Στοιχεία και τάσεις για την εξάπλωση του AIDS στην Ελλάδα

Εικοσιένα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τότε που το AIDS μπήκε στην καθημερινότητα μας. Έχει χαρακτηριστεί ως η χειρότερη μάστιγα, καθώς δεν κάνει διακρίσεις στο φύλο, την ηλικία και την κοινωνική προέλευση. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, σήμερα 42 εκατομμύρια άτομα έχουν προσληφθεί από τον ιό, εκ των οποίων οι μισοί είναι γυναίκες και αναμένεται μέχρι το τέλος του 2002, 3,1 εκατομμύρια άτομα να χάσουν τη ζωή τους. Πως ξεκίνησαν όλα; Έχουν γίνει βήματα προόδου στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία; Τι λένε τα επιδημιολογικά στοιχεία για την Ελλάδα και την ΕΕ;

Τα σημεία-σταθμοί της ιστορίας του AIDS

1980-1981:Πέντε νεαροί ομοφυλόφιλοι νοσηλεύονται σε νοσοκομεία της Καλιφόρνια με πνευμονία από πνευμονοκύστη Carinii, ενώ ταυτόχρονα κάνει την εμφάνιση του και το σάρκωμα Kaposi.

1982: Γίνεται για πρώτη φορά λόγος για μετάδοση του άγνωστου νοσήματος δια της αιματικής οδού. Η μυστηριώδης νόσο, ονομάζεται αρχικά Gay Related Immune Deficiency, αλλά έναν χρόνο αργότερα διαπιστώνεται η ύπαρξή της και σε άλλες ομάδες ατόμων, όπως οι χρόνιοι χρήστες ενδοφλέβιων τοξικών ουσιών, οι επαγγελματίες του σεξ, γυναίκες που είχαν έρθει σε σεξουαλική επαφή με πάσχοντες. Αυτό ωθεί στη μετονομασία της σε Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS). Το 1982 αναφέρονται από τον παιδίατρο James Oleske και οι πρώτες περιπτώσεις παιδικών κρουσμάτων.

1983: Ομάδα Γάλλων επιστημόνων του Ινστιτούτου Παστέρ απομονώνει τον ρετροϊό Lymphoadenopathy Associated Virus (LAV), ενώ την ίδια χρονιά η νόσος έχει διαπιστωθεί σε 33 χώρες.

1984: Ο ιατρός Robert Gallo από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα των Γάλλων και επίσημα πλέον η νόσος έχει ανιχνευθεί στο αίμα και έχει ανακαλυφθεί ο παθογόνος ιός.

1985: Εφαρμόζονται τα πρώτα διαγνωστικά τεστ για την αναζήτηση αντισωμάτων στο αίμα.

1986: Δημοσιεύονται οι πρώτες μελέτες για τη χρήση του πρώτου φαρμάκου κατά του AIDS, της ζιδοδοβουδίνης (ΑΖΑΤ), κυριότερο εκπρόσωπο των νουκλεοσιδικών αναλόγων, που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα με θετικά αποτελέσματα. Η χρήση του αρχικά είχε δημιουργήσει αρνητικά συναισθήματα στους ασθενείς, λόγω της χορήγησης του σε άτομα με προχωρημένο στάδιο της νόσου. Αργότερο η ΑΖΑΤ χορηγήθηκε και σε άτομα με πρώιμα στάδια της νόσου συνδυαστικά με άλλους παράγοντες όπως η διδανοσίνη (ddl).

1992: Καθιερώνεται ως θεραπευτικό σχήμα ο συνδυασμός ΑΖΑΤ και ddl.

1994: Η μελέτη ACTG O76 αποδεικνύει τη μείωση κατά 2/3 του κινδύνου μετάδοσης της HIV λοίμωξης από την έγκυο στο νεογνό.

1996: Ξεκινά η χρήση συνδυασμών φαρμάκων με ισχυρή αντιϊκή δράση και έντονη καταστολή της HIV λοίμωξης. Η θεραπεία αυτή ονομάζεται HAART και περιλάμβανε συνδυασμούς νουκλεοσιδικών και μη αναλόγων με αναστολείς των πωτεασών. Έτσι επιτεύχθηκε έντονη ιϊκή καταστολή, μειώθηκαν ή εξαφανίστηκαν οι ευκαιριακές λοιμώξεις και το σάρκωμα Kaposi, αυξήθηκε το προσδόκιμο επιβίωσης αλλά δεν εξαφανίστηκε η νόσος. Ωστόσο η ποιότητα ζωής των ατόμων αυτών παρουσίασε επιδείνωση λόγω των παρενεργειών, οι κυριότερες εκ των οποίων είναι: η λιποδυστροφία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η αύξηση της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων.

Εν έτη 2002 έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι ο ιός παραμένει σε δεξαμενές του σώματος (όργανα ή κύτταρα) και δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Η έναρξη της θεραπείας δεν προϋποθέτει την εμφάνιση των συμπτωμάτων του AIDS, αρκεί μόνο η διαπίστωση ότι κάποιος είναι φορέας του ιού. Παραμένουν βέβαια προβλήματα όπως η συμμόρφωση του ασθενούς με τη θεραπεία, η αποφυγή ανάπτυξης αντοχής του ιού στα φάρμακα και οι παρενέργειες από τα αντιϊκά σκευάσματα.

Επιδημιολογικά στοιχεία*

Τα επιδημιολογικά στοιχεία που αφορούν τόσο τη χώρα μας όσο και το σύνολο των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μας επιτρέπουν να ατενίζουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Όχι όμως και να εφησυχάζουμε καθώς κάτι τέτοιο μπορεί να φέρει την πλήρη ανατροπή της θετικής εικόνας που καταγράφεται σήμερα.

Τόσο τα οροθετικά άτομα (δηλαδή οι φορείς του ιού HIV), όσο και οι ασθενείς του AIDS (αυτοί δηλαδή που έχουν νοσεί) καταφεύγουν στις υπηρεσίες υγείας ζητώντας ενημέρωση και ένταξη σε προγράμματα θεραπευτικής αντιμετώπισης της νόσου.

Επιπλέον, καθίσταται σαφές ότι η παλαιότερη τάση της απομόνωσης και μη δημοσιοποίησης του προβλήματος έχει αρχίσει πλέον να αντιστρέφεται. Και αυτό το επιβεβαιώνουν και τα επιδημιολογικά στοιχεία από τα οποία γίνεται σαφής μια μικρή μείωση των δηλωθέντων οροθετικών ατόμων από το 1997 έως και το πρώτο εξάμηνο του 2002 με τάση σταθεροποίησης.

Ελλάδα
–Νεοδηλωθέντα HIV οροθετικά άτομα: Πιο συγκεκριμένα το πρώτο εξάμηνο του 2002 (έως και τις 30 Ιουνίου του 2002) είχαν δηλωθεί 218 νέα περιστατικά εκ των οποίων 171 (78,4%) είναι άνδρες και 47 (21,6%) γυναίκες. Στα 29 άτομα, κατά τη στιγμή δήλωσης της οροθετικότητας, είχε ήδη αναπτυχθεί ΑIDS.

Ο συνολικός αριθμός των HIV οροθετικών ατόμων (συμπεριλαμβανομένων και των κρουσμάτων AIDS) από το 1983 μέχρι και τα τέλη Ιουνίου του 2002 ανέρχεται σε 6.088. Από αυτά τα 4.925 (80,9%) είναι άνδρες, τα 1.128 (18,5%) είναι γυναίκες, ενώ υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό που δεν δηλώθηκε το φύλο.

Από το 1990 και έπειτα παρατηρείται μια αύξηση τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Συγκεκριμένα, το 1990 δηλώθηκαν 257 HIV οροθετικά άτομα ανά εκατομμύριο πληθυσμού, το 1991 ο αριθμός αυξήθηκε στα 312 άτομα, το 1992 σε 358. Ωστόσο από το 2000 μέχρι και σήμερα παρατηρείται μείωση με τάση σταθεροποίησης. Το 2000 δηλώθηκαν 515 HIV οροθετικά άτομα ανά εκατομμύριο πληθυσμού, το 2001, 433 και μέχρι τον Ιούνιο του 2002, 218.

–Τρόποι μετάδοσης: Ο κυριότερος τρόπος μετάδοσης είναι μέσω της σεξουαλικής επαφής. Το 45,3% είναι άνδρες που δήλωσαν ότι μολύνθηκαν διαμέσου της ομοφυλοφιλικής επαφής, ενώ το 17% άνδρες και γυναίκες που δήλωσαν ότι μολύνθηκαν διαμέσου της ετεροφυλοφιλικής σεξουαλικής επαφής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σύνολο 1.035 ατόμων που έχουν μολυνθεί μέσω της ετεροσεξουαλικής οδού η πλειοψηφία είναι γυναίκες. Το 31,8% αυτών είναι άτομα που έζησαν ή προέρχονται από χώρες στις οποίες η ετεροφυλοφιλική μετάδοση είναι συχνή, το 27,2% αφορά σεξουαλική επαφή με HIV οροθετικά άτομα και το 9,7% σε σεξουαλική επαφή με αμφιφυλόφιλο άνδρα.

–Ηλικιακές ομάδες: Η πλειοψηφία των δηλωθέντων HIV οροθετικών ατόμων είναι ηλικίας 25 έως 44 ετών κατά τη στιγμή της δήλωσης, ενώ η ηλικιακή ομάδα με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι αυτή μεταξύ των 30 και 34 ετών.

-HIV οροθετικά παιδιά: Το πρώτο εξάμηνο του 2002 δηλώθηκαν πέντε νέα κρούσματα HIV οροθετικών παιδιών. Γενικά ο αριθμός των περιπτώσεων αυτών είναι εξαιρετικά χαμηλός στη χώρα μας και ανέρχεται σε 74 περιπτώσεις εκ των οποίων τα 49 είναι αγόρια και 24 κορίτσια. Το 60,8% έχει μολυνθεί από τη μητέρα, ενώ το 20,3% είναι πολυμεταγγιζόμενα παιδιά.

–Νεοδιαγνωσθέντα κρούσματα AIDS: Το εξάμηνο Ιανουαρίου-Ιουνίου 2002 διαγνώσθηκαν 35 νέα κρούσματα AIDS, εκ των οποίων τα 33 (94,3%) αφορούν άνδρες και τα 2 (5,7%) γυναίκες. Ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων AIDS που δηλώθηκαν στη χώρα μας το χρονικό διάστημα 1983-α’ εξάμηνο 2002 είναι 2.308 άτομα, εκ των οποίων τα 1.988 (86,1%) είναι άνδρες και τα 320 (13,9%) γυναίκες.

Παρατηρώντας τα στοιχεία κανείς διαπιστώνει ότι από το 1989 ως και 1996 σημειώνεται ραγδαία αύξηση. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το 1994 δηλώθηκαν 216 νέα κρούσματα και το 1996 καταγράφηκαν 234. Η τάση αυτή οφείλεται εν μέρει στην επέκταση των κριτηρίων για τη διάγνωση των κρουσμάτων AIDS το 1993.

Ωστόσο από το 1997 μέχρι και σήμερα η καταγραφή νέων κρουσμάτων παρουσιάζει πτωτική τάση. Συγκεκριμένα το 1997 δηλώθηκαν 171 κρούσματα, το 1998 120, το 2000 121, το 2001 84 και το α’ εξάμηνο του 2002 μόνο 35 όπως προαναφέραμε. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εισαγωγή των νέων συνδυασμένων θεραπειών (HAART) το 1996.

–Τρόποι μετάδοσης: Ο κυριότερος τρόπος μετάδοσης παραμένει η σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών (57,8%) και ακολουθεί η ετεροφυλοφιλική (για άνδρες και γυναίκες) σεξουαλική επαφή (18,5%). Η μετάδοση μέσω της ετεροφυλοφιλικής οδού αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την εξάπλωση της λοίμωξης στον γενικό πληθυσμό και αφορά άτομα που κατάγονται ή ταξιδεύουν σε χώρες με συχνή ετεροφυλοφιλική μετάδοση (45,7%) και ακολουθεί η σεξουαλική επαφή με οροθετικό άτομο.

–Ηλικιακές ομάδες: Συσσώρευση των κρουσμάτων κατά το χρόνο διάγνωσης παρατηρείται στις ηλικιακές ομάδες μεταξύ 25 και 49 ετών με επίκεντρο την ηλικιακή ομάδα των 30-34 ετών.

–Παιδιατρικά κρούσματα: Το α’ εξάμηνο του 2002 δεν καταγράφηκε κανένα νέο παιδιατρικό κρούσμα, ενώ γενικά πρέπει να σημειώσουμε ότι ο συνολικός αριθμός των παιδιατρικών κρουσμάτων AIDS στη χώρα μας τη χρονική περίοδο 1983-α’ εξάμηνο 2002 παραμένει εξαιρετικά χαμηλός. Το 60,6% των 33 παιδιών με AIDS έχει μολυνθεί από τη μητέρα του, ενώ το 33,3% είναι πολυμεταγγιζόμενα παιδιά.

–Θάνατοι από AIDS: Ο αριθμός των θανάτων από AIDS που δηλώθηκαν το α’ εξάμηνο του 2002 ανέρχεται σε 17 άτομα. Η πλειοψηφία των θανάτων αφορά άνδρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1997 μέχρι σήμερα έχει παρατηρηθεί σημαντική μείωση των θανάτων οφειλόμενη κυρίως στην εισαγωγή νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων, οι οποίες καθυστερούν σημαντικά την εξέλιξη της νόσου. Συγκεκριμένα το 1997 δηλώθηκαν 84 θάνατοι, το 1998 63, το 1999 59 και το 2001 50.

Ευρωπαϊκή Ένωση
Τα διαθέσιμα στοιχεία για τις χώρες-μέλη της ΕΕ αφορούν τη χρονική περίοδο 1994-2001, εκ των οποίων παρατηρείται ότι οι χώρες με τη μεγαλύτερη επίπτωση της λοίμωξης HIV για το 2001 είναι η Πορτογαλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Ιρλανδία.

Αντιστοίχως οι χώρες με μεγαλύτερη επίπτωση του AIDS για το 2001 είναι και πάλι η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Γαλλία.

Αυτό οφείλεται κυρίως στα αυστηρά επιπλέον κριτήρια που οι παραπάνω χώρες έχουν ορίσει για τα HIV οροθετικά άτομα και για τους ασθενείς με AIDS. Βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει και η έλλειψη συντονισμένης δράσης για την ενημέρωση του γενικού πληθυσμού.

Δυστυχώς οι αριθμοί είναι ανώδυνοι. Μερικά νούμερα σε μια κόλλα χαρτί ίσως να μην είναι ικανά να αφυπνίσουν συνειδήσεις. Ωστόσο αποδεικνύεται ότι η μάχη κατά του AIDS είναι μεν άνιση, όχι όμως και ανούσια. Η ειλικρίνεια και η ενημέρωση θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για την ενημέρωση του γενικού πληθυσμού αλλά κυρίως των παιδιών. Η επιστήμη έχει δεσμευθεί στον αγώνα κατά του AIDS δεν έχει υποσχεθεί όμως τίποτα. Αντιθέτως, εμείς πρέπει να υποσχεθούμε πρώτα στον εαυτό μας και μετά στους συνανθρώπους μας ότι θα είμαστε ευσυνείδητοι και προσεκτικοί.

*Τα στοιχεία αποτελούν μέρος της εξαμηνιαίας έκδοσης του Κέντρου Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων (ΚΕΕΛ)

health.in.gr