Νέες επιλογές

Η μετά την πανδημία περίοδος είναι σίγουρο πως θα συνεπιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική και την πολιτική μας ζωή. Η εμπειρία της καραντίνας απέδειξε πως κάποια πράγματα της καθημερινότητας μπορούν να αλλάξουν και καινούργιες προτεραιότητες να κυριαρχήσουν στη ζωή μας.

Βασικά νέα στοιχεία εισέβαλαν στη ζωή μας που σταθερά μπορούν να οδηγήσουν σε συναρπαστικές αλλαγές. Χαρακτηριστικότερα είναι η σφυρηλάτηση της ενότητας, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής ανάμεσα στους ανθρώπους. Δίχως εγκατάλειψη της ελεύθερης αγοράς και των ατομικών ελευθεριών θα αρχίσει να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε συλλογικότερες προτεραιότητες, όπως η δημόσια υγεία και η φροντίδα ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων.

Αναπόφευκτα θα υπάρξει αναπροσανατολισμός και των πολιτικών αξιών. Ο αχαλίνωτος και τυφλός εγωισμός για την προστασία και ικανοποίηση του απόλυτου «εγώ» θα δώσει τη θέση του σε περισσότερη κοινωνικότητα και σε πιο συλλογικές προσπάθειες. Είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση της ανάγκης εξισορρόπησης ανάμεσα στην πίστη μας για ελευθερία και περιορισμό των κρατικών αυθαιρεσιών και σε μια νέα κλίμακα ηθικών αξιών που τονίζει την ένταξη σε μια κοινότητα και την αύξηση του αισθήματος ατομικής ευθύνης.

Η πανδημία μάς έδειξε τη δυνατότητα αναθεώρησης καθιερωμένων νοοτροπιών και την υιοθέτηση περισσότερο συντροφικών ηθικών αξιών. Χρειαζόμαστε να καθιερώσουμε πλέον μια πολιτική βαθύτερης ουσίας. Ενα ευρύτερο ήθος ατομικών ευθυνών και φροντίδας. Να καθορίσουμε ένα καινούργιο περίγραμμα κοινωνίας των πολιτών που θα οριοθετεί τον τρόπο που βλέπουμε τις δυνάμεις της αγοράς, από τη μια μεριά, και τη δυναμική του κράτους – και ιδιαίτερα του κοινωνικού κράτους – από την άλλη.

Με άλλα λόγια, η έγνοια μας από τώρα και στο εξής θα πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας κοινωνίας που μας γεμίζει ικανοποίηση και που μας κάνει να αισθανόμαστε σαν μέρος ενός συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό μας. Αυτό σηματοδοτεί μια απόκριση περισσότερο «προοδευτική» απέναντι σε κάποιες παραδοσιακές αδυναμίες του φιλελευθερισμού. Τα όποια ηθικά μειονεκτήματα της σημερινής κοινωνίας μπορούν να αντιστραφούν με στροφή στην κοινότητα, τη μεγαλύτερη αλληλεγγύη και την αίσθηση υπευθυνότητας. Σύμφωνα με τον Amitai Etzioni («The Spirit of Community», Fontana, 1995) οι νέες αντιλήψεις ομιλούν για διαφορετικές ηθικές ιεραρχήσεις που καταδικάζουν την υπερβολή στη διεκδίκηση ατομικών δικαιωμάτων και επιμέρους ταυτοτήτων αλλά και στην υποβάθμιση των ατομικών μας ευθυνών. Η άρνηση των παρεμβάσεων του κράτους δεν μπορεί να μεταφράζεται σε απουσία των ατομικών ηθικών υποχρεώσεων απέναντι στο κοινωνικό μας περιβάλλον..

Το καινούργιο πολιτικό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι η «εταιρική δημοκρατία» (σύμφωνα και με το έργο του Paul Hirst «Associative Democracy», Polity, 1994), με την έννοια της σμίλευσης στενότερων διαδραστικών σχέσεων μεταξύ πολιτών και δημοσίων δραστηριοτήτων και αποφάσεων. Ο μεγαλύτερος δηλαδή εκδημοκρατισμός και η διαφάνεια με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων. Γεφυρώνοντας έτσι και το χάσμα κοινωνικού κεφαλαίου που έχει δημιουργηθεί στη λειτουργία της δημοκρατίας (βλ. και τη σημαντική μελέτη του Robert D. Putnam «Democracies in Flux», Oxford, 2004).

Μετά τον κορωνοϊό ένα νέο πλαίσιο φροντίδας και κοινωνικής συμπαράστασης ανατέλλει.