Τα μπρουταλιστικά κτίρια της Ελλάδας – Αυστηρή γεωμετρία και επιβλητικός όγκος

Ο μπρουταλισμός είναι ένα στυλ αρχιτεκτονικής που ήταν εμφανές από τη δεκαετία του 1950 έως τη δεκαετία του 1980. Χαρακτηρίζεται από απλοϊκές, ογκώδεις κατασκευές από σκυρόδεμα, η αρχιτεκτονική του μπρουταλισμού ξεκίνησε από την Αγγλία και εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο λίγο αργότερα.

Ένα πολωτικό στυλ που εμφανίζεται αισθητικά ατελές και είναι αυτό που θα περίμενε κανείς από ένα κυβερνητικό κτίριο, μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη, ένα γκαράζ στάθμευσης ή μια πολυώροφη κατοικία, τα μπρουταλιστικά κτίρια είναι ακατέργαστες, μινιμαλιστικές κατασκευές.

Τους λείπουν τα διακοσμητικά στοιχεία ή η κλασική ομορφιά και είναι δημοφιλείς τοποθεσίες σε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές για αστικές δυστοπίες.

Τι είναι η μπρουταλιστική αρχιτεκτονική;

Η μπρουταλιστική αρχιτεκτονική ήταν το αποτέλεσμα μιας επείγουσας ανάγκης για οικονομικά προσιτή ανοικοδόμηση του αποθέματος κατοικιών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και μιας καλλιτεχνικής αντίδρασης σε προηγούμενα στυλ.

Επινοήθηκε από τον Σουηδό αρχιτέκτονα Χανς Άσπλουντ ως «νιουβρουταλισμός» και διαδόθηκε από τον Βρετανό κριτικό αρχιτεκτονικής Ρέινερ Μπάνχαμ το 1955 -ο όρος «μπρουταλισμός» δεν αναφέρεται στην αναμφισβήτητα βάναυση φύση της εμφάνισής του.

Αντίθετα, είναι ένα παιχνίδι με τη γαλλική φράση για το ακατέργαστο σκυρόδεμα, «béton brut».

Στους πιο διάσημους αρχιτέκτονες του μπρουταλισμού περιλαμβάνονται οι Βρετανοί αρχιτέκτονες Alison και Peter Smithson, ο Ελβετο-Γάλλος αρχιτέκτονας Le Corbusier, ο γεννημένος στο Κεντάκι Paul Rudolph, ο Αυστριακός Marcel Breuer, ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Kenzo Tange

Ιστορία του μπρουταλισμού

Ο μπρουταλισμός προέκυψε από το κίνημα του μοντερνισμού από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ού αιώνα και η επιρροή του ανταποκρίθηκε στην ανάγκη για στέγαση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ αγκάλιασε τα μοντερνιστικά ιδεώδη που έδιναν προτεραιότητα στη χρήση απλών υλικών και στη λειτουργία έναντι της διακόσμησης.

Στους πιο διάσημους αρχιτέκτονες του μπρουταλισμού περιλαμβάνονται οι Βρετανοί αρχιτέκτονες Alison και Peter Smithson, ο Ελβετο-Γάλλος αρχιτέκτονας Le Corbusier, ο γεννημένος στο Κεντάκι Paul Rudolph, ο Αυστριακός Marcel Breuer, ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Kenzo Tange, ο Ούγγρος Erno Goldfinger, ο γεννημένος στο Λονδίνο Denys Lasdun, ο Ισπανός αρχιτέκτονας Ricardo Bofill και ο Κροάτης αρχιτέκτονας Vjenceslav Richter.

Ο μπρουταλισμός στις πόλεις του κόσμου

Η πρωτοποριακή Cité Radieuse -ένα τεράστιο, άκομψο πλαίσιο από οπλισμένο σκυρόδεμα γεμάτο με αρθρωτές μονάδες διαμερισμάτων που σχεδίασε ο μοντερνιστής αρχιτέκτονας Le Corbusier για 1.600 άτομα το 1952- είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του κινήματος του μπρουταλισμού.

Πολλά παραδείγματα της μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής εξακολουθούν να υπάρχουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως οι πύργοι Litchfield Towers στο Πίτσμπουργκ (1963), το One Police Plaza στη Νέα Υόρκη (1973), η βιβλιοθήκη Geisel στο Σαν Ντιέγκο και το δημαρχείο της Βοστώνης.

Τα μπρουταλιστικά κτίρια στο Λονδίνο περιλαμβάνουν την Hayward Gallery (1968)- το Εθνικό Θέατρο (1976)- και τον πύργο Trellick Tower 31 ορόφων που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Erno Goldfinger (1972) και έχει πλέον το καθεστώς του τοπόσημου.

Ένα από τα πιο καθηλωτικά έργα που μοιράζονται στοιχεία του μπρουταλισμού στον ελλαδικό χώρο είναι το Δημαρχιακό Μέγαρο Θεσσαλονίκης, το οποίο υλοποιήθηκε από την αρχιτεκτονική ομάδα των Τ. Μπίρη, Δ. Μπίρη, Ν. Δημοπούλου, Ρ. Σαΐτη, Γ. Σταθόπουλου, Ν. Χριστοδουλέα και Χ. Δακορώνια

Δημαρχιακό Μέγαρο Θεσσαλονίκης / ktirio.gr

Ο μπρουταλισμός στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, όπως συνέβη και αντίστοιχα με τον μοντερνισμό, λίγα είναι τα δείγματα του μπρουταλισμού. Αρκετά από αυτά είναι πανεπιστημιακά κτίρια. Για παράδειγμα η φοιτητική εστία του ΕΜΠ με σαφείς επιδράσεις από τον Λε Κορμπυζιέ.

Φοιτητική εστία ΕΜΠ. Αρχιτέκτονες Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου, Κώστας Φινές

Ή η Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ

Θεολογική Σχολή ΕΚΠΑ. Αρχιτέκτονες: Λάζορος Καλλυβίτης και Γιώργος Λεονάρδος

Στο Design Society δούλεψαν ερευνητικά για να εντοπίσουν «κάποια από τα δείγματα του κύματος, κοιτώντας πιο συγκεκριμένα σε δημόσια κτίρια κλίμακας και άλλες εφαρμογές, που μπορεί να μην αντιστοιχούνται πλήρως αλλά μοιράζονται στοιχεία» όπως εξηγούν στο designsociety.safecontrol.gr.

Ένα από τα πιο καθηλωτικά έργα που μοιράζονται στοιχεία του μπρουταλισμού στον ελλαδικό χώρο είναι το Δημαρχιακό Μέγαρο Θεσσαλονίκης, το οποίο υλοποιήθηκε από την αρχιτεκτονική ομάδα των Τ. Μπίρη, Δ. Μπίρη, Ν. Δημοπούλου, Ρ. Σαΐτη, Γ. Σταθόπουλου, Ν. Χριστοδουλέα και Χ. Δακορώνια.

Η κάτοψη έχει έντονες διαφορές στις αναλογίες, ακολουθώντας το δόγμα του μπρουτάλ, αχανείς, ευήλιοι χώροι, με ύψος, στα γραφεία των λίγων, και ασφυκτικοί, χαμηλοί χώροι σε αυτά των πολλών. Παιχνίδια κλίμακας, μεγάλα ελεύθερα ύψη, αίθρια εσωτερικά και εξωτερικά, και το πιο ιδιαίτερο όλων, η μυτερή γωνία της κάτοψης και η γιγαντιαία ρήση πάνω από το εξωτερικό αίθριο.

Συνεχίζοντας, μεταξύ άλλων, τα κτίρια του ΟΤΕ σε όλη την Ελλάδα περιγράφουν αυτή τη μετασοβιετική αίσθηση της κυριαρχίας. Μπορεί οι μεταγενέστεροι να μην το καταλαβαίνουμε, αλλά τη δεκαετία του 1970 οι τηλεπικοινωνίες ήταν κάτι που άλλαξε την πραγματικότητα για πάντα.

Space odyssey, μιμούμενος τις παλιές κεραίες, ένας μυτερός πύργος με το οβαλοειδές απόπτερο το οποίο περιστρέφεται, δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά κόσμημα εξουσίας

Θεσσαλονίκη 1971, Πύργος ΟΤΕ / Facebook

Το κτίριο του ΟTE επί της οδού Πατησίων στην Αθήνα, με την έντονη γεωμετρία του, τις αυστηρές και φθαρμένες όψεις του αλλά και το δυστοπικό του τελείωμα στο ουρανό, χαρακτηρίζει έντονα το πόσο, κοινωνικά και πολιτικά, οι τηλεπικοινωνίες ήρθαν για να εδραιωθούν.

Ξαναγυρνώντας στη Θεσσαλονίκη, ο πύργος του ΟΤΕ εκεί ήρθε εμβληματικά για να μιλήσει ακριβώς για τα ίδια πράγματα, όχι μόνο στην πόλη αλλά σε όλα τα Βαλκάνια. Space odyssey, μιμούμενος τις παλιές κεραίες, ένας μυτερός πύργος με το οβαλοειδές απόπτερο το οποίο περιστρέφεται, δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά κόσμημα εξουσίας.

Ανάμεσα σε 300 ελιές, τον κάμπο των Μεγάρων και τα Γεράνεια Όρη, δύο πρίσματα από ανεπίχριστο σκυρόδεμα δημιουργούν φυγοκεντρικά ένα εσωτερικό περίκλειστο αίθριο

Η περιβόητη κατοικία στα Μέγαρα

Πηγαίνοντας σε εντελώς διαφορετική κλίμακα, οι Tense Architecture Network με την κατοικία στα Μέγαρα παίρνουν στοιχεία του ρεύματος, δημιουργώντας μια εντυπωσιακή οικιστική συνθήκη που σίγουρα δε μένει απαρατήρητη.

Ανάμεσα σε 300 ελιές, τον κάμπο των Μεγάρων και τα Γεράνεια Όρη, δύο πρίσματα από ανεπίχριστο σκυρόδεμα δημιουργούν φυγοκεντρικά ένα εσωτερικό περίκλειστο αίθριο. Οι εξωτερικές όψεις με έντονες χαράξεις, είτε προβάλλουν τους δημόσιους χώρους της κατοικίας, είτε δημιουργούν δέσμες φωτός.

Τα interiors κρατούν τον αυστηρό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής, ενώ μεγάλες δρύινες επιφάνειες, αποστάσεις στην κάτοψη και επιμέλεια στα υλικά υπογραμμίζουν τον καθηλωτικό χαρακτήρα της κατοικίας.

Ο μπρουταλισμός άρχισε να εξασθενεί τη δεκαετία του 1980, όταν θεωρήθηκε όλο και περισσότερο ψυχρός, αποξενωτικός και ακατάλληλος για τον άνθρωπο. Το σκυρόδεμα είχε τη γοητεία του άφθαρτου, αλλά αλλοιωνόταν από μέσα

Δημοτικότητα του μπρουταλισμού

Ο μπρουταλισμός άρχισε να εξασθενεί τη δεκαετία του 1980, όταν θεωρήθηκε όλο και περισσότερο ψυχρός, αποξενωτικός και ακατάλληλος για τον άνθρωπο. Το σκυρόδεμα είχε τη γοητεία του άφθαρτου, αλλά αλλοιωνόταν από μέσα.

Τα κτίρια του μπρουταλισμού ανά τον κόσμο βρέθηκαν παραμελημένα και καλυμμένα με γκράφιτι, συμβολίζοντας την αστική παρακμή.

Ο κόσμος παραμένει διχασμένος σε εκείνους που θεωρούν ότι τα μπρουταλιστικά κτίρια είναι άχρηστα και πρέπει να κατεδαφιστούν και σε εκείνους που βρίσκουν αυτά τα παλαιά αλλά όχι ακόμη ιστορικά κτίρια αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.

Ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για τον μπρουταλισμό έχει επηρεάσει τη σύγχρονη εσωτερική διακόσμηση, τα έπιπλα και τα αντικείμενα τα τελευταία χρόνια –σίγουρα μετά την ταινία The Brutalist αυτή η τάση θα αναθερμανθεί.

*Με στοιχεία από designsociety.safecontrol.gr και thespruce.com | Αρχική Φωτό:Φοιτητική εστία ΕΜΠ πηγή: https://www.doma.archi/index/projects/foithtikh-estia-toy-e8nikoy-metsobioy-polytexneioy