Η Κένυα ανάμεσα στην αποικιοκρατία και τη διαφθορά

Ο Νγκούγκι γουά Θιόνγκο, που έφυγε από τη ζωή στις 28 Μαΐου, σε ηλικία 87 ετών, θεωρούνταν ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Κένυας και της αφρικανικής λογοτεχνίας. Είχε γεννηθεί στο Λιμούρου και βαπτίστηκε Τζέιμς Γκούγκι. Μετά την ενηλικίωσή του απέρριψε τον χριστιανισμό και υιοθέτησε το αφρικανικό όνομα με το οποίο έμεινε γνωστός δηλώνοντας την αφρικανική του ταυτότητα. Το έργο του ορίζεται από το ενδιαφέρον για την κληρονομιά της αποικιοκρατίας στην Αφρική, αλλά και την εσωτερική δυναμική που αναπτύχθηκε κατά την αναπόφευκτη «σύγκρουση» των διαφορετικών πολιτισμών.

Το μυθιστόρημα «Πέταλα από αίμα» (στα ελληνικά από τον «Καστανιώτη», μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, 2017) ξεκινά με τη διερεύνηση μιας τριπλής δολοφονίας στο Ίλμορονγκ της Κένυας, με θύματα επιφανείς προσωπικότητες, οι οποίες, κατά τα φαινόμενα, εξυπηρετούσαν ξένα συμφέροντα. Το ιστορικό φόντο είναι η εξέγερση των Μάου Μάου κατά της βρετανικής κυριαρχίας, η οποία εκδηλώθηκε το 1952 ως αντίδραση πολλών Κικούγιου (η πολυπληθέστερη από τις εθνότητες της Κένυας) εναντίον της καταπίεσης από τους λευκούς και εποίκους και την αρπαγή των εδαφών τους. Η αντίδραση των βρετανικών Αρχών ήταν βάναυση και η σύγκρουση -από τις αιματηρότερες στη βρετανική αποικιοκρατία- διήρκεσε έως το 1960. Στο πλαίσιο αυτό, οι τέσσερις ύποπτοι για τη δολοφονία είναι και οι πρωταγωνιστές: ένας δάσκαλος, ένας συνδικαλιστής, μια μπαργούμαν και πόρνη και ένας παλιός αντάρτης που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία της χώρας (η οποία ήρθε το 1963 με πρώτο πρόεδρο τον Τζόμο Κενυάτα). Καθώς εκτυλίσσονται οι αλληλένδετες ιστορίες τους, μια εικόνα καταστροφής αναδύεται από ένα σύγχρονο κράτος της Αφρικής, όπου ο λαός αισθάνεται ότι οι ηγέτες του τον έχουν επανειλημμένως απογοητεύσει. Το έργο κυκλοφόρησε το 1977 και η θεματολογία του ήταν τόσο εκρηκτική, ώστε οδήγησε τον συγγραφέα στη φυλακή για ένα χρόνο, χωρίς να έχει μεσολαβήσει δίκη. Κι αυτό επειδή ο Νγκούγκι γουά Θιόνγκο έθιγε θέματα ταμπού, όπως η διαφθορά της εξουσίας, ο απρόσωπος καπιταλισμός, αλλά και η ενδογενής τάση της Κένυας να  μιμείται και κατά συνέπεια να διαιωνίζει την καταπίεση της αποικιοκρατικής περιόδου.

Στο μυθιστόρημα έχουν σημασία οι διάχυτες θρησκευτικές και διακειμενικές αναφορές του Θιόνγκο, που υποδηλώνουν τα διαφορετικά υποστρώματα κουλτούρας στη χώρα του, αλλά και στην προσωπική ανατροφή. «Τι σχέση είχαν όλα αυτά μ’ εμένα; Δεν ήμουν και ποτέ δεν θέλησα να γίνω φύλακας του αδελφού μου» μονολογεί κάποια στιγμή ο Μουνίρα -αναφορά προφανώς στη βιβλική ιστορία του Κάιν και του Άβελ και στο χωρίο «μη φύλαξ του αδελφού μου ειμί εγώ;» (Γένεσις 4:9). Ο Καρέγκα αναφέρει παρακάτω: «Πριν από πολύ καιρό, κάποιος έκανε την ερώτηση: Τι είναι ένα όνομα; Και απάντησε ότι ένα ρόδο θα είναι πάντα ένα ρόδο ακόμα και μ’ άλλο όνομα» -αναφορά στον μονόλογο της Ιουλιέτας από τη 2η σκηνή της 2ης πράξης του σαιξπηρικού «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Σε ένα άλλο στιγμιότυπο η Νιακίνιουα πληροφορεί τους φίλους της ότι οι γέροντες του χωριού θέλουν να χτυπήσουν έναν γάιδαρο και να τον αφήσουν ελεύθερο στις πεδιάδες για να μεταφέρει εκεί το Κακό. «Ένας γάιδαρος; Εγώ νόμιζα πως μόνο ένας τράγος χρησιμοποιούνταν στο τυπικό» λέει ο Καρέγκα παραπέμποντας προφανώς στην εβραϊκή τελετουργία εξαγνισμού, κατά την οποία ο αποδιοπομπαίος τράγος «εξωθούνταν» στην έρημο ώστε με τη φυγή του να εξαγνισθεί η φυλή.

Λίγο πριν από το τέλος ο συγγραφέας τοποθετεί τις «χειροβομβίδες» που θα τον οδηγήσουν στη φυλακή και την αυτοεξορία. Ο επιθεωρητής Γκόντφρεϊ, που έχει αναλάβει τη διαλεύκανση της υπόθεσης, αναλογίζεται τι κρύβεται πίσω από το Πολιτιστικό Τουριστικό Κέντρο στο Ίλμορονγκ, εκεί όπου διασκεδάζουν οι επισκέπτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία, τη Δυτική Γερμανία και άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. «Αυτό όμως απλώς καμουφλάριζε μερικές άλλες απεχθείς δραστηριότητες: λαθρεμπόριο πολύτιμων λίθων, καθώς και δερμάτων ζώων, και ανθρώπων. Ήταν ένα κέντρο λεηλασίας των φυσικών και ανθρώπινων πόρων της χώρας…Ο επιθεωρητής Γκόντφρεϋ δεν αμφέβαλλε ότι το κερδοφόρο εμπόριο με το Μαύρο Ελεφαντόδοντο γινόταν εν γνώσει του Ντέρι γουά Ριέρα, του βουλευτή της περιοχής, μια που αυτός ήταν ιδιοκτήτης του κέντρου, σε συνεταιρισμό με έναν επιχειρηματία, τον άνθρωπο από τη Δυτική Γερμανία». Και παρακάτω στις σκέψεις του φυλακισμένου Καρέγκα: «Ιμπεριαλισμός, καπιταλισμός, γαιοκτήμονες, σκουλήκια της γης. Ένα σύστημα που έτρεφε ορδές κοιλαράδων ψύλλων και κοριών, με τον παρασιτισμό και τον κανιβαλισμό να αναγορεύονται σε ύψιστους στόχους της κοινωνίας. Αυτό το σύστημα με τους εκμεταλλευτές θεούς του  και τους θεράποντες αγγέλους τους, αυτό κυνήγησε τη μάνα του ως τον τάφο. Αυτά τα παράσιτα ζητούσαν πάντα αιματηρές θυσίες από τις μάζες των εργαζομένων. Αυτοί οι λίγοι που εκπόρνευσαν ολόκληρη τη χώρα, παραχωρώντας την σε ξένους για να την εκμεταλλευτούν εξονυχιστικά, έπιναν το αίμα των ανθρώπων και έλεγαν υποκριτικές προσευχές για αφοσίωση στην ενότητα του δέρματος και στον εθνικισμό, ακόμα και όταν ως σκέλεθρα πορεύονταν προς τους μοναχικούς τους τάφους».