Τενόριο Ζούνιορ: Ο Βραζιλιάνος πιανίστας ήταν πράγματι θύμα δολοφονίας της χούντας της Αργεντινής το 1976

Στις 18 Μαρτίου 1976, στις τρεις τα ξημερώματα, ο Βραζιλιάνος πιανίστας Φρανσίσκο Τενόριο Ζούνιορ άφησε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου Normandie, στο κέντρο του Μπουένος Άιρες, ένα πρόχειρο σημείωμα: «Βγαίνω να φάω ένα σάντουιτς και να πάρω φάρμακα από το φαρμακείο. Επιστρέφω σύντομα». Δεν επέστρεψε ποτέ. Την προηγουμένη είχε θριαμβεύσει στο Gran Rex, συνοδεύοντας τον Βινίσιους ντε Μοράες και τον Τοκίνιο, δείχνοντας γιατί θεωρούνταν από τους κορυφαίους του βραζιλιάνικου τζαζ ρεύματος που συνδύαζε τη μπόσα νόβα με τον παλμό του μπίμποπ.

Λίγες μέρες αργότερα, ο 34χρονος μουσικός βρέθηκε νεκρός, δολοφονημένος από Αργεντινούς στρατιωτικούς, μέσα στο κλίμα ατιμωρησίας που προηγήθηκε του πραξικοπήματος της 24ης Μαρτίου. Το σώμα του πετάχτηκε σε έναν δρόμο της Παναμερικάνα και καταγράφηκε στα αρχεία ως «αγνώστου ταυτότητας». Για δεκαετίες, η τύχη του παρέμενε μυστήριο.

«Το 1976, το πτώμα του εμφανίστηκε στον δρόμο. Παρενέβησαν οι δυνάμεις ασφαλείας και άνοιξαν μια δικογραφία, με το σώμα να μεταφέρεται σε νεκροτομείο. Του έγινε νεκροψία, τραβήχτηκαν φωτογραφίες και ελήφθησαν αποτυπώματα και των δύο χεριών. Το πρόβλημα ήταν ότι, παρά το ότι είχε ακολουθηθεί η συνήθης διαδικασία, δεν έγινε καμία απολύτως προσπάθεια ταυτοποίησης»

To μυστήριο λύνεται μισό αιώνα αργότερα

Σχεδόν μισό αιώνα μετά την εξαφάνισή του, το σώμα του Φρανσίσκο Τενόριο Ζούνιορ έχει ταυτοποιηθεί χάρη στη σύγκριση δακτυλικών αποτυπωμάτων, σύμφωνα με την El País. Όπως ανακοίνωσε η Ομάδα Αργεντινής Ιατροδικαστικής Ανθρωπολογίας (EAAF), ένας επιστημονικός, μη κυβερνητικός οργανισμός που ασχολείται με την αναζήτηση, ανεύρεση και ταυτοποίηση εξαφανισμένων προσώπων, το σώμα του συγκαταλέγεται σε ένα σύνολο πέντε ανθρώπων που είχαν ταφεί ως «NN» — δηλαδή ως αγνώστων στοιχείων, προερχόμενο από το λατινικό Nomen Nescio («κανένα όνομα»).

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη EAAF OFICIAL (@eaafoficial)

Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι ο Τενόριο είχε ταφεί στο κοιμητήριο του Μπεναβίδες, στην επαρχία Τίγκρε, όπου μεταφέρονταν πολλά πτώματα που βρίσκονταν στον δρόμο κατά την περίοδο της στρατιωτικής καταστολής στην Αργεντινή. Σύμφωνα με τα έγγραφα, η πλειονότητα των NN μεταφερόταν σε οστεοφυλάκια, δηλαδή σε ομαδικούς τάφους. Ωστόσο, το σώμα του δεν κατέστη δυνατόν να ανακτηθεί, γιατί θεωρείται ότι από τον Οκτώβριο του 1982 αυτό καλύφθηκε από τα λείψανα άλλων ανθρώπων.

Η διαδικασία ταυτοποίησης ήταν περίπλοκη: οι ερευνητές έψαξαν παλιές δικογραφίες, νεκροψίες και δακτυλικά αποτυπώματα, καθώς δεν υπήρχαν καταγραφές του μουσικού στα αργεντίνικα αρχεία. Η δικογραφία του βρέθηκε τελικά στο Σαν Ισίδρο, καταγράφοντας την εύρεση ενός άγνωστου πτώματος δύο ημέρες μετά την εξαφάνιση. Ήταν εκείνος.

Για περισσότερα από δέκα χρόνια, αυτή η ταυτοποίηση υπήρξε μια μακρά και επίπονη διαδικασία «αρχαιολογίας των εγγράφων». Το EAAF εργάζεται με δύο είδη ταυτοποίησης: μέσω DNA, το οποίο είναι δυνατόν να εξαχθεί από λείψανα που βρίσκονται σε τάφους ή κοιμητήρια, και μέσω ενός πιο περίπλοκου λογισμικού που συγκρίνει δακτυλικά αποτυπώματα με αυτά που υπάρχουν σε δημόσια αρχεία. Με το δεύτερο αυτό σύστημα έχουν ταυτοποιηθεί περισσότερα από 140 θύματα της κρατικής τρομοκρατίας στην Αργεντινή.

«Βγαίνω να φάω ένα σάντουιτς και να πάρω φάρμακα από το φαρμακείο. Επιστρέφω σύντομα»

«Αυτό το έργο συνεπάγεται την ανασκόπηση ιστορικών δικαστικών αρχείων για να εντοπιστούν οι υποθέσεις που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία γνωρίζουμε ότι συμπίπτουν με τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε το κατασταλτικό σύστημα για να ‘διαχειριστεί’ τα θύματά του», εξηγεί η Νατάλια Φέντερμαν, εισαγγελέας εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας στο EAAF και νομικός με ειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα. «Κατόπιν, τις μελετάμε για να δούμε αν υπάρχουν ενδείξεις που επιτρέπουν την ταυτοποίηση του θύματος. Στην περίπτωση του Τενόριο, υπήρχε ένα σετ δακτυλικών αποτυπωμάτων που μπόρεσε να συγκριθεί και έτσι επιτεύχθηκε η ταυτοποίηση».

Τα ίχνη του Τενόριο ήταν πιο δύσκολο να βρεθούν γιατί, όντας Βραζιλιάνος, τα δακτυλικά του αποτυπώματα δεν υπήρχαν στα δημόσια αργεντίνικα αρχεία. Έπρεπε λοιπόν να στραφούν σε σχετικά έγγραφα και να αξιοποιήσουν την εμπειρία που είχαν συσσωρεύσει μετά από δεκαετίες αναζήτησης εξαφανισμένων. «Το 1976, το πτώμα του εμφανίστηκε στον δρόμο. Παρενέβησαν οι δυνάμεις ασφαλείας και άνοιξαν μια δικογραφία, με το σώμα να μεταφέρεται σε νεκροτομείο. Του έγινε νεκροψία, τραβήχτηκαν φωτογραφίες και ελήφθησαν αποτυπώματα και των δύο χεριών. Το πρόβλημα ήταν ότι, παρά το ότι είχε ακολουθηθεί η συνήθης διαδικασία, δεν έγινε καμία απολύτως προσπάθεια ταυτοποίησης», εξηγεί η Μαριέλα Φουμαγκάλι, διευθύντρια του EAAF για την Αργεντινή.

Τι έγινε και γιατί;

Τι συνέβη ανάμεσα στο βράδυ της 18ης Μαρτίου 1976, όταν ο Τενόριο Ζούνιορ βγήκε από το ξενοδοχείο του στο Μπουένος Άιρες, και την 20ή του μήνα, όταν η αστυνομία περισυνέλεξε το άψυχο σώμα του σε χωράφι της Παναμερικάνα; Το ερώτημα έμεινε αναπάντητο για δεκαετίες, καθώς καμία έρευνα δεν ξεκίνησε ποτέ. Οι στρατιωτικές χούντες της Αργεντινής και της Βραζιλίας επέλεξαν να σιωπήσουν, καλύπτοντας η μία την άλλη. Αν και το πραξικόπημα στην Αργεντινή εκδηλώθηκε στις 24 Μαρτίου, το κλίμα βίας ήταν ήδη διάχυτο στους δρόμους. Ο πιανίστας έπεσε θύμα ενός στρατιωτικού αποσπάσματος που δρούσε με πλήρη αίσθηση ατιμωρησίας, λίγες ημέρες πριν αναλάβει την εξουσία ο Βιδέλα. Τον Απρίλιο εκείνης της χρονιάς, ακόμη και μετά από αίτημα της μουσικής ένωσης Sombrás προς την πρεσβεία της Βραζιλίας, καμία επίσημη αναζήτηση δεν ξεκίνησε. Τον φίλο του συνέχισε να ψάχνει με πείσμα μόνο ο Βινίσιους ντε Μοράες, χωρίς ποτέ να βρει απάντηση.

Η πιο σκληρή ερώτηση που γεννήθηκε από την πρώτη στιγμή ήταν: γιατί συνελήφθη και εκτελέστηκε; Με το χαρακτηριστικό παρουσιαστικό του –μακριά μαλλιά, γενειάδα, σκούρα γυαλιά– ο Τενόριο θύμιζε τον αγαπημένο του Μπιλ Έβανς και δεν περνούσε απαρατήρητος. Ο Τοκίνιο είχε υποστηρίξει ότι ίσως μπερδεύτηκε με κάποιον άλλο. Ωστόσο, για πολλούς, οι στρατιωτικοί ήξεραν ποιον είχαν στα χέρια τους και τον θεώρησαν επικίνδυνο: η μουσική του ενσάρκωνε την ελευθερία που ήθελαν να καταπνίξουν.

Το 1986, ο λοχίας Κλαούντιο Βαγέχος αποκάλυψε στον βραζιλιάνικο Τύπο ότι ο μουσικός οδηγήθηκε στη διαβόητη Σχολή Μηχανικών του Ναυτικού (ESMA). Εκεί βασανίστηκε από Αργεντινούς και Βραζιλιάνους στρατιωτικούς, και εκτελέστηκε από τον διαβόητο Αλφρέδο Άστις, τον «Άγγελο του Θανάτου». Η τύχη του Τενόριο εντάχθηκε έτσι στο λεγόμενο Σχέδιο Κόνδορας, τον συντονισμένο μηχανισμό καταστολής που εξαπέλυσαν οι λατινοαμερικανικές δικτατορίες με την υποστήριξη των ΗΠΑ.

«Αυτό το έργο συνεπάγεται την ανασκόπηση ιστορικών δικαστικών αρχείων για να εντοπιστούν οι υποθέσεις που φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία γνωρίζουμε ότι συμπίπτουν με τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε το κατασταλτικό σύστημα για να ‘διαχειριστεί’ τα θύματά του»

«Πυροβόλησαν Τον Πιανίστα»

Ο Φρανσίσκο Τενόριο Ζούνιορ άφησε πίσω του μια έγκυο σύζυγο και τέσσερα παιδιά – το πέμπτο γεννήθηκε έναν μήνα μετά τη δολοφονία. Το όνομά του παρέμεινε σχεδόν ξεχασμένο εκτός Βραζιλίας, ώσπου ο Φερνάντο Τρουέμπα και ο Χαβιέ Μαρίνσκάλ έκαναν ταινία και graphic novel με τίτλο «Πυροβόλησαν Τον Πιανίστα», φωτίζοντας ξανά την ιστορία του. Σήμερα, έπειτα από μισό αιώνα, γνωρίζουμε γιατί εκείνο το σημείωμα που έγραφε «επιστρέφω σύντομα» έμεινε μετέωρο.

*Κεντρική Φωτογραφία: Instagram @eaafoficial