Από τον Λένιν στον Μάο και τον Κάστρο: Ο Σάιμον Χολ για τα ταξίδια που άλλαξαν τον κόσμο

Καθώς ο Βλαντιμίρ Λένιν και η μικρή ομάδα των Μπολσεβίκων του διέσχιζαν τη Γερμανία τον Απρίλιο του 1917 με το περιβόητο «σφραγισμένο τρένο» που του παρείχε ο Κάιζερ, η κύρια ανησυχία του ήταν πώς θα τους υποδεχτούν όταν τελικά θα έφταναν στην αναταραχή της επαναστατικής Αγίας Πετρούπολης: θα χαιρετίζονταν ως ήρωες ή θα συλλαμβάνονταν και θα κατηγορούνταν για προδοσία;

Καθ’ οδόν, ωστόσο, ο μελλοντικός σοβιετικός ηγέτης εξακολουθούσε να βρίσκει χρόνο για να ασχοληθεί με πιο απλοϊκά θέματα: ως επιβεβαιωμένος μη καπνιστής, υποχρέωνε όσους από τους συντρόφους του δεν μπορούσαν να αποβάλουν τη συνήθεια να το κάνουν στην τουαλέτα – και θορυβήθηκε όταν αυτό οδήγησε σε μεγάλες ουρές στον εξωτερικό διάδρομο.

Πάντα εφευρετικός όπως ήταν, έκοψε ένα φύλλο χαρτί και εξέδωσε δύο τύπους εισιτηρίων: εισιτήρια «δεύτερης θέσης» για τους καπνιστές και εισιτήρια «πρώτης θέσης», που εγγυούνταν την είσοδο κατά προτεραιότητα, για όλους τους άλλους. Ήταν μια πρόγευση του είδους της μικροδιαχείρισης της κοινωνίας που επρόκειτο να χαρακτηρίσει το καθεστώς που θα εγκαθίδρυε στη συνέχεια.

Τα ταξίδια χωρίς «επιστροφή»

Το περιστατικό είναι μια από τις πιο περίεργες βινιέτες αυτής της πολύχρωμης και ευχάριστα γραμμένης αφήγησης. Το βιβλίο αναφέρεται στις τρεις επαναστάσεις που διαμόρφωσαν τον κόσμο του 20ού αιώνα – την Οκτωβριανή ή Μπολσεβίκικη Επανάσταση του 1917, την κινεζική το 1949 και την ανατροπή, στην Κούβα, του καθεστώτος του Φουλχένσιο Μπατίστα το 1959.

Ή μάλλον, για να είμαστε πιο ακριβείς, πρόκειται για τα ταξίδια που έκαναν οι τρεις βασικοί πρωταγωνιστές κατά τους προηγούμενους μήνες και χρόνια: Η επιστροφή του Λένιν από την εξορία στην Ελβετία, η λεγόμενη «Μεγάλη Πορεία» του Μάο Τσετούνγκ που διένυσε 6.000 μίλια στην Κίνα το 1934-35 και το ταξίδι του Φιντέλ Κάστρο το 1956 με γιοτ από το Μεξικό πίσω στην πατρίδα του για να ξεκινήσει τον ανταρτοπόλεμο από τα βουνά της Σιέρα Μαέστρα.

Τζον Ριντ, Έντγκαρ Σνόου και Χέρμπερτ Μάθιους

Το Three Revolutions είναι επίσης η ιστορία των τριών Αμερικανών δημοσιογράφων που εξασφάλισαν μοναδική πρόσβαση στους μελλοντικούς ηγέτες και των οποίων οι εσωτερικές περιγραφές των συναντήσεών τους διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την αντίληψή τους στις ΗΠΑ: Ο Τζον Ριντ, «ο ποιητής και μποέμ», ο Έντγκαρ Σνόου, «το χαζοχαρούμενο, μερικές φορές αμήχανο αγόρι από τις μεσοδυτικές πολιτείες» και ο Χέρμπερτ Μάθιους, «ο λόγιος με προτίμηση στα εκλεκτά κρασιά, τα κομψά κοστούμια και τα έργα τέχνης».

Ο Σάιμον Χολ κρύβεται πίσω από την ηρωική εικονογραφία για να ζωγραφίσει μια τόσο διασκεδαστική εικόνα των δύο επαναστατών μαθητών του Λένιν, του Μάο και του Κάστρο, όσο και του «γέρου» (όπως τον αποκαλούσαν οι στενοί του συνεργάτες).

Ο Μάο, γεννημένος σε μια σχετικά εύπορη οικογένεια, σκέφτηκε να γίνει αστυνομικός, σαπωνοποιός ή οικονομολόγος προτού βρει μια κακοπληρωμένη δουλειά ως βοηθός βιβλιοθηκάριου στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, όπου σχεδίαζε να μεταμορφώσει «την Κίνα και τον κόσμο».

Ο Κάστρο, με το παρατσούκλι El Loco (ο τρελός) για τα επαναστατικά του κατορθώματα ως παιδί -που περιλάμβαναν την προσπάθεια να οργανώσει απεργία μεταξύ των εργατών στη φάρμα του πατέρα του και την απειλή να κάψει το σπίτι της οικογένειας- έγινε δικηγόρος που υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των φτωχών της Αβάνας και στη συνέχεια επαναστάτης.

Οι εξελίξεις

Ενώ η διαδρομή με το τρένο του Λένιν κύλησε λίγο πολύ ομαλά, η Μεγάλη Πορεία του Μάο – αν και έμελλε να γίνει ο ιδρυτικός μύθος της Λαϊκής Δημοκρατίας – ήταν κάτι σαν στρατιωτική καταστροφή: από τους περίπου 90.000 στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού που ξεκίνησαν από τη μικρή πόλη Γιουντού τον Οκτώβριο του 1934, μόλις μερικές χιλιάδες έφτασαν στο Σαανσί ένα χρόνο αργότερα.

Το ίδιο ίσχυε και για το ταξίδι του Κάστρο. Μαζί με τον αδελφό του, Ραούλ, και τον Τσε Γκεβάρα, ο ίδιος και 79 υποστηρικτές του στριμώχτηκαν στο γιοτ Granma (το οποίο, όπως μας λέει ο Χολ, πήρε το όνομά του από το χαϊδευτικό παρατσούκλι που είχε δώσει στη γυναίκα του ο πρώην ιδιοκτήτης του, ένας ομογενής Αμερικανός οδοντίατρος), αλλά δεν έφεραν αρκετά τρόφιμα, έχασαν τον πλοηγό τους αφού έπεσε στη θάλασσα, στη συνέχεια προσάραξαν και βγήκαν στην ξηρά μέσα από έναν βάλτο μαγκρόβιων. Λίγο αργότερα δέχθηκαν επίθεση από τις δυνάμεις του Μπατίστα και πολλοί από τους επιβαίνοντες αιχμαλωτίστηκαν ή σκοτώθηκαν.

Απαγορεύεται το «απαγορεύεται»

Οι άνδρες που κάλυπταν αυτές τις περιπέτειες ήταν επίσης επαναστάτες. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, οι αμερικανικές εφημερίδες επεδίωκαν την αντικειμενικότητα και οι δημοσιογράφοι ενθαρρύνονταν να κρατούν τις απόψεις τους για τον εαυτό τους. Αυτό το τρίο -που γεννήθηκε μέσα σε δύο δεκαετίες το ένα από το άλλο- πέταξε το βιβλίο των κανόνων στη θάλασσα.

Ο Ριντ, ο οποίος συνίδρυσε το βραχύβιο Κομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα της Αμερικής το 1919, ήταν ο πιο αφοσιωμένος στον σκοπό- το βιβλίο του, Ten Days that Shook the World (Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο), που δημοσιεύτηκε την ίδια χρονιά, διαβάστηκε ευρέως σε όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων και από τους Μπολσεβίκους. (Ο Τρότσκι ήταν ιδιαίτερος θαυμαστής του, περιγράφοντας τον Ριντ ως «εξαιρετικά οξυδερκή παρατηρητή»).

Όταν ο Ριντ πέθανε, σε ηλικία μόλις 32 ετών, από τύφο στη Μόσχα το 1920, του έγινε κηδεία ήρωα και έγινε ο πρώτος από τους τρεις Αμερικανούς που θάφτηκαν δίπλα στο τείχος του Κρεμλίνου. Ο Σνόου, ο οποίος έβγαλε έναν τεράστιο αριθμό άρθρων για εφημερίδες και περιοδικά προτού κυκλοφορήσει το Κόκκινο αστέρι πάνω από την Κίνα στα τέλη του 1937, έγινε επίσης συμπαθής στον αγώνα του Μάο – γεγονός που, μετά τη νίκη των κομμουνιστών, τον κατέστησε ύποπτη φιγούρα για τους Αμερικανούς που ανησυχούσαν για την «απώλεια» της Κίνας.

Ο Μάθιους πέτυχε «διάνα» παίρνοντας συνέντευξη από τον Κάστρο το 1957 στο κρησφύγετό του στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα, διαψεύδοντας τους ισχυρισμούς του Μπατίστα ότι είχε σκοτωθεί το προηγούμενο έτος μετά την καταστροφική προσγείωση του Granma. Παρουσιάζοντας τον Κουβανό επαναστάτη με ηρωικούς όρους, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην τροφοδότηση της λατρείας του Κάστρο μεταξύ των δυτικών ριζοσπαστών τη δεκαετία του 1960.

Ο Λένιν έκανε δυνατή «τη χειραφέτηση των λαών του κόσμου»

Υπάρχει σίγουρα ένα καλό επιχείρημα για τη σύνδεση των ιστοριών της κινεζικής και της κουβανικής επανάστασης με την ιστορία του Λένιν. Τρεις δεκαετίες αργότερα, ο Μάο περιέγραψε την Μπολσεβίκικη Επανάσταση σαν το γεγονός που «άνοιξε ευρείες δυνατότητες για τη χειραφέτηση των λαών του κόσμου».

Το έργο δεν αποτελεί μια βαρύγδουπη ιστορία γραμμένη σε ακαδημαϊκή γλώσσα, αλλά μάλλον για μια διασκεδαστική σειρά ταξιδιών μέσα από τα γεγονότα που οδήγησαν σε τρεις επαναστάσεις, οι οποίες είχαν πραγματικά βαθύ αντίκτυπο στον κόσμο. Ο Χολ αποδεικνύεται ένας καλά πληροφορημένος και εύγλωττος οδηγός για το ταξίδι.

*Πηγή: The Sunday Times, Kεντρική Φωτογραφία: The Bolshevik, Μπορίς Κουστόντιεφ, 1920, Πηγή: Wikimedia Commons