Πολιτισμοί της στάνης

Με αφορμή την πανδημία στον ανθρώπινο πληθυσμό και τα όσα γράφονται και λέγονται για την αντιμετώπισή της, σκέφτηκα ανάλογα παραδείγματα από το ζωϊκό πληθυσμό και συγκεκριμένα από τον κόσμο της κτηνοτροφίας. Η πλέον καταστροφική μολυσματική νόσος στα γιδοπρόβατα είναι γνωστή με το κοινό όνομα «παρμάρα». Μπορεί να καταστρέψει ολόκληρο το κοπάδι και μεταδίδεται από την επαφή και μόνο. Τα ζώα πολλές φορές παθαίνουν μέχρι και ολική τύφλωση. Κατά την γέννα δε έχω ιδεί με τα μάτια μου τερατογενέσεις. Αρνιά με πέντε πόδια ή με δύο κεφάλια.

Οι κτηνοτρόφοι, λοιπόν, έχουν εθιμικούς κανόνες για την αντιμετώπιση της νόσου, κανόνες που αφορούν τη στάση και τη συμπεριφορά όχι των ζώων αλλά των αφεντικών τους. Έχουν δηλαδή να κάνουν με την κοινωνική συνείδηση, την αίσθηση της ευθύνης και το καλό της κοινότητας. Πρώτη αρχή είναι όποιος έχεμολυσμένο κοπάδι να το κοινοποιήσει στην κοινότητα, ώστε να του δοθεί ιδιαίτερο βοσκοτόπι, συνήθως απομονωμένο από την ίδια τη γεωμορφολογία. Δεύτερη, να μην πλησιάζει το μολυσμένο κοπάδι στις κοινές αλαταριές και τους στάλους, διότι η ασθένεια μεταδίδεται κυρίως με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή με το αλάτισμα σε κοινό σημείο και με το μεσημεριανό στάλισμα ( ύπνο των ζώων) επίσης σε κοινό μέρος, έστω και μια φορά. Σημειωτέον, ότι η απόκρυψη της νόσου από την κοινότητα θεωρείραι μεγάλο ατόπημα και ατιμία, κάτι σαν μεγάλη προδοσία.

Όταν η ασθένεια γενικεύεται ή επεκτείνεται σε μεγάλο βαθμό προσπαθούν στα επιμέρους κοπάδια να απομονώνουν τα άρρωστα, συγκροτώντας ξεχωριστά κοπάδια,  τα οποία βόσκουν σε ιδιαίτερα βοσκοτόπια και κοιμούνται σε ξεχωριστά  «γρέκια».

Πάντως, η κοινότητα τελεί σε κατάσταση εξαίρεσης και αναδεικνύεται η αίσθηση της συλλογικής ευθύνης αλλά και της αλληλεγγύης σε αυτούς που πλήττονται, με την έννοια π.χ. όταν γεννούν νεκρά νεογνά να τους προσφέρονται από τους συγχωριανούς δωρεάν από τα διπλάρικα.

Θυμάμαι προσωπικά μια «δίσεκτη» χρονιά που μολύνθηκε το κοπάδι των δικών μου. Υπήρξε ένας εφιάλτης για όλους μας. Θυμάμαι το ξεχωριστό κοπάδι με τα «ανάπηρα» από τη νόσο ζώα, το οποίο είχαμε αναλάβει τα παιδιά της διευρυμένης οικογένειας. Τα περισσότερα τυφλά και άλλα τόσο κουτσά που να μην μπορούν να περπατήσουν. Τα οδηγούσε ένα μονόφθαλμο κριάρι και τα υπόλοιπα ευθυγραμμίζονταν το ένα πίσω από την ουρά του άλλου με την όσφρηση και την ακοή…

Η κατάσταση,  λοιπόν, αυτή  εξαίρεσης στην τοπική κοινότητα θέτει σε λειτουργία εθιμικούς μηχανισμούς και τρόπους αντιμετώπισης που αναδεικνύουν την κοινωνική συνοχή και ευθύνη, την αίσθηση του κοινού κινδύνου που συσπειρώνει συλλογικότητες και βεβαίως τις εγεγραμμένες στη συλλογική συνείδηση πρακτικές της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας.
Μήπως, λέω μήπως, αυτοί οι πολιτισμοί της στάνης αυτές οι μικροκοινωνίες της αλληλεγγύης, αυτές οι κοινότητες
των ορεσίβιων ανθρώπων,  που γνωρίζουν πως ο ένας δεν επιβιώνει χωρίς τον άλλο και συνυπάρχουν σε ένα πλαίσιο βιωματικής αειφορίας μπορούν να μας διδάξουν κατι;