Ο δύσκολος δρόμος για τα ψηφιακά νομίσματα

Στις ΗΠΑ ήδη αρχίζουν και αποτελούν τον μεγάλο στόχο της συνωμοσιολογικής δεξιάς – που περιλαμβάνει και ένα μεγάλο μέρος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος – που τα αντιμετωπίζουν ως μια μεγάλη απειλή για την ελευθερία και την ιδιωτικότητα και μορφή επιβολής της «μεγάλης κυβέρνησης».

Ο λόγος για τα ψηφιακά νομίσματα – ή για να είμαστε ακριβείς τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας – που μια σειρά από κεντρικές τράπεζες εξετάζουν να εισαγάγουν.

Και ο λόγος που τα εξετάζουν είναι το γεγονός ότι ήδη οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες έχουν ήδη θέση σε εφαρμογή διάφορες παραλλαγές ψηφιακών «πορτοφολιών» που διευκολύνουν πάρα πολύ τις συναλλαγές που γίνονται μέσω διαδικτύου.

Και το κάνουν αυτό όχι γιατί επιδίδονται σε κάποια μορφή λιανικής εμπορικής τραπεζικής, αλλά γιατί ενδιαφέρονται για τα δεδομένα που η χρήση αυτών των συναλλαγών και τα οποία αποτελούν βασικό εμπόρευμα στην εποχή του «καπιταλισμού των πλατφορμών».

Η δυναμική που έχουν τέτοιες συναλλαγές γεννά για τις κεντρικές τράπεζες έναν επιπλέον βαθμό αβεβαιότητας γιατί είναι στην πραγματικότητα σαν να διευρύνεται ένα παράλληλο τραπεζικό σύμπαν έξω και πέρα από το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα με τα όποια ρυθμιστικά αλλά μακροοικονομικά ερωτήματα γεννά αυτό.

Μπορεί να υπάρξει ψηφιακό χρήμα με τα ίδια χαρακτηριστικά με τα μετρητά, συμπεριλαμβανομένης της ανωνυμίας;

Εδώ να ξεκαθαρίσουμε κάτι όταν μιλάμε για ψηφιακά νομίσματα δεν μιλάμε απλώς για ψηφιακές συναλλαγές μέσω τραπεζικών συστημάτων, όπως αυτές που κάνουμε μέσω των χρεωστικών και πιστωτικών καρτών (και των αντίστοιχων διεθνών διατραπεζικών συστημάτων αυτές χρησιμοποιούν για την εκκαθάρισή τους) ή για το e-banking. Όλα αυτά αποτελούν «παραδοσιακές» μορφές τραπεζικής που γίνονται ψηφιακά, αλλά σε τελική ανάλυση καταλήγουν – πιο σωστά μπορούν να αναχθούν – στην ύπαρξη χρημάτων που είναι κατατεθειμένα σε μια τράπεζα.

Το ερώτημα είναι εάν μπορεί να υπάρξει ψηφιακό χρήμα που να είναι επικυρωμένο ως προς την αξία του από την κεντρική τράπεζα (θυμίζουμε ότι ο «κανόνας χρυσού», έστω και στην έμμεση μορφή του, εγκαταλείφθηκε οριστικά με την έξοδο των ΗΠΑ από τις συμφωνίες του Bretton Woods, χρονικό σημείο μετά το οποίο όλες οι παραλλαγές εκδιδόμενου από κεντρική τράπεζα χρήματος, οφείλουν να θεωρούνται «αναγκαστικής κυκλοφορίας»). Και μάλιστα ψηφιακό χρήμα που να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τα μετρητά, τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα: δηλαδή να έχει αξία, να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πληρωμής αλλά και αποταμίευσης και να είναι ανώνυμο.

Ως προς το κομμάτι της τεχνολογίας ήδη τα βήματα που έχουν γίνει είναι μεγάλα. Δεν αναφερόμαστε μόνο στον τρόπο που έχουν γίνει ασφαλείς οι συναλλαγές με χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες. Κυρίως, ήταν τα κρυπτονομίσματα, οι τεχνικές κρυπτογράφησης που συνδέονται με αυτά, όπως το blockchain, που κατέδειξαν ότι είναι εφικτό να έχουμε ένα ψηφιακό μέσο συναλλαγών με χαρακτηριστικά ανάλογα με αυτά των μετρητών: πλήρης ευκολία στη χρήση και τη μεταφορά, συναλλαγές απευθείας χωρίς μεσολάβηση τραπεζικού ιδρύματος και ανωνυμία. Μπορούμε δηλαδή να έχουμε ψηφιακά νομίσματα ασφαλή απέναντι στην παραχάραξη.

Διλήμματα των κεντρικών τραπεζών

Βεβαίως, αυτό γεννά μια πρόκληση και ένα ιδιαίτερο δίλημμα για τις κεντρικές τράπεζες. Από τη μια είναι προφανές γιατί οι κεντρικές τράπεζες δεν θέλουν ένα διεθνοποιημένο παράλληλο νομισματικό σύστημα εκτός πιστωτικών ιδρυμάτων και εκτός του δικούς τους ρόλου ως προς τον έλεγχο της νομισματικής κυκλοφορίας. Αυτό τις σπρώχνει διαρκώς προς το να προσφέρουν τη δική τους εκδοχή ψηφιακού νομίσματος.

Από την άλλη, πρέπει να αντιμετωπίσουν το εξής πρόβλημα. Ο μόνος τρόπος για να είναι δημοφιλές ένα ψηφιακό νόμισμα – και να ανταγωνιστεί διάφορες πλατφόρμες – είναι να προσφέρει τα πλεονεκτήματα των μετρητών. Να μπορεί, δηλαδή, να χρησιμοποιηθεί οπουδήποτε, να μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεταξύ δύο ανθρώπων, και να είναι ανώνυμο. Μόνο που αυτή τη στιγμή στις περισσότερες αρχές η ανωνυμία στις συναλλαγές είναι στο στόχαστρο. Το γεγονός ότι οι περισσότερες παράνομες δραστηριότητες περιλαμβάνουν συναλλαγές σε μετρητά ακριβώς λόγω της ανωνυμίας που αυτά προσφέρουν, ενώ σε μετρητά πληρώνονται οι αδήλωτες μορφές εργασίας και παροχής υπηρεσιών. Αυτό εξηγεί γιατί ήδη υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στη χρήση μετρητών.

Εάν προσπαθήσουν οι κεντρικές τράπεζες να εισάγουν ψηφιακά νομίσματα που θα έχουν τις πρακτικές ευκολίες των μετρητών, αλλά ταυτόχρονα θα έχουν και δυνατότητες καταγραφής των συναλλαγών, κινδυνεύουν όχι μόνο να μην κερδίσουν όσους θα ήθελαν μεγαλύτερη ανωνυμία, αλλά και να βρεθούν στο στόχαστρο όσων δεν επιθυμούν το κράτος να καταγράφει κάθε συναλλαγή τους. Εάν πάλι προσφέρουν ανωνυμία ανάλογη με τα μετρητά κινδυνεύουν να προσφέρουν σε όσους επιδίδονται σε παράνομες ή «γκρίζες» δραστηριότητες μια ανέλπιστη διευκόλυνση.

Βεβαίως όλα αυτά αποτυπώνουν και τον ίδιο τον μετασχηματισμό της έννοιας του χρήματος. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά συνειδητοποιήσαμε ότι η λειτουργία του χρήματος δεν προϋποθέτει απαραίτητα τη σύνδεση με ένα μεταλλικό κανόνα, αρκεί να έχει την εγγύηση της κεντρικής τράπεζας και την επικύρωση μέσα στις συναλλαγές, εμπορευματικές και νομισματικές. Η ανάπτυξη των ψηφιακών υποδομών των τραπεζών ούτως ή άλλως διαμόρφωσε μια συνθήκη όπου οι συναλλαγές θα γίνονταν όντως «με το πάτημα ενός κουμπιού. Τα κρυπτονομίσματα έδειξαν τη δυνατότητα αλλά και τα όρια νομισμάτων πέραν του ελέγχου των κεντρικών τραπεζών. Τα παράλληλα συστήματα ψηφιακών πληρωμών έδειξαν τη δυνατότητα παράκαμψης και των παραδοσιακών τραπεζικών συστημάτων. Τώρα με τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών έχουμε ταυτόχρονα την υπέρβαση των μετρητών αλλά και το ερώτημα για το εάν αυτό θα σημάνει το τέλος της ανωνυμίας του χρήματος.