Αρσάκειο: Το μεγάλο κατόρθωμα της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας

Τα κορίτσια του Αρσακείου, αυτά που πρόκειται ν’ αποφοιτήσουν φέτος, επήραν απ’ τις παληότερες αρσακειάδες αυτό το συγκινητικό γράμμα:

«Αγαπηταί νεώτεραι αδελφαί μας,

Εντός ολίγου αφίνετε τα μαθητικά θρανία, εισέρχεσθε εις την κοινωνίαν και ευρύνετε τας φάλαγγας των αποφοίτων των σχολείων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.

Ημείς, αι πρεσβύτεραι αδελφαί σας, μέλη του συλλόγου των αποφοίτων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αισθανόμεθα ιδιαιτέραν συγκίνησιν επί τη αποφοιτήσει σας.

Διά τούτο επιθυμούμεν να συναντηθώμεν την προσεχή Κυριακήν, εις το Αρσάκειον Ψυχικού, να σας σφίξωμεν αδελφικά το χέρι, να σας συγχαρώμεν, να σας δεξιωθώμεν εις τους κόλπους μας. Ελάτε, ηνωμέναι μαζί μας θα εύρετε πάσαν ηθικήν και πνευματικήν προστασίαν».

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 31.5.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Είνε μια δεξίωσις συγκινητική. Μαζί με τα τρυφερά βλαστάρια του μοναδικού αυτού εκπαιδευτικού μας ιδρύματος θα βρεθούν στο ίδιο μέρος και αρσακειάδες εβδομήντα χρόνων! Ο τίτλος της αρσακειάδος θυμίζει προ παντός νειάτα. Είνε μια νεότης ψυχική όμως, εκείνη που δεν μαραίνεται ποτέ, κι’ αυτή που γεμίζει με τρυφερούς παλμούς την καρδιά όλων εκείνων που εβγήκαν από τα θρανία του Αρσακείου.

Και οι καινούργιες, τα χτεσινά πεταχτά κοριτσόπουλα, αφίνουν το θρανίο, φτερουγίζουν προς τους ανοικτούς ορίζοντες της ζωής όπου δεν φυσούν πάντα οι ευνοϊκοί άνεμοι των παιδικών χρόνων, ζουν, γίνονται γυναίκες, μητέρες, μα δεν ξεχνούν ποτέ τον πνευματικόν αυτόν ανθόκηπο απ’ όπου ετάνυσαν τις φτερούγες. Και σ’ αυτές τις ωραίες γιορτές της ψυχικής επικοινωνίας συναντούνται όχι σπάνια τρεις γενεές αρσακειάδων, η γιαγιά, η μαμά, η κόρη, σαν σ’ ένα είδος εύγλωττου συμβολισμού της αιωνίας νεότητος του ιδρύματος.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκατό χρόνια συμπληρώνει σε λίγους μήνες το ίδρυμα. Στα 1836 ιδρύθηκε από την Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρεία το Αρσάκειο των Αθηνών, όταν η Αθήνα δεν ήταν άλλο από άθροισμα λίγων σπιτιών κι’ όταν η οδός Πανεπιστημίου αποτελούσε περίπου μέρος… εξοχικό. Αγρούς ακαλλιέργητους εύρισκε κανείς ολόγυρα στο κτίριο, που ήταν τριγυρισμένο από πλούσιο χορτάρι. Αλλά η δυσκολία του ξεκινήματος για την μεγάλη αποστολή που έβαλε στο πρόγραμμά του δεν ήταν αυτή. Ήταν προ παντός ο περιωρισμένος πνευματικός ορίζων της εποχής, που εθεωρούσε την μόρφωσι της γυναικός όχι μονάχα σαν πολυτέλεια περιττή, αλλά και αρκετά σκανδαλώδη. Το ν’ αποφασίση να μορφωθή μια γυναίκα στο σχολειό εθεωρείτο ο τολμηρότερος μοντερνισμός, που δεν συνέτεινε καθόλου στην στερέωσι της καλής φήμης του κοριτσιού.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Γράμματα κοπέλλα μου; Μαθαίνεις γράμματα;

— Ναι…

—Ντροπή σου!

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 13.10.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και απέστρεφαν με δέος περίπου το πρόσωπο από την ξεμυαλισμένη. Αυτόν τον τεράστιο κοινωνικό σκόπελο κατώρθωσε να παρακάμψη πρώτη η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία για ν’ ανοίξη τον δρόμο προς την διανοητική ανάπτυξι του κοριτσιού. Εκατό χρόνια αδιάκοπης εκπαιδευτικής εργασίας επέρασαν μέσα σε μια βαθμιαία αλλαγή των αντιλήψεων, των ροπών, των κοινωνικών κατευθύνσεων, ώστε ο πρώτος αυτός τεράστιος σταθμός της ζωής του Αρσακείου να γίνεται μέσα σε μια κοινωνία αλλαγμένη εκ βάθρων. Η πνοή της προόδου άγγιξε και την τελευταία λεπτομέρεια της ζωής μας που μετεμόρφωσε ριζικά.

Το Αρσάκειο Ψυχικού κατά τη διάρκεια των οικοδομικών εργασιών. Είναι εντυπωσιακή η έλλειψη πρασίνου στον περιβάλλοντα χώρο. (Αρχείο ΦΕ)

Και να το μεγάλο κατόρθωμα της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Μέσα σ’ αυτή τη γενική μεταμόρφωσι το Αρσάκειο δεν υπάρχει για να μας θυμίζη το παρελθόν. Ήταν φυσικώτερο ένα ίδρυμα του 1936 να το βλέπωμε στην εποχή μας σαν ένα είδος επιβιώσεως παρωχημένων χρόνων. Όχι μονάχα όμως αυτό δεν συμβαίνει, αλλά το Αρσάκειο κατώρθωσε να βρίσκεται πάλι επί κεφαλής της πνευματικής μας ζωής. Δεν παρακολουθεί απλώς την εποχή του. Προηγείται.

Αεροφωτογραφία του 1934 της περιοχής του Ψυχικού. Διακρίνεται το κτίριο του σχολείου, το γυμναστήριο, το σπίτι του θυρωρού, ο στίβος και η εκκλησία της Αγίας Αναστασίας. Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, δεξιά, διακρίνεται το σημερινό κτίριο της διοικήσεως, το οποίο τότε ήταν κατοικία της πριγκίπισσας Ελένης του Νικολάου. (Αρχείο ΦΕ)

Χάρμα αρτιότητος αποτελεί το κτίριό του τού Ψυχικού. Τοποθετημένο σε μια θέσι προνομιακή, έχει απέναντί του φάτσα την γοητευτική σκηνογραφία του Υμηττού, όπου ο υπέροχος σκηνοθέτης της αττικής ατμοσφαίρας παίζει όλη μέρα με το φως, με τον ήλιο, με τα σύννεφα, αλλάζοντας με ταχύτητα εμπνευσμένου μαέστρου την έκφρασι του τοπίου. Ο καθαρός αέρας φέρνει στις ευρύχωρες αίθουσές του το άρωμα των πεύκων, την πνοή της υγείας, καθώς γεμίζει την ψυχή των παιδιών με το κέφι και την χαρά που ξεχύνεται σ’ έναν αδιάκοπο χαρούμενο βόμβο μέσα στην πεντακάθαρη ατμοσφαίρα.

Θα το δήτε παντού αυτό.

Η εντοιχισμένη πλάκα με τα ονόματα των ευεργετών, η οποία μεταφέρθηκε από το Αρσάκειο Μέγαρο της Πανεπιστημίου στα προπύλαια του Αρσακείου Ψυχικού. (Αρχείο ΦΕ)

Το πρωί, όπως τ’ αυτοκίνητα φέρνουν τα κοριτσάκια, είνε ένα από τα πιο γραφικά θεάματα να τα βλέπετε να πηδούν σαν ελαφάκια με τα βιβλία στα χέρια, να πλημμυρίζουν τον τόπο με τα δροσερά τους τιτιβίσματα, ν’ ανεβαίνουν στις τάξεις τους, άλλα στο δημοτικό, άλλα στο διδασκαλείο, άλλα στο γυμνάσιο, άλλα στην οικοκυρική, μέσα σε αίθουσες όπου ανοίγεται η καρδιά σας από τον άφθονο αέρα και το φως, για να δοθούν ολόψυχα στην εργασία. Δεν υπάρχει εδώ η ατμοσφαίρα των δημοσίων μας σχολείων, όπου κακή παράδοσις εφόρτωσε με όλων των ειδών τις παρεξηγήσεις. Επικρατεί η πιο ιδεώδης πειθαρχία, που δεν επιβάλλεται με αυστηρά μέσα, αλλ’ απορρέει από την αντίληψι των ιδίων των κοριτσιών σαν συναίσθησις κοινωνικής αγωγής.

Πρωινή προσευχή στον κεντρικό μεγάλο διάδρομο του σχολείου. Η προσευχή γινόταν με την ίδια ακριβώς τάξη μέχρι το 1970. (Αρχείο ΦΕ)

Το κορίτσι αφίνεται ελεύθερο να αναπτυχθή αφού του δοθούν οι κατευθύνσεις. Δεν πιέζεται. Παρακολουθείται. Στα μικρά δωματιάκια των οικοτρόφων φαίνεται η εκδήλωσις της ιδιοσυγκρασίας του κάθε κοριτσιού, στον τρόπο της διαρρυθμίσεώς των. Δεν υπάρχει η αναγκαστική εξομοίωσις που αφαιρεί το χρώμα. Εδώ είνε η κοκέττα που εστόλισε το τραπεζάκι της με αρώματα και είδη καλλωπισμού. Εκεί η καλαίσθητη, που εδιάλεξε ωραία μπιμπελό για το γραφείο της. Παραπέρα η νοικοκυρούλα που δεν εξέχασε τίποτε ασυγύριστο. Η φιλότεχνη εστόλισε το δωματιάκι της με μικρούς πίνακες, η άλλη επροτίμησε τις φωτογραφίες των γονέων της, κι’ άλλη απ’ όλα αυτά επροτίμησε την κούκλα της, που την έχει με στοργή τοποθετημένη στο προσκέφαλό της.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 31.5.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Επάνω στην ίδια αντίληψι στηρίζεται και το εφαρμοζόμενον εκπαιδευτικό σύστημα. Σύμφωνα με αυτό, δεν είνε πλέον ο δάσκαλος το κέντρο, αλλά το παιδί, ολόγυρα από το οποίον περιστρέφεται το πνεύμα του δασκάλου. Μαθαίνει να ερευνά μόνο του, να αγαπήση την μόρφωσι, την ζωή, να την παρακολουθή από πολύ κοντά.

Η προτομή του Απόστολου Αρσάκη, έργο του γλύπτη Ιωάννη Κόσσου, μεταφέρθηκε το 1935 από το Αρσάκειο Μέγαρο στο Αρσάκειο Ψυχικού. (Αρχείο ΦΕ)

Σ’ αυτή την πρακτική γνώσι, όπως είχε την καλωσύνη να μας εκθέση η διευθύντρια του Αρσακείου κ. Γιαννοπούλου, αποδίδεται ιδιαιτέρα σημασία. Τα κορίτσια διδάσκονται να σχεδιάζουν μόνα τους, στο ιδιαίτερο τμήμα, να εκτελούν πειράματα στο αρτιώτατο εργαστήριο του χημείου, να περιποιούνται τα ζώα, σε άλλο διαμέρισμα του κήπου, τα περιστέρια, τα κουνέλια, τα δυο προβατάκια, να περιποιούνται τους κήπους, που πλημμυρίζουν από πολύχρωμα λουλούδια, να καλλιεργούν τ’ αμπέλι, να θερίζουν.

«ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ», 31.5.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Προσοχή, παιδί μου, δεν κρατούν έτσι το δρεπάνι.

— Αλλά;

— Έτσι…

Η μεγάλη τραπεζαρία για τη σίτιση των εσωτερικών μαθητριών στο Αρσάκειο Ψυχικού, απέναντι από το θέατρο του σχολείου. (Αρχείο ΦΕ)

Η δις Κοκέβη, η νεαρή γεωπόνος τους, τα διδάσκει την αγάπη προς τη γη, το δένδρο, το λουλούδι. Κι’ όταν τα κορίτσια δεν έχουν το μάθημά τους, όταν δεν γυμνάζωνται, όταν δεν παίζουν τέννις, τρέχουν με χαρά στους μικρούς αγρούς να περιποιηθούν τα λουλούδια, τ’ αμπέλια, το σιτάρι.

Αίθουσα ειδικά διαμορφωμένη για το μάθημα της Ζωγραφικής στο Αρσάκειο Ψυχικού. (Αρχείο ΦΕ)

Πώς να μη ζηλεύουν τη ζωή τους οι παλαιότερες; Και πώς να μην τρέχουν με συγκίνησι να σφίξουν το χέρι των κοριτσιών που αφίνουν σήμερα αυτή την ζωή, για να τις ακολουθήσουν στον άλλο δρόμο που ανοίγεται τώρα διάπλατα μπροστά τους;

*Κείμενο του Δημήτρη Ψαθά, που έφερε τον τίτλο «Οι αρσακειάδες αφίνουν τα θρανία τους…» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» την Κυριακή 31 Μαΐου 1936.

Η αίθουσα Μουσικής στο Αρσάκειο Ψυχικού. (Αρχείο ΦΕ)

Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του Απόστολου Αρσάκη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 16 Ιουλίου 1874.

Ο Απόστολος Αρσάκης

Ο εγκατεστημένος στη Ρουμανία ιατρός και πολιτικός Απόστολος Αρσάκης, βλάχικης καταγωγής, υπήρξε μέγας ευεργέτης της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.