Το τραπεζικό σύστημα σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα αντιμετωπίζει σήμερα πρωτοφανείς προκλήσεις στη ρευστότητα και την κεφαλαιακή του επάρκεια, απόρροια της κρίσης χρέους και των επιλογών που έγιναν από την τρόικα , την Κυβέρνηση και τους ευρωπαίους εταίρους κατά διαχείριση του ελληνικού προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής. Η επιδιωκόμενη σταθεροποίηση της οικονομικής κατάστασης της χώρας θα σηματοδοτήσει και τη μείωση των πιέσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ελληνικές τράπεζες. Σε κάθε περίπτωση η διαδικασία προσαρμογής στα νέα δεδομένα δεν θα είναι εύκολη και εξαρτάται από την επιτυχία της κεφαλαιακής θωράκισης των τραπεζών, την ομαλή συγχώνευση μεγάλων πιστωτικών ιδρυμάτων και την επιστροφή των τραπεζών στις διεθνείς αγορές χρήματος και σε συνθήκες ομαλής διαχείρισης. Όπως συνέβη διεθνώς σε πολλές περιπτώσεις από το 2008 έως σήμερα (ΗΠΑ, Βρετανία, Ιρλανδία, κ.α..) το τραπεζικό σύστημα θα βρεθεί υπό αυστηρή κρατική εποπτεία τουλάχιστον μέχρι να υπάρξουν οι συνθήκες επιστροφής στο Δημόσιο των κεφαλαίων που θα χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη των τραπεζών. Οι πιο αισιόδοξοι θεωρούν πως ο υψηλός επαγγελματισμός και η κατάρτιση των σημερινών τραπεζικών διοικήσεων αναμένεται να καταστήσει αυτή τη «συμβίωση» πιο εύκολη και επωφελή για τις ίδιες τις τράπεζες και για το κοινωνικό σύνολο. Οι απαισιόδοξοι διαβλέπουν τον κίνδυνο παρεμβάσεων στις τραπεζικές λειτουργίες και στρεβλώσεις σχετικές με την κρατική αντίληψη. Το κοντινό μέλλον θα δείξει ποιος έχει δίκαιο και ποιος όχι.

Οι προκλήσεις

Σε πρόσφατη ομιλία του στην Αθήνα ο Γενικός Διευθυντής του Διεθνούς Χρηματοοικονομικού Ινστιτούτου (IIF) Τσαρλς Νταλάρα τόνισε πως όλοι αναγνωρίζουν ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα κινήθηκε πάντοτε συντηρητικά και δεν ανάλαβε υπέρμετρα ρίσκα όπως αυτά που ανάλαβαν τράπεζες του εξωτερικού με τοξικές επενδύσεις. Ωστόσο, από το 2010 έως σήμερα οι ελληνικές τράπεζες αποκόπηκαν από τις διεθνείς αγορές χρήματος, βρέθηκαν αντιμέτωπες με μεγάλη εκροή καταθέσεων, υπέστησαν σημαντικές απώλειες από το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων(PSI) και ενέγραψαν μεγάλες προβλέψεις για επισφαλή δάνεια, τα οποία η κρίση κατέστησε μη εξυπηρετούμενα. Όλα αυτά διότι πλήρωσαν το κόστος του δημοσιονομικού εκτροχιασμού της χώρας.

Οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν να καταγράφουν μεγάλες ζημιές λόγω των επενδύσεων τους στα ελληνικά κρατικά ομόλογα και της πίστης που επέδειξαν στη φερεγγυότητα του Ελληνικού Δημοσίου. Η απομείωση της αξίας τον ομόλογων αυτών στα πλαίσια του PSI οδήγησε στην ανάγκη ανακεφαλαιοποιησής τους μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και στην ανάγκη οι ιδιώτες μέτοχοι των τραπεζών να καλύψουν μέσω αυξήσεων κεφαλαίου τις πρόσθετες κεφαλαιακές ανάγκες των πιστωτικών ιδρυμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι απώλειες των τεσσάρων μεγαλύτερων ελληνικών τραπεζών από το PSI έφτασαν τα 24 δισ., ευρώ και ξεπέρασαν συνολικά τα 30 δισ. ευρώ αν ληφθούν υπόψη και οι απώλειες των υπόλοιπων τραπεζών.

Παράλληλα, η σωρευτική μείωση του ΑΕΠ της Ελλάδας στο διάστημα 2008-2012 η οποία ανέρχεται στο 20% και θα προσεγγίσει το 24% στην εξαετία 2008-2013 έχει δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα στα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα. Πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις βρέθηκαν σε αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων που είχαν λάβει, οδηγώντας τις τράπεζες στο σχηματισμό τεράστιων προβλέψεων για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

Ο καθηγητής και αντιπρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς, κ. Παναγιώτης Ρουμελιώτης αποκάλυψε προσφάτως πως οι αναμενόμενες απώλειες των ελληνικών τραπεζών από επισφαλή δάνεια -όπως καθορίστηκαν από την Blackrock με βάση τα stress σενάρια -για τα επόμενα τρία χρόνια θα κυμανθούν στα 30 δισ. ευρώ. Αυτό το τεράστιο ποσό θα απαιτηθεί ανεξάρτητα των πρωτοβουλιών που έχουν ήδη αναλάβει οι διοικήσεις των τραπεζών για τη ρύθμιση δανείων. Τη τελευταία διετία μόνο διετία έχουν ρυθμιστεί 700.000 δάνεια και πιστωτικές κάρτες, συνολικού ποσού άνω των 19 δισ. ευρώ. Την ίδια στιγμή ο λόγος των δανείων σε καθυστέρηση προς το σύνολο των δανείων εκτιμάται πως στο τέλος Σεπτεμβρίου 2012 ανήλθε στο 24%, από 10,5% στα μέσα του 2010.

Πλήγμα στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα κατάφερε και η δραχμική αβεβαιότητα η οποία τροφοδοτήθηκε από τα σενάρια εξόδου της χώρας από το ευρώ. Η αβεβαιότητα αυτή που κορυφώθηκε τον Ιούνιο 2012 οδήγησε πλήθος καταθετών να αποσύρουν τις αποταμιεύσεις τους και να «φυγαδεύσουν» μεγάλο μέρος αυτών στο εξωτερικό. Τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος καταδεικνύουν ότι στο τέλος Οκτωβρίου του 2012 το σύνολο των καταθέσεων του εγχώριου ιδιωτικού τομέα σε ελληνικές τράπεζες ήταν 155,2 δισ. ευρώ, δηλαδή 82 δισ. ευρώ λιγότερα σε σχέση με τον Σεπτέμβριο του 2009. Από τα 82 δισ. ευρώ καταθέσεων που εξήλθαν του τραπεζικού συστήματος στο διάστημα αυτό, τα 33 δισ. ευρώ κατευθύνθηκαν σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών σε τράπεζες του εξωτερικού.

Η εκροή καταθέσεων σε συνδυασμό με το κλείσιμο της διατραπεζικής αγοράς όξυναν τα προβλήματα ρευστότητας για τις ελληνικές τράπεζες. Μάλιστα, λόγω των χαμηλών πιστοληπτικών αξιολογήσεων της Ελλάδας και των ίδιων των τραπεζών οι εξασφαλίσεις μέσω των οποίων αντλούσαν χρηματοδότηση από το Ευρωσύστημα οι εγχώριες τράπεζες συνέχισαν να υφίσταται απομείωση της αξίας τους ή και να μη γίνονται αποδεκτές.

Πάντως, οι τράπεζες όλο το προηγούμενο διάστημα έλαβαν σημαντική στήριξη στο σκέλος της ρευστότητας μέσω των πράξεων νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, αλλά και μέσω της αυξανόμενης χορήγησης έκτακτης χρηματοδότησης με ευθύνη της Τράπεζας της Ελλάδος. Θετική επίδραση στη ρευστότητα, μέσω της δημιουργίας αποδεκτών εξασφαλίσεων, είχε και η επέκταση του σκέλους των εγγυήσεων τραπεζικών ομολόγων, στο πλαίσιο των μέτρων για την ενίσχυση της ρευστότητας της ελληνικής οικονομίας. Πρέπει να σημειωθεί πως κανένας καταθέτης δεν υπέστη ζημία καθώς η Τράπεζα της Ελλάδος κάλυψε τη ζήτηση μετρητών εκ μέρους του κοινού, ακόμη και σε περιόδους που παρατηρήθηκαν και αλλεπάλληλα επεισόδια αυξημένων εκροών καταθέσεων.

Ακόμη, είναι αξιοσημείωτο το ότι μέσω της ρευστότητας αυτής τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα ήταν σε θέση να αγοράζουν τα έντοκα γραμμάτια που κατά καιρούς εξέδιδε το Ελληνικό Δημόσιο καλύπτοντας έτσι τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες του προϋπολογισμού. Έτσι, βρέθηκαν σήμερα να διακρατούν έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου ύψους 20 δισ. ευρώ περίπου, ρευστότητα αναμένουν ότι θα ανακτήσουν σταδιακά μετά την καταβολή της δόσης των 44 δισ. ευρώ από τους δανειστές της χώρας.

Οι ευκαιρίες και το μέλλον

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει πως παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ, η σταθεροποίηση των οικονομικών συνθηκών, η κεφαλαιακή θωράκιση των βιώσιμων ελληνικών τραπεζών, η παγίωση η του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, ο έλεγχος των μη εξυπηρετούμενων δανείων και η σταδιακή επιστροφή των καταθέσεων στα πιστωτικά ιδρύματα αποτελούν απαραίτητες συνθήκες, αλλά και τις βασικές προκλήσεις για την ανάκαμψη των τραπεζών. Αποτελεί κοινός τόπος ότι για να υπάρξει και πάλι εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα και ευρύτερα στο μέλλον της ελληνικής οικονομίας, απαιτείται η συμμετοχή της χώρας στη ζώνη του ευρώ, διόρθωση των δημοσιονομικών ανισορροπιών του παρελθόντος, παραγωγική ανασυγκρότηση και κεφαλαιακή θωράκιση των τραπεζών.

Προς το σκοπό αυτό η τρόικα, οι εποπτικοί θεσμοί της Ελλάδας και οι ελληνικές κυβερνήσεις έθεσαν από τα μέσα του 2011 ως στόχο τη δημιουργία ενός βιώσιμου, αναδιοργανωμένου και καλά κεφαλαιοποιημένου τραπεζικού τομέα. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας αυτής με χρονικό ορίζοντα τον Απρίλιο 2013 θα έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερες και επαρκώς κεφαλαιοποιημένες τράπεζες, αυξημένη εμπιστοσύνη εκ μέρους των καταθετών, δυνατότητες επαναπροσέγγισης των αγορών κεφαλαίων. Με τον τρόπο αυτό οι τράπεζες θα μπορέσουν να διαδραματίσουν πιο ενεργά το ρόλο τους στη χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας.

Ο Πρόεδρος της Alpha Bank κ. Γιάννης Σ. Κωστόπουλος σε δήλωσή του το Μάιο 2012 είχε τονίσει πως οι ελληνικές τράπεζες πρέπει να ηγηθούν της προσπάθειας για την οικονομική σταθεροποίηση και ανάκαμψη εντός του ενοποιημένου ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, το οποίο παρέχει σαφώς τα μέγιστα οφέλη για το μέλλον της χώρας μας και ότι καθοριστική ενέργεια σε αυτήν τη διαδικασία είναι η δημιουργία ενός πλαισίου ανακεφαλαιοποιήσεως, το οποίο θα διευκολύνει τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και θα συντελέσει στη διατήρηση ενός αποτελεσματικού καταμερισμού πόρων εντός της ελληνικής οικονομίας.

Μέσω του προγράμματος στήριξης της ελληνικής οικονομίας εξασφαλίσθηκαν περίπου 50 δισ. ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Ήδη τον Απρίλιο 2012 δόθηκαν ως προκαταβολή από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας 18 δισ. ευρώ στις ελληνικές τράπεζες για να αυξήσουν τα εποπτικά τους κεφάλαια μετά το PSI, ενώ αναμένονται να δοθούν ακόμη 24 δισ. ευρώ έως τα τέλη Δεκεμβρίου 2012. Προηγήθηκε το 2011 ο ενδελεχής έλεγχος των τραπεζών από διεθνείς οίκους και προσδιορίστηκαν οι κεφαλαιακές ανάγκες των ελληνικών εμπορικών τραπεζών για την περίοδο 2012-2014 με την υιοθέτηση ακόμη και ακραίων σεναρίων.

Για την άσκηση ανακεφαλαιοποίησης λήφθηκαν υπόψη η απομείωση της αξίας των χαρτοφυλακίων των τραπεζών με ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, που προέκυψε από το PSI, οι εκτιμηθείσες από τη BlackRock και την Τράπεζα της Ελλάδος αναμενόμενες ζημίες στα χαρτοφυλάκια δανείων των τραπεζών λόγω της ύφεσης, οι προβλέψεις που έχουν ήδη σχηματιστεί για τις προαναφερθείσες ζημίες, καθώς και τα επιχειρησιακά σχέδια των τραπεζών από τα οποία προκύπτει, μεταξύ άλλων, και η εκτιμώμενη για το μέλλον οργανική κερδοφορία.

Παράλληλα, η Τράπεζα της Ελλάδος διεξήγαγε και την αξιολόγηση της αυτόνομης βιωσιμότητας των τραπεζών. Η αξιολόγηση αυτή βασίστηκε σε πλήθος κριτηρίων, τα οποία μετρούσαν τη φερεγγυότητα και προθυμία των μετόχων να τοποθετήσουν νέα κεφάλαια, την ποιότητα της διοίκησης και των συστημάτων διαχείρισης κινδύνων, τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, ρευστότητας και κερδοφορίας, την αξιολόγηση κάθε τράπεζας από την Τράπεζα της Ελλάδος, καθώς και την ύπαρξη ενός διατηρήσιμου μοντέλου επιχειρηματικής δράσης.

Στο ενδιάμεσο διάστημα τροποποιήθηκε και το νομοθετικό πλαίσιο για να είναι πιο εύκολη η εξυγίανση των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ήδη, οι διαδικασίες που προβλέπει το νέο πλαίσιο εφαρμόστηκαν με επιτυχία στις Proton Bank, Αγροτική Τράπεζα και σε συνεταιριστικές τράπεζες χωρίς να διαταραχθεί η σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και διασφαλίζοντας την απόλυτη προστασία των καταθετών.

Οι παραπάνω διαδικασίες αποτέλεσαν τη βάση για την έναρξη της διαδικασίας αναμόρφωσης της φυσιογνωμίας του τραπεζικού συστήματος ώστε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί. Η Alpha Bank εξαγόρασε την Εμπορική τράπεζα, η Τράπεζα Πειραιώς απέκτησε την Αγροτική Τράπεζα και τη Γενική Τράπεζα, και δρομολογήθηκε η συγχώνευση της Εθνικής Τράπεζας με την Eurobank. Στο τέλος της διαδικασίας αυτής, εκτιμάται ότι θα παραμείνουν τρεις μεγάλες ―και ισχυρές τράπεζες μαζί με ακόμη μερικές μικρότερες.

Αναφερόμενος προ ημερών στη σημασία της συγκέντρωσης του τραπεζικού τομέα ο Διευθύνων Σύμβουλος της Eurobank κ. Νίκος Νανόπουλος σημείωσε μεταξύ άλλων πως η διαδικασία ανασυγκρότησης και συγκέντρωσης του συστήματος που έχει ξεκινήσει, θα οδηγήσει στη δημιουργία ισχυρότερων σχημάτων με ευχερέστερη πρόσβαση στις αγορές και εντονότερη περιφερειακή παρουσία.

Το μέλλον των ελληνικών τραπεζών εξαρτάται από την ταχύτερη δυνατή επιστροφή σε υγιή χρηματοοικονομικά μεγέθη και τη διασφάλιση της πρόσβασης σε υγιείς πηγές χρηματοδότησης του εξωτερικού. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να ολοκληρωθεί με επιτυχία η κεφαλαιακή θωράκιση των ιδρυμάτων και να προχωρήσει άμεσα και συντονισμένα η ανασύνταξη του τραπεζικού συστήματος μέσω της συνένωσης δυνάμεων. Με τον τρόπο αυτό και βασιζόμενες σε ίδιες δυνάμεις οι τράπεζες θα ανακτήσουν τη δυνατότητα να δημιουργούν αξία για τους μέτοχους τους και το σύνολο της οικονομίας.

Όσο πιο γρήγορα αναταχθεί η ελληνική οικονομία και όσο πιο υγιείς και εύρωστες θα καθίστανται οι ελληνικές τράπεζες το ιδιωτικό επενδυτικό ενδιαφέρον για αυτές θα μεγαλώνει και θα δημιουργούνται οι συνθήκες για «απεγκλωβισμό» των τραπεζικών ιδρυμάτων από την κρατική εποπτεία.

Θανάσης Κουκάκης

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ