Μετατραυματικό στρες στα παιδιά: Η αόρατη πληγή

Η έννοια του τραύματος στην ιατρική είναι διττή: αφορά τόσο το σωματικό τραύμα όσο και το ψυχιατρικό. Ψυχιατρικό τραύμα μπορεί να προκαλέσει οποιαδήποτε εμπειρία μπορεί να συγκλονίσει το συναισθηματικό μας κόσμο και να επηρεάσει την ψυχική μας υγεία. Αυτό είναι φυσιολογική αντίδραση, αλλά όταν τα συμπτώματα παρατείνονται και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής, μιλάμε πλέον για παθολογική κατάσταση η οποία συχνά εισβάλλει ύπουλα, ειδικά αν πρόκειται για παιδικές ψυχές.

Ως τέτοιες συγκλονιστικές εμπειρίες αναφέρονται φυσικές καταστροφές, βίαιες ενέργειες, αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, φαινόμενα παιδικής κακοποίησης κλπ. Η βίωση τέτοιων γεγονότων που απειλούν τη ζωή ή έστω τη σωματική ακεραιότητα του παιδιού ή του περίγυρου του έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση αισθημάτων φόβου, απελπισίας και αδυναμίας.

Αυτό συμβαίνει γιατί από τα πρώτα χρόνια της ζωής μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε και να χειριζόμαστε τα συνήθη άγχη της ζωής αλλά δεν είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε το βάρος ενός τραυματικού γεγονότος. Έτσι, κινητοποιούνται άλλοι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας και για ένα παιδί αυτό συνεπάγεται απώλεια του αισθήματος ασφάλειας και ελέγχου.

Ποίοι κινδυνεύουν
Το σύνδρομο μετατραυματικού στρες αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη νοσολογική οντότητα μόλις το 1980. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η νόσος προσβάλλει τα παιδιά με τρόπο που δεν γίνεται πάντα εύκολα αντιληπτό και με συμπτώματα που εξαρτώνται από την ηλικία του παιδιού.

Δεν παθαίνουν όλα τα παιδιά που βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός μετατραυματικό στρες. Υπολογίζεται ότι αυτό συμβαίνει μόνο στο 3-15% των κοριτσιών και στο 1-6% των αγοριών που έζησαν ένα τέτοιο γεγονός. Το αν θα συμβεί εξαρτάται από τη σοβαρότητα του συμβάματος, τον τρόπο αντίδρασης των γονέων (όσο πιο ψύχραιμα, τόσο καλύτερα) και την εγκύτητα του παιδιού στο γεγονός (στο σεισμό γκρεμίστηκε κάποιο σπίτι ή το διπλανό;).

Πέραν όμως αυτών, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες μία τραυματική εμπειρία να προκαλέσει μετατραυματικό στρες. Καταρχήν, έχει διαπιστωθεί ότι αυτό συμβαίνει συχνότερα όταν το γεγονός αφορά άμεσα το παιδί (πχ κακοποίηση) και όταν έχει ξαναβιώσει άλλες τραυματικές εμπειρίες κατά το παρελθόν. Επίσης, φαίνεται ότι αυξημένο κίνδυνο διατρέχουν τα κορίτσια σε σχέση με αγόρια.

Εκδηλώσεις
Η αντίδραση στο ψυχικό τραύμα συχνά εισβάλλει ύπουλα και μετά από μέρες ή και εβδομάδες αφού συνέβη το γεγονός. Τα συμπτώματα στα παιδιά δεν είναι τόσο σαφή όπως στους ενήλικες και όπως προαναφέρθηκε, εξαρτώνται από την ηλικία του:

Παιδιά προσχολικής ηλικίας: Εμφανίζουν λίγα σχετικά συμπτώματα με προεξάρχοντα το άγχος αποχωρισμού από τους γονείς, αποφυγή διαφόρων καταστάσεων που δεν σχετίζονται πάντα με το τραυματικό γεγονός, διαταραχές του ύπνου, παλινδρομική συμπεριφορά (πχ νυκτερινή ενούρηση, θηλασμός δακτύλου κλπ).

Παιδιά σχολικής ηλικίας: Παρατηρείται αλλοίωση της χρονικής σειράς με την οποία ανασύρονται τα τραυματικά γεγονότα από τη μνήμη και εκλαμβάνονται ως κακοί προειδοποιητικοί οιωνοί σημεία που προηγήθηκαν. Το παιδί ξαναζεί τα γεγονότα μέσα από διάφορες δραστηριότητες (παιχνίδι, ζωγραφική κλπ). Επιπλέον, παρουσιάζονται θυμός, ερειστικότητα, τάσεις απομόνωσης και μελαγχολίας ενώ δεν λείπουν και οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (πχ πονόκοιλος, πονοκέφαλος) και διαταραχές του ύπνου (εφιάλτες, αϋπνία).

Έφηβοι: Τα συμπτώματα των εφήβων μοιάζουν περισσότερο με αυτά των ενηλίκων. Συχνά «ξαναζούν» το γεγονός, αποφεύγουν οτιδήποτε συσχετίζεται με αυτό, η απόδοσή τους στο σχολείο πέφτει και εμφανίζουν επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά. Και εδώ εμφανίζεται μελαγχολία, διαταραχές στον ύπνο και ενοχικά συναισθήματα.

Η στάση των γονέων
Στη πλειονότητα των περιπτώσεων τα συμπτώματα υποχωρούν σε διάστημα λίγων εβδομάδων. Ενίοτε όμως, διαρκούν μήνες ή και χρόνια. Έχει διαπιστωθεί ότι η έγκαιρη παρέμβαση εκ μέρους των γονέων μετά από ένα ψυχοτραυματικό γεγονός είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τη διαχείριση της κρίσης και την πρόληψη του μετατραυματικού συνδρόμου.

Η πρώτη φυσιολογική αντίδραση του γονέα είναι η βαθμιαία επιστροφή στην καθημερινή ρουτίνα ώστε να ξεχαστεί το συμβάν. Αν και αυτό είναι σωστό, δεν πρέπει να καταπιέζονται τα συναισθήματα του παιδιού αλλά να ενθαρρύνεται η έκφρασή τους. Ακόμα και το κλάμα είναι τρόπος αποφόρτισης και αποδοχής των γεγονότων.

Το συμβάν πρέπει να βγει στην επιφάνεια, να συζητηθεί και ενδεχομένως να επεξηγηθεί στα μικρότερα παιδιά με απλά λόγια. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρειάζονται διαβεβαίωση ότι το τραυματικό γεγονός δεν σχετίζεται σε καμιά περίπτωση με δικές τους πράξεις ή παραλείψεις.

Ο ρόλος του ειδικού
Πολλές φορές όμως η παρέμβαση του γονέα δεν αρκεί. Αν τα συμπτώματα χειροτερεύουν ή διαρκούν περισσότερο από ένα μήνα, είναι απαραίτητη η προσφυγή σε παιδοψυχίατρο ή παιδοψυχολόγο. Άλλωστε, ορισμένα παιδιά και κυρίως οι έφηβοι μιλούν πιο εύκολα σε τρίτα πρόσωπα.

Η συνηθέστερη παρέμβαση του ειδικού σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η συζήτηση και αποδοχή των γεγονότων από το παιδί, η διόρθωση λαθεμένων ερμηνειών σε σχέση με αυτά και η εφαρμογή τεχνικών χαλάρωσης. Μελέτες έχουν δείξει ότι η εφαρμογή τέτοιας θεραπείας συμπεριφοράς στα παιδιά είναι αποτελεσματική, ενώ στην όλη προσπάθεια συμμετέχουν και οι γονείς.

Πέρα από τις διάφορες ψυχολογικές παρεμβάσεις, ένας μικρός αριθμός παιδιών θα απαιτήσει επιπλέον φαρμακευτική αγωγή για κάποιο χρονικό διάστημα.

Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να υπάρξει εφησυχασμός και αντιμετώπιση με την νοοτροπία ότι το πρόβλημα θα επιλυθεί μόνο του ενώ τα συμπτώματα επιμένουν. Το σύνδρομο μετατραυματικού στρες μπορεί να είναι αρκετά ψυχοφθόρο σε έναν ενήλικα αλλά στα παιδιά αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα δημιουργεί υποθήκες για το μέλλον.

health.in.gr