Για την «παράδοση» και την «ταυτότητα»

Είναι συνήθεια ή υποχρέωση; Είναι κάτι που μας προστατεύει ή μας εμποδίζει; Είναι αναστολή ή ελευθερία; Είναι παρθένα ή γριά; Είναι αιώνια ή εφήμερη; Είναι σταθερή ή ρευστή; Είναι μία ή πολλές;
Τι πάει να πει «παράδοση» και τι «ταυτότητα»; Ποιος τις ορίζει; Με ποιον τρόπο; Γιατί; Είναι ουσίες πέρα από το χρόνο και το χώρο; Είναι αξίες καθαγιασμένες; Είναι εξ ορισμού πράγματα καλά;
Υπάρχει παράδοση χωρίς τη νεοτερικότητα; Υπάρχει ταυτότητα χωρίς την ετερότητα; Υπάρχει το παλιό ανεξάρτητα απ’ το καινούργιο; Υπάρχει το «εμείς» ανεξάρτητα από το «οι άλλοι»; Τι ορίζεται ως παλιό και τις ως καινούργιο κάθε φορά; Πώς ορίζεται το «εμείς» και πώς το «οι άλλοι» κάθε φορά; Υπάρχει μόνο το παλιό στο καινούργιο ή και το καινούργιο στο παλιό; Υπάρχουν οι άλλοι σ’ εμάς κι εμείς στους άλλους; Πώς κατοικεί το καινούργιο στο παλιό, η ετερότητα στην ταυτότητα;

Και οι αριθμοί; Ο ενικός και o πληθυντικός; Είναι μία η παράδοση σε έναν κοινωνικό σχηματισμό; Είναι μία η ταυτότητα; Πώς προκύπτει ο πληθυντικός μέσα από τον ενικό και το αντίστροφο; Πώς συναρθρώνεται το ατομικό με το συλλογικό; Το προσωπικό με το κοινωνικό;
Κι ο χρόνος; Τι ρόλο παίζει ο χρόνος; Η ιστορία; Τι ρόλο παίζει η ιστορία, εάν δεν είναι απλά μια αλληλουχία γεγονότων, αλλά ορίζεται ως δομική διαλεκτική των πραγμάτων, κυρίως των σχέσεων παραγωγής, αναπαραγωγής και εξουσίας;

Κι ο χώρος; Τι ρόλο παίζει ο χώρος; Η γεωγραφία; Τι ρόλο παίζει η γεωγραφία, εάν δεν είναι απλά φυσικός χώρος, αλλά ορίζεται από τις σχέσεις ανάμεσα στους τόπους, που παράγονται κοινωνικά δηλαδή ιστορικά; Και οι τόποι; Τι είναι οι τόποι; Είναι μικρής κλίμακας χώροι; Ή είναι χωρικές οντότητες με όνομα και ταυτότητα. Τι είναι οι μικροί τόποι, οι μικρές πατρίδες; Είναι μικρογραφίες του «εθνικού ζωτικού χώρου», είναι παραλλαγές του εθνικού προτύπου; ΄Η είναι ιδιαίτεροι τόποι με τη δική τους ιδιοπροσωπία; ΄Η είναι τόποι που φέρουν τη σφραγίδα των ιδιαίτερων και ξεχωριστών ομάδων και πολιτισμών που τους συγκροτούν;

Τι είναι το «εθνικό». Είναι μια συνάθροιση τοπικών και περιφερειακών «παραδόσεων» και «ταυτοτήτων», είναι μια κρατική κατασκευή, ή είναι –μπορεί να είναι- μια δημιουργική συνάντηση και σύνθεση τοπικών και εθνο-τοπικών ταυτοτήτων ιστορικά προσδιορισμένων; Σε μια τέτοια συνάντηση και σύνθεση πώς συνομιλούν οι ετερότητες με τις ταυτότητες; Πώς συντίθενται οι διαφορές και οι αντιθέσεις;

Πώς συνυπάρχει το εθνοτικό με το ταξικό; Πώς και με ποιους όρους προκύπτουν και διαμορφώνονται συλλογικότητες;
Και τέλος, πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις εξουσίας και πολιτισμικής ηγεμονίας; Πώς συγκροτείται η έννοια του «λαϊκού» μέσα από αυτές; Πώς γεννιέται ο λαϊκισμός; Και το «έθνικ», τι είναι πάλι αυτό;

Τι σχέση έχει με την παγκοσμιοποίηση και την εμπορευματοποίηση των «παραδόσεων» και των «ταυτοτήτων»;
Ερωτήματα που συνιστούν μια απορητική στάση απέναντι στα πράγματα, προκειμένου να αρχίσουμε να τα σκεφτόμαστε με κριτικό τρόπο. Να σκεφτόμαστε και να νιώθουμε. Να σκεφτόμαστε και να ακούμε. Να σκεφτόμαστε και να ζούμε…

Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων