρα δεν φταίει το κάπνισμα. Είναι πολύ απλοϊκή και επικίνδυνη αυτή η σκέψη, γιατί οι στατιστικές που μας δείχνουν ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία στηρίζονται σε χιλιάδες και εκατομμύρια ανθρώπους και όχι σε μεμονωμένα περιστατικά. Αλλά με την ευκαιρία αυτή πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι το κάπνισμα δεν είναι η μόνη αιτία που βλάπτει τις στεφανιαίες αρτηρίες μας. Ένας που δεν καπνίζει, κινδυνεύει και αυτός, εφόσον έχει άλλους προδιαθεσικούς παράγοντες, φανερούς (υπερλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση, έλλειψη άσκησης), ή μη φανερούς (κληρονομικότητα, ανατομία στεφανιαίων). Όσο περισσότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες υπάρχουν σε ένα συγκεκριμένο άτομο, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος εμφράγματος. Μάλιστα, αν υπάρχουν 2, 3 ή περισσότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες ο κίνδυνος δεν γίνεται 2,3 κλπ φορές μεγαλύτερος, αλλά πολλαπλασιάζεται πολύ περισσότερο.
• Να ασκούμαστε. Μέτρια καθημερινή άσκηση, όχι πρωταθλητισμός, βοηθά με πολλούς τρόπους. Πρωταρχικά αυξάνει την καύση των θερμίδων, περιορίζει την συσσώρευση λίπους, καταπολεμά την παχυσαρκία, διατηρεί το άτομο σε φόρμα και το κάνει ευδιάθετο και αισιόδοξο. Όλα αυτά εμποδίζουν την πρόωρη ανάπτυξη αθηρωματικών βλαβών, σε μακροχρόνια, βέβαια, βάση. Πολύ σημαντικό είναι ότι με τη σωστή άσκηση αυξάνεται η πιθανότητα δημιουργίας παράπλευρης κυκλοφορίας σε περιοχή ενδεχόμενης στένωσης των στεφανιαίων αρτηριών, με συνέπεια είτε να μην εκδηλωθεί νόσος, είτε να διαδράμει ηπιότερα σε περίπτωση που εκδηλωθεί.
• Όσοι πάσχουν από αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδη διαβήτη να φροντίσουν να διατηρούν την αρτηριακή τους πίεση και το σάκχαρο του αίματος τους σε φυσιολογικά, κατά το δυνατόν, επίπεδα με κατάλληλη διατροφή και φαρμακευτική αγωγή αν χρειάζεται. Η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης βλάπτουν, γενικά, τις αρτηρίες και ειδικότερα τις στεφανιαίες αρτηρίες, ιδιαίτερα όταν οι παθήσεις αυτές δεν είναι καλά ρυθμισμένες.

Παίζει ρόλο η κληρονομικότητα;

Κληρονομούμενη είναι η προδιάθεση για στεφανιαία νόσο, ή κάποιοι προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης και η κληρονομική υπερχοληστερολαμία. Αν στην κληρονομούμενη προδιάθεση, που δεν μπορούμε, προς το παρόν, να την επηρεάσουμε, δεν προσθέσουμε άλλους, επίκτητους, προδιαθεσικούς παράγοντες μειώνονται οι πιθανότητες πρόωρης ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου και εκδήλωσης εμφράγματος. Αντίθετα, αν σε κληρονομούμενη προδιάθεση στεφανιαίας νόσου προστεθούν και άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες, η πιθανότητα πρόωρης ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου και εμφράγματος γίνεται πολύ μεγάλη.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η κληρονομική προδιάθεση δεν έχει κάποιος του οποίου ο ένας γονέας έπαθε έμφραγμα σε ηλικία πχ 75 ετών. Τέτοια παραδείγματα δημιουργούν αδικαιολόγητο φόβο και πανικό μερικές φορές. Η αλήθεια είναι ότι για να πούμε ότι υπάρχει κληρονομική προδιάθεση θα πρέπει κάποιος από τους συγγενείς πρώτου βαθμού (γονείς ή αδέρφια) να έχει εκδηλώσει σίγουρη στεφανιαία νόσο σε ηλικία κάτω των 55 ετών. Πάνω από την ηλικία αυτή εκδήλωση στεφανιαίας νόσου δεν θεωρείται ότι αποτελεί κληρονομική προδιάθεση.

Μπορεί να υποβληθεί σε εξωκαρδιακή εγχείρηση κάποιος που έπαθε έμφραγμα;

Η απάντηση είναι ναι υπό προϋποθέσεις. Πρώτα από όλα κατά τη διάρκεια εξέλιξης ενός οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου πρέπει να αποφεύγεται οποιαδήποτε χειρουργική επέμβαση, που απαιτεί γενική αναισθησία, εκτός αν σχετίζεται με θέμα ζωής ή θανάτου, ή κρίνεται αναγκαία η διενέργεια της για την αποφυγή μελλοντικών επιπλοκών.

Στις περιπτώσεις αυτές σταθμίζεται ο κίνδυνος και είτε αποφασίζεται διενέργεια εγχείρησης, αφού ληφθούν τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης, είτε προβαίνουμε σε άμεση στεφανιογραφία και σωστική αγγειοπλαστική ή αορτοστεφανιαία παράκαμψη, αν μας δίδεται ο χρόνος, και στη συνέχεια προβαίνουμε στη διενέργεια της εξωκαρδιακής εγχείρησης.

Αυτές είναι ειδικές καταστάσεις και τις κρίσιμες αποφάσεις καλείται να λάβει σχετικά ομάδα ιατρών σε συνεργασία με τον ίδιο τον ασθενή, αν διατηρεί τις αισθήσεις του, και τους στενότερους συγγενείς του. Τις περισσότερες φορές δεν χρειάζεται να ληφθούν τόσο δραματικές αποφάσεις. Εφόσον, μια εξωκαρδιακή εγχείρηση μπορεί να αναβληθεί, χωρίς ουσιαστικό κίνδυνο, για 4-6 εβδομάδες είναι προτιμότερο να προγραμματιστεί, αφού παρέλθει η «θερμή» περίοδος του οξέος εμφράγματος, εν ψυχρώ για το διάστημα αυτό.

Αν, πάλι, η στεφανιαία νόσος κρίνεται σοβαρή, μπορεί το άτομο να υποβληθεί σε εντατική φαρμακευτική θεραπεία, σε στεφανιογραφία, σε αγγειοπλαστική ή και σε αορτοστεφανιαία παράκαμψη. Κάθε περίπτωση έχει τους δικούς της κινδύνους και τους δικούς της «ιδανικούς» χρόνους. Οπωσδήποτε χρειάζεται προσεκτική μελέτη και περίσκεψη προκειμένου να ληφθεί η σωστή απόφαση σε μια τέτοια δύσκολη περίπτωση.

Συμπερασματικά και επιγραμματικά μπορούμε να πούμε:

• Το έμφραγμα είναι μια εκδήλωση στεφανιαίας νόσου που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, θεραπεύεται.
• Μεγάλη σημασία έχει η έγκαιρη μεταφορά του ασθενούς σε οργανωμένη καρδιολογική κλινική.
• Για την πρόληψη του εμφράγματος, αλλά και μετά το έμφραγμα έχει ιδιαίτερη σημασία η μέτρια άσκηση, η μεσογειακή διατροφή, η αποφυγή του καπνίσματος και η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και του σακχάρου του αίματος σε όσους έχουν αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδη διαβήτη.
• Αυτός που παθαίνει έμφραγμα του μυοκαρδίου επανέρχεται, κατά κανόνα, σε φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής, χρειάζεται, όμως, φαρμακευτική κάλυψη, παρακολούθηση και προσοχή σε κάθε επιπλοκή της υγείας του.

*Ο κύριος Γιαννόγλου είναι αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

**Ο κύριος Λουρίδας είναι καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Το άρθρο περιλαμβάνεται στο βιβλίο του κύριου Σταύρου Μπεσμπέα, προέδρου της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας «Πρόληψη και Έγκαιρη Διάγνωση Νοσημάτων Φθοράς»- Ενημέρωση του κοινού, (Β’ Έκδοση)

health.in.gr