Η αρχή του τέλους της Γιουγκοσλαβίας

Σήμερα συμπληρώνονται 35 χρόνια από τον αγώνα πρωταθλήματος ανάμεσα στην Ντιναμό Ζάγκρεμπ και τον Ερυθρό Αστέρα, και από τα μεγάλα επεισόδια που (συμβολικά) σηματοδότησαν την αρχή της διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Ο αγώνας αυτός, που διεξήχθη στο στάδιο «Μαξιμίρ» του Ζάγκρεμπ, επρόκειτο να είναι ντέρμπι τίτλου, καθώς και οι δύο ομάδες διεκδικούσαν το πρωτάθλημα εκείνη τη σεζόν.

Ωστόσο, οι εθνικές και θρησκευτικές εντάσεις, που ήδη διαχέονταν σε ολόκληρη τη χώρα, πέρασαν και στον αγωνιστικό χώρο. Στις εξέδρες ξέσπασε βίαιη σύγκρουση ανάμεσα στους οργανωμένους οπαδούς των δύο ομάδων: τους Bad Blue Boys της Ντινάμο και τους Delije του Ερυθρού Αστέρα. Τα επεισόδια ήταν εκτεταμένα και είχαν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό περίπου 100 αστυνομικών.

Στις 13 Μαϊου 1990

Ηταν 13 Μαΐου 1990 στο Ζάγκρεμπ. Σε εξέλιξη ήταν το πρωτάθλημα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, λίγες εβδομάδες μετά τις πρώτες πολυκομματικές εκλογές στην Κροατία, όπου επικράτησαν εθνικιστικές δυνάμεις.

Η κατάσταση ξέφυγε εντελώς από τον έλεγχο όταν οι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις με εκείνους της Ντινάμο, συνοδευόμενοι από παραστρατιωτικούς του Αρκάν. Η σύρραξη γενικεύτηκε, με οπαδούς να εισβάλλουν στον αγωνιστικό χώρο και την αστυνομία να προσπαθεί ανεπιτυχώς να αποκαταστήσει την τάξη.

Το ιστορικότερο στιγμιότυπο της ημέρας ήταν η κλωτσιά-καράτε του Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, αρχηγού της Ντινάμο, σε έναν αστυνομικό που χτυπούσε Κροάτες οπαδούς. Αυτή η σκηνή έγινε σύμβολο της κροατικής αντίστασης, και ο Μπόμπαν θεωρήθηκε ήρωας για τους συμπατριώτες του.

Το περιστατικό στο Μαξιμίρ δεν ήταν απλώς ένα ποδοσφαιρικό επεισόδιο, αλλά θεωρείται σημείο καμπής. Η ένταση, ο φανατισμός και η βία που ξέσπασαν εκείνη τη μέρα αντικατόπτριζαν τη ραγδαία πολιτική αποσύνθεση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, που οδήγησε σε αιματηρές συγκρούσεις τα επόμενα χρόνια.

Η φωτιά είχε ανάψει νωρίτερα. Το Απρίλιο του 1990, η Κροατία διεξάγει τις πρώτες πολυκομματικές εκλογές από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το εθνικιστικό κόμμα HDZ του Φράνιο Τούτζμαν κερδίζει.

Το πολιτικό κλίμα είναι ήδη τεταμένο ανάμεσα σε Σέρβους και Κροάτες.

Η Delije, η οργανωμένη κερκίδα του Ερυθρού Αστέρα, φτάνει οργανωμένα στο Ζάγκρεμπ, συνοδευόμενη από παραστρατιωτικούς υπό τον Ζέλικο Ραζνάτοβιτς (Αρκάν).

Η αστυνομία τοποθετείται κυρίως μπροστά από την κερκίδα των Bad Blue Boys, δείχνοντας – κατά τους Κροάτες – μεροληψία υπέρ των φιλοσερβικών στοιχείων.

Στις 15:30, λίγο πριν τη σέντρα, οι Delije αρχίζουν να φωνάζουν σερβικά εθνικιστικά συνθήματα και καίνε κροατικές σημαίες. Οι Bad Blue Boys απαντούν, με το κλίμα να γίνεται ηλεκτρισμένο.

Στις 16:00 αρχίζουν τα επεισόδια. Πριν καλά-καλά ξεκινήσει ο αγώνας, οι συγκρούσεις ξεσπούν στην κερκίδα και μεταφέρονται στον αγωνιστικό χώρο.

Οι οπαδοί της Ντινάμο εισβάλλουν στο γήπεδο, ενώ οι Delije επιτίθενται επίσης.

Η στάση της Αστυνομίας

Η αστυνομία στρέφεται κυρίως εναντίον των Κροατών, γεγονός που προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη οργή.

Στις 16:15, η ιστορική στιγμή. Ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, αρχηγός της Ντινάμο, επιτίθεται με κλωτσιά σε αστυνομικό που χτυπούσε οπαδό.

Η εικόνα αυτή κάνει τον γύρο του κόσμου και γίνεται σύμβολο αντίστασης για τους Κροάτες.

Μετά τα επεισόδια ο αγώνας δεν διεξάγεται ποτέ. Οι τραυματίες ξεπερνούν τους 100, κυρίως αστυνομικούς αλλά και οπαδούς.

Το γεγονός αντιμετωπίζεται από πολλούς ως η αρχή της εθνικής σύγκρουσης που οδήγησε στον πόλεμο της Κροατίας το 1991 και, αργότερα, στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Ο Μπόμπαν τιμωρείται με αποκλεισμό από την εθνική Γιουγκοσλαβίας, αλλά γίνεται ήρωας στην Κροατία.

Το Μαξιμίρ για τους Κροάτες μετατρέπεται από στάδιο σε ιστορικό σημείο μετάβασης από τον αθλητισμό στην πολιτική σύγκρουση.

Η κρίση στην πρώην Γιουγκοσλαβία

Η αλήθεια είναι ότι στα τέλη της δεκαετίας του ’80, η Γιουγκοσλαβία βρισκόταν σε βαθιά οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση. Η ενιαία κρατική δομή που είχε οικοδομηθεί γύρω από την προσωπικότητα του Τίτο είχε αρχίσει να καταρρέει μετά τον θάνατό του (1980). Οι εθνοτικές εντάσεις που για δεκαετίες καταπιέζονταν, άρχισαν να αναδύονται. Το 1990, με την πτώση του κομμουνισμού και την άνοδο εθνικιστικών κινημάτων, οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές στην Κροατία φέρνουν στην εξουσία τον εθνικιστή Φράνιο Τούτζμαν. Οι Κροάτες διεκδικούν ανεξαρτησία, ενώ οι Σέρβοι αντιδρούν, επιθυμώντας διατήρηση της ενότητας με σερβική κυριαρχία.

Το ποδόσφαιρο ως αντανάκλαση της κοινωνίας είναι στο προσκήνιο. Το ποδόσφαιρο στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν ήταν απλώς άθλημα – ήταν προέκταση της ταυτότητας, του εθνικισμού και της πολιτικής. Οι σύλλογοι Ερυθρός Αστέρας και Ντιναμό Ζάγκρεμπ είχαν ισχυρή εθνική φόρτιση.
Ο  Ερυθρός Αστέρας εκπροσωπούσε τη Σερβία, το στρατιωτικό και πολιτικό κατεστημένο του Βελιγραδίου.  Η Ντινάμο Ζάγκρεμπ ήταν εκφραστής της κροατικής ταυτότητας και ανεξαρτησίας, αντίθετη στο Βελιγράδι. Οι οπαδικές ομάδες (Delije και Bad Blue Boys) δεν ήταν απλώς φίλαθλοι, αλλά ενεργά πολιτικά και παραστρατιωτικά δίκτυα που θα παίξουν ρόλο και αργότερα, κατά τη διάρκεια των πολέμων. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία λένε ότι τα γεγονότα στο στάδιο Μαξιμίρ δεν ήταν τυχαία.
Οι συγκρούσεις είχαν συμβολική διάσταση: Το Ζάγκρεμπ, πρωτεύουσα της Κροατίας, υποδέχεται το για αυτούς, κατεστημένο του Βελιγραδίου.

Η κλωτσιά του Μπόμπαν

Η Κροατία καταγγέλλει ότι η γιουγκοσλαβική αστυνομία, ελεγχόμενη από Σέρβους αξιωματούχους, στρέφεται κατά των Κροατών οπαδών, φουντώνοντας την οργή. Η επίθεση του Μπόμπαν σε αστυνομικό έγινε μέσα σε αυτό το κλίμα και μετατράπηκε σε εμβληματική πράξη αντίστασης των Κροατών απέναντι στο σερβικό κρατικό μηχανισμό.  Η εικόνα του Μαξιμίρ ενδυνάμωσε τα εθνικά αφηγήματα σε Σερβία και Κροατία.

Οι οπαδοί των ομάδων αποτέλεσαν τον πυρήνα παραστρατιωτικών σχηματισμών στον μελλοντικό πόλεμο (π.χ. οι Delije έγιναν μέρος των «Τίγρεων» του Αρκάν).  Οι αθλητές, όπως ο Μπόμπαν, μετατράπηκαν από ποδοσφαιριστές σε σύμβολα του έθνους, παίρνοντας θέση στον διχασμό. Ακόμη και σήμερα, το περιστατικό αντιμετωπίζεται διττά.  Στην Κροατία ως η πρώτη πράξη αντίστασης.

Στη Σερβία συχνά παραβλέπεται ή ερμηνεύεται ως προβοκάτσια.  Στην ιστορική μνήμη της περιοχής, θεωρείται η σπίθα που άναψε τη φωτιά για το τέλος της Γιουγκοσλαβίας. Το «Μαξιμίρ» δεν ήταν μόνο ένα ντέρμπι. Ήταν ένα πολιτικό γεγονός με αθλητική μορφή που αποκάλυψε τα βαθιά ρήγματα της κοινωνίας. Ήταν η έναρξη μιας ιστορικής μετάβασης από μια ενωμένη Γιουγκοσλαβία σε ένα αιματηρό παρελθόν και ένα κατακερματισμένο μέλλον. Οι ενστάσεις εκατέρωθεν πολλές. Η ημερομηνία όμως παραμένει συμβολική.