Η Κοζάνη

Ο δεύτερος σε έκταση νομός της Μακεδονίας συνορεύει βόρεια με τους νομούς Φλώρινας και Πέλλας, ανατολικά με τους νομούς Ημαθίας και Πιερίας, νότια με τους νομούς Γρεβενών και Λάρισας και δυτικά με το νομό Καστοριάς. Η οικονομία του νομού στηρίζεται στα υφαντά και στα γουναρικά, ενώ παράγονται, επιπλέον, τυροκομικά προϊόντα, ροδάκινα και φουντούκια. Η περιοχή είναι κυρίως ορεινή, με υψίπεδα και εύφορες κοιλάδες. Εδώ βρίσκονται τα όρη Δάσκιο (2.111 μ.), Βούρινος (1.621 μ.), Βέρμιο, και ο ποταμός Αλιάκμονας, ο οποίος σχηματίζει τεχνητή λίμνη κοντά στα Σερβία και το Βελβεντό.
Η Κοζάνη, χτισμένη στο νότιο τμήμα του ομώνυμου εύφορου οροπεδίου (710 μ.) και σε απόσταση μόλις 15 χιλιομέτρων από τον Αλιάκμονα, είναι πρωτεύουσα, διοικητικό, εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο της δυτικής Μακεδονίας.
Κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα της αρχαίας νεκρόπολης. Τα πλούσια κτερίσματα των τάφων μαρτυρούν το υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο της πόλης, την οποία οι ερευνητές ταύτισαν με την αρχαία Ελίμεια, πρωτεύουσα της Ελιμιώτιδας. Η ιστορία της νεότερης πόλης ξεκινά στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν μερικοί Ηπειρώτες ίδρυσαν ένα νέο οικισμό και τον ονόμασαν Κοζάνη -η λέξη προέρχεται πιθανότατα από το «Κόσδιανη» ή «Κόστιανη», όνομα ηπειρώτικου χωριού. Η ακμάζουσα αστική τάξη, στα μέσα του 16ου αιώνα, έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στο εμπόριο με τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της εποχής, δηλαδή τη Βιέννη, το Βουκουρέστι και τη Βουδαπέστη. Στην μεγάλη άνθηση της πόλης συνέβαλε κι ένα σουλτανικό διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο η Κοζάνη οριζόταν ως «μαλικανές», δηλαδή η πόλη έχαιρε ειδικών προνομίων. Το 1645 μάλιστα ιδρύθηκε η περίφημη Σχολή της Κοζάνης όπου δίδαξε και ο Κερκυραίος Δάσκαλος του Γένους Ευγένιος Βούλγα-ρις (1746-1750).
Το 1813, δίπλα στον Άγιο Νικόλαο, ανεγέρθηκε ένα μικρό οικοδόμημα, ο περιώνυμος «Οίκος Βελτιώσεως», που χρησίμευε ως «βιβλιοθήκη και χώρος συνάντησης λογίων». Πρόκειται για τη σημερινή Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη, την πιο μεγάλη και σημαντική βιβλιοθήκη της ελλαδικής επαρχίας, όπου, μεταξύ των χιλιάδων τίτλων της, φιλοξενούνται ανυπολόγιστης αξίας κώδικες και σπανιότατα έντυπα ιστορικής σημασίας, όπως το ένα από τα δύο πρωτότυπα αντίτυπα της Χάρτας του Ρήγα! Σήμερα, στεγάζεται πλέον στο δεύτερο όροφο του Εμπορικού Κέντρου του Δήμου. Εδώ στεγάζεται και η Αρχαιολογική Συλλογή με ευρήματα από ολόκληρο το νομό.
Ενεργή ήταν η συμμετοχή της Κοζάνης τόσο στην Επανάσταση του 1821 όσο και στο Μακεδόνικο Αγώνα. Απελευθερώθηκε στις 11 Οκτωβρίου του 1912, μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου. Στη σύγχρονη πόλη δεν υπάρχουν πλέον παλαιά κτίρια καθώς ο σεισμός του 1995 άφησε πίσω ανεξίτηλα τα σημάδια του. Διατηρούνται, ωστόσο, τα αρχοντικά των Γρηγορίου και Νικολάου Βούρκα (1748), του Κωνσταντίνου Γκουρτσούλη, του Βάμβακα (1786), καθώς και το σπίτι του αγωνιστή και ιστορικού Γεωργίου Λασσάνη.
Σήμα κατατεθέν της πόλης, χειμώνα καλοκαίρι, είναι η «βόλτα», στον κεντρικό πεζόδρομο, που αρχίζει από το ιστορικό καμπαναριό της. Ονομαστές είναι και οι αποκριάτικες εκδηλώσεις της Κοζάνης. Κοντά στην κεντρική πλατεία Νίκης βρίσκεται ο μεταβυζαντινός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου με αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο και εκκλησιαστικά κειμήλια. Η παλαιότερη εκκλησία της πόλης είναι ο Άγιος Δημήτριος, χτισμένη μέσα σε ένα όμορφο πάρκο. Σε μια πραγματικά θαυμάσια τοποθεσία με μεγάλα πλατάνια, 4 χιλιόμετρα έξω από την πόλη, μπορείτε να συναντήσετε τους ναούς των Αγίων Αναργύρων και της Ζωοδόχου Πηγής. Αξίζει να επισκεφθείτε, ακόμη, το μοναστήρι της Ανάληψης και να θαυμάσετε αλλά και ν’ αγοράσετε τα ονομαστά υφαντά, χαλιά και κεντήματα που φτιάχνουν οι δραστήριες μοναχές με τα ίδια τους τα χέρια. Εξαιρετικά οργανωμένο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο, ενώ στην πόλη λειτουργεί και Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Το Δημοτικό Ωδείο, τέλος, στεγάζεται στο Δρίζειον Κληροδότημα.
Σε απόσταση 37 χιλιομέτρων από την Κοζάνη, στο Μπούρινο, κοντά στο χωριό Χρώμιο, βρίσκεται το υπαίθριο Μουσείο του Μακεδόνικου Αγώνα, προς τιμήν των Μακεδονομάχων. Εδώ, σε μια χαράδρα του όρους Μπούρινο έλαβε χώρα το 1878 η επανάσταση της επαρχίας της Ελίμειας εναντίον της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την ένωση με την Ελλάδα.

Ο ΚΡΟΚΟΣ: ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΤΗΣ ΓΗΣ
Η ομορφιά της περιοχής εντοπίζεται στο έδαφος όπου φύεται το φυτό που μας δίνει το «χρυσάφι της γης», το σαφράν ή ζαφορά. Πρόκειται για το ακριβότερο μπαχαρικό, το οποίο παράγεται σε λίγες περιοχές του κόομου από το φυτό Crocus Sativus, δηλαδή τον κρόκο τον ήμερο ή εδώδιμο, που συχνά λέγεται σαφράν. Έχει μοβ λουλούδια και από αυτό παρασκευάζεται
ένα από τα παλαιότερα μπαχαρικά και αρωματικά -λέγεται ότι το χρησιμοποιούσαν η Κλεοπάτρα και οι εταίρες της αρχαίας Ελλάδας. Ο κρόκος καλλιεργείται εδώ και τρεις αιώνες, όταν τον έφεραν από την Αυστρία. Περίπου 50.000 στίγματα του ύπερου δίνουν μόλις 100 γραμμάρια σαφράν.

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης