Υπόδειγμα

Ευτυχείς όσοι και όσες έχουν τη συνήθεια να ανατρέχουν σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

Και τούτο, διότι έτσι έχουν την ευκαιρία να εισδύσουν στα εσώτερα της ανθρώπινης ψυχής, να αντιληφθούν πόσο αργόπορη και διστακτική, όπως τη χαρακτηρίζει ο αείμνηστος καθηγητής και ακαδημαϊκός Αγαπητός Τσοπανάκης, είναι η πρόοδος που έχει συντελεστεί στον ψυχικό και ηθικό τομέα.

Κι ακόμη, επειδή με αυτόν τον τρόπο μπορούν να ανακαλύψουν μεγαλεία και συμφορές του απώτατου παρελθόντος, να ανιχνεύσουν τις υποκείμενες αιτίες των ιστορικών γεγονότων, να συνειδητοποιήσουν προπάντων ότι τα ανθρώπινα ανέκαθεν ήταν ευμετάβλητα και αβέβαια.

Υπ’ αυτό το πρίσμα σάς ζητώ, αγαπητοί αναγνώστες και αγαπητές αναγνώστριες, να μεταφερθούμε νοερά στη Σπάρτη του 5ου αιώνα π.Χ., για να δούμε τον τρόπο με τον οποίον ο βασιλιάς Αρχίδαμος, στο πλαίσιο μιας κρίσιμης διάσκεψης που διεξάγεται εκεί, εκφράζει την άποψή του αναφορικά με την έναρξη του πολέμου κατά των Αθηναίων.

Ο ικανός και σώφρων κατά τον Θουκυδίδη ανήρ λέει, μεταξύ πολλών άλλων, τα εξής:

«πολεμικοί τε καὶ εὔβουλοι διὰ τὸ εὔκοσμον γιγνόμεθα, τὸ μὲν ὅτι αἰδὼς σωφροσύνης πλεῖστον μετέχει, αἰσχύνης δὲ εὐψυχία, εὔβουλοι δὲ ἀμαθέστερον τῶν νόμων τῆς ὑπεροψίας παιδευόμενοι καὶ ξὺν χαλεπότητι σωφρονέστερον ἢ ὥστε αὐτῶν ἀνηκουστεῖν, καὶ μὴ τὰ ἀχρεῖα ξυνετοὶ ἄγαν ὄντες τὰς τῶν πολεμίων παρασκευὰς λόγῳ καλῶς μεμφόμενοι ἀνομοίως ἔργῳ ἐπεξιέναι, νομίζειν δὲ τάς τε διανοίας τῶν πέλας παραπλησίους εἶναι καὶ τὰς προσπιπτούσας τύχας οὐ λόγῳ διαιρετάς. αἰεὶ δὲ ὡς πρὸς εὖ βουλευομένους τοὺς ἐναντίους ἔργῳ παρασκευαζόμεθα· καὶ οὐκ ἐξ ἐκείνων ὡς ἁμαρτησομένων ἔχειν δεῖ τὰς ἐλπίδας, ἀλλ᾽ ὡς ἡμῶν αὐτῶν ἀσφαλῶς προνοουμένων. πολύ τε διαφέρειν οὐ δεῖ νομίζειν ἄνθρωπον ἀνθρώπου, κράτιστον δὲ εἶναι ὅστις ἐν τοῖς ἀναγκαιοτάτοις παιδεύεται».

(Ιστορίαι 1.84.3-1.84.4)

Δηλαδή: «Στην ευνομία μας χρωστούμε και την πολεμική μας αρετή και την πολιτική μας σωφροσύνη, και τούτο επειδή το αίσθημα της τιμής συνδέεται στενά με την σωφροσύνη και η γενναιότητα με το αίσθημα της ντροπής. Έχομε ευνομία επειδή η ανατροφή μας δεν είναι εκλεπτυσμένη ώστε να μας οδηγεί στο να περιφρονούμε τους νόμους. Είναι όσο χρειάζεται σκληρή για να μας κάνει να τους σεβόμαστε. Δεν είμαστε από εκείνους που επιδίδονται σε περιττά πράγματα και κρίνουν με παχιά μόνο λόγια τις πολεμικές προετοιμασίες του εχθρού, αλλά υστερούν πολύ τη στιγμή της δράσης. Πιστεύομε, αντίθετα, πως οι άλλοι είναι εξίσου προνοητικοί όσο και εμείς και ότι τις τροπές της τύχης δεν μπορεί κανείς να τις προβλέψει με την λογική. Πάντα ετοιμαζόμαστε ν᾽ αντιμετωπίσομε τους αντιπάλους μας πιστεύοντας πως κι αυτοί ενεργούν με σχέδιο μελετημένο. Πρέπει λοιπόν να μην εξαρτούμε τις ελπίδες μας από τα ενδεχόμενα λάθη των εχθρών μας, αλλά από τα κατάλληλα μέτρα που εμείς θα πάρομε, κι ας μη νομίζομε ότι διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπο. Άριστος όμως είν᾽ εκείνος που ανατρέφεται σκληρά και με πειθαρχία».

(μετάφραση Άγγελος Σ. Βλάχος)

Εύστοχες, καίριες επισημάνσεις από μια ηγετική προσωπικότητα που καλείται να σταθμίσει όσο το δυνατόν καλύτερα τα πράγματα σε μια καθοριστική για την πατρίδα του περίσταση.

Κουβέντες μετρημένες, λέξεις προσεκτικά ζυγισμένες.

Ευνομία συνυφασμένη με το αίσθημα της τιμής και το αίσθημα της ντροπής.

Σεβασμός προς τους νόμους, σεβασμός προς τον αντίπαλο.

Έμφαση στην κατάλληλη προετοιμασία, στην πειθαρχία, στη δράση.

Η γυμνή αλήθεια, χωρίς εξωραϊσμούς, χωρίς υπερβολές, χωρίς παχιά λόγια.

Υπόδειγμα πολιτικού ανδρός, υπόδειγμα ηγέτη, υπόδειγμα διαχείρισης κρίσεων.

Ο νοών νοείτω…