Δεκαπενθήμερο αφιέρωμα κατά του καπνίσματος – Ποιο είναι το ψυχολογικό πορτρέτο του καπνιστή;

Όταν ανάβει τσιγάρο, η σκέψη που περνά από το μυαλό αυτού που προσπαθεί να το κόψει είναι: «Μα δεν μπορώ, αφού είμαι καπνιστής!». Συχνά τείνουμε να ξεχνάμε όσα δεν μας συμφέρουν και εδώ πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι δεν γεννιόμαστε καπνιστές, αλλά γινόμαστε!

Το μικρό παιδί είναι κατά του καπνίσματος και, υιοθετώντας τα λεγόμενα των γονιών του, το θεωρεί «κακή συνήθεια που αλλοτριώνει τον άνθρωπο». Ταυτόχρονα όμως, γοητεύεται από τη μυστηριακή έλξη του τσιγάρου, το υπέροχο μυστικό που κρύβει ο κόσμος του, τη μεγάλη απόλαυση και το απαγορευμένο της φύσης του. «Κάτι ξέρει η μαμά και ο μπαμπάς που καπνίζουν, θα ανακαλύψω κι εγώ το μυστικό» μοιάζει να λέει η εσωτερική φωνή του. Όταν το παιδί φτάσει στην εφηβεία, το τσιγάρο έχει αποκτήσει μέσα του διττή σημασία: από τη μια είναι ο απαγορευμένος καρπός και από την άλλη το σήμα κατατεθέν της ενηλικίωσης και, κατά συνέπεια, της απεξάρτησης από τους γονείς.

Έτσι, ο έφηβος, στην περίοδο αναζήτησης της ταυτότητάς του και της συναισθηματικής αποστασιοποίησης από τους γονείς του, καταφεύγει στο τσιγάρο ως ένδειξη επανάστασης αλλά και ωριμότητας. Μαζί με το πρώτο φιλί έρχεται και το πρώτο τσιγάρο: οι αντιδράσεις και για τα δύο είναι εξίσου αρνητικές («σιγά το πράμα!»), με το πρόσθετο μείον της μυρωδιάς και του βήχα που φέρνει το δεύτερο. Όπως ανακαλύπτει ο έφηβος, το φιλί και ο βήχας χρειάζονται εκμάθηση και εξάσκηση. Και αυτό κάνει. Μάλιστα, το κάπνισμα αποτελεί μια ιδιαίτερη ιεροτελεστία μύησης στην ενηλικίωση και στην ένταξη στην παρέα, γίνεται συλλογικά και δίνει μέσα από την ομαδική πράξη την ατομική ταυτότητα του κάθε μέλους. Ούτε παιδί πλέον ούτε ενήλικος ακόμα, ο έφηβος υιοθετεί το «καπνίζω άρα υπάρχω» ως ψυχολογική γέφυρα και το κάνει σλόγκαν και τρόπο ζωής.

Τσιγάρο και σεξουαλικότητα

Μέσα από την οικογένεια αλλά και τα ΜΜΕ το τσιγάρο προβάλλεται ως χαρακτηριστικό της σεξουαλικότητας των δύο φύλων, αφού ο τρόπος καπνίσματος και η προτίμηση στα τσιγάρα μεταβάλλονται αναλόγως. Ο τρόπος καπνίσματος των αγοριών επικεντρώνεται στις επιδόσεις: προσπαθούν να καπνίσουν όσο πιο πολλά τσιγάρα γίνεται, ρουφώντας μέσα τον καπνό, κάνοντας δαχτυλίδια καπνού και γενικότερα υιοθετώντας ένα αρρενωπό στυλ. Τα κορίτσια, από την άλλη, δίνουν έμφαση στο στιλ και την κομψότητα, στο κράτημα του τσιγάρου, στις κινήσεις του καπνίσματος, ώστε να παρουσιάζουν γοητευτική εικόνα. Φυσικά, δεν υπάρχει άνδρας που θα ήθελε να καπνίσει ένα από τα λεπτά, ελαφριά τσιγάρα που είναι συνώνυμα της γυναικείας κομψότητας και χάρης! Ως αποτέλεσμα, το τσιγάρο αποβαίνει, μέσα από αυτήν τη διαδικασία προτιμήσεων, απαραίτητο εξάρτημα της εφηβικής εμφάνισης.
Παράλληλα, μέσα από την ίδια διαδικασία, γίνεται και σύμβολο σεξουαλικότητας, καθώς ταυτίζεται με τη δύναμη, τις επιδόσεις, την άνεση και την αυτοπεποίθηση (επιτέλους, το άτομο έχει να απασχολήσει τα χέρια του με κάτι!).

Η Δυστυχία της… απόλαυσης

Έτσι, από την εφηβεία στην ενηλικίωση, το κάπνισμα παγιώνεται ως συνήθεια, φυσιολογική και ψυχολογική εξάρτηση, και αποβαίνει μέρος της καθημερινότητας του καπνιστή. Ωστόσο, το δράμα του είναι ότι δεν μπορεί να απολαύσει τη συνήθειά του, καθώς αυτή ενέχει το στοιχείο της δυστυχίας και της αυτοτυραννίας: μόλις ανάβει τσιγάρο, αρχίζει να σκέφτεται ότι δεν είναι καλό και ότι θα έπρεπε να το κόψει! Το κάπνισμα δεν φέρνει ευτυχία ούτε χαλάρωση. Η αποχή όμως από αυτό φέρνει και δυστυχία και εκνευρισμό. Ο καπνιστής νιώθει ενοχές για τη συνήθειά του, συγχίζεται με την αδυναμία του, δεν μπορεί να απολαύσει το πάθος του, αλλά στο τέλος βαυκαλίζεται λέγοντας: «Ναι, αλλά μπορώ να το κόψω όποτε θέλω!».

Η ψευδαίσθηση του ελέγχου

Δεν καπνίζουμε από επιθυμία, αλλά από ανάγκη. Το τσιγάρο της απόλαυσης, η πρώτη πρωινή ρουφηξιά, το τσιγαράκι με τον καφέ ή το χαλαρωτικό/χωνευτικό μετά το φαγητό είναι συνήθειες που έχουν εγγραφεί βαθιά στις έλικες του εγκεφάλου και δεν σβήνουν από τη μια στιγμή στην άλλη. Ο καπνιστής υπόσχεται στον εαυτό του ότι θα το κόψει «από αύριο, από Δευτέρα, μόλις περάσουν οι επαγγελματικές/αισθηματικές/οικογενειακές δυσκολίες αυτού του καιρού». Το αύριο μετατίθεται για την επομένη. Η μηχανική κίνηση του «βγάζω και ανάβω τσιγάρο» γίνεται αντιληπτή μόνο όταν λείψει από το ρεπερτόριο του καπνιστή. Αντίθετα, αυτός έχει την ψευδαίσθηση ότι ελέγχει τη συνήθειά του και είναι δική του επιλογή να καπνίσει ή όχι. Ένα απλό πείραμα αποδεικνύει το αντίθετο. Αν παρατηρήσουμε μια έντονη καπνιστική συνήθεια κάποιου, για παράδειγμα, ότι ανάβει τσιγάρο όταν μιλά στο τηλέφωνο, και του ζητήσουμε να μην καπνίσει κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής συνομιλίας, ή θα διακόψει το τηλεφώνημα ή θα φτάσει σε τέτοιο σημείο εκνευρισμού που τελικά θα αναγκαστεί να ανάψει τσιγάρο. Όταν ο καπνιστής υποχρεώνεται να μην καπνίσει, ανακαλύπτει ξαφνικά ότι οι απολαύσεις της ζωής δεν είναι πια απολαύσεις και ότι καθημερινές συνήθειες, όπως ο καφές ή το φαγητό, έχουν συνδεθεί μέσα του τόσο έντονα με το τσιγάρο ώστε δεν μπορεί να τις διανοηθεί χωρίς αυτό.

Μπορεί τελικά κανείς να κόψει το κάπνισμα; Η απάντηση είναι ναι, αρκεί να το θέλει, και με την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη.

health.in.gr