Θεραπεία: Η σημερινή πραγματικότητα και οι ελπίδες για το μέλλον

Την τελευταία δεκαετία η ποιότητα και η διάρκεια ζωής των θετικών στον HIV ασθενών και των ασθενών που πάσχουν από AIDS αυξήθηκε σημαντικά. Η πρόοδος στην κατανόηση της συμπεριφοράς του ιού και η καλύτερη αντιμετώπιση των ευκαιρειακών λοιμώξεων που σχετίζονται με το σύνδρομο μείωσαν τους θανάτους από AIDS στις δυτικές χώρες κατά 80%.

Το 1995 μια νέα κατηγορία φαρμάκων, οι αναστολείς της πρωτεάσης, προστέθηκαν στο οπλοστάσιο κατά του HIV και αύξησαν την αποτελεσματικότητα της αντιρετροϊικής θεραπείας (ART). Σε πολλούς ασθενείς ο ιός δεν είναι πλέον δυνατόν να ανιχνευθεί στο αίμα με τις συνήθεις τεχνικές.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο ιός εξαλείφεται από τον οργανισμό. Πριν από λίγα χρόνια ανακαλύφθηκε ότι οι ART μπορούν μεν να καταστέλλουν τον πολλαπλασιασμό του HIV στα κύτταρα, αλλά όχι και να τον διακόπτουν εντελώς. Συχνά μάλιστα ο ιός αποκτά ανθεκτικότητα στα φάρμακα και ο ασθενής παύει να ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Ποτέ κανείς δεν έχει θεραπευθεί πλήρως από τη λοίμωξη HIV.

Τα υπάρχοντα φάρμακα παρουσιάζουν τοξικές δράσεις και παρενέργειες, ενώ απαιτούν από τον ασθενή να ακολουθεί αυστηρά πολύπλοκες οδηγίες για τη λήψη τους. Τα προβλήματα αυτά οδήγησαν τον Φεβρουάριο την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) να τροποποιήσει τις κατευθυντήριες γραμμές για τις συνδυασμένες θεραπείες, και να συστήσει μεγαλύτερη καθυστέρηση στην έναρξή τους.

Τα διαθέσιμα φάρμακα έχουν ως στόχο δύο από τα στάδια του κύκλου ζωής του HIV: τη μετατροπή του γενετικού υλικού του HIV από RNA σε DNA και την τελική συναρμολόγηση των τμημάτων του HIV μέσα στα μολυσμένα κύτταρα.

Αναστολείς της πρωτεάσης: εμποδίζουν τη δράση ενός ενζύμου που κόβει πρωτεΐνες σε μικρά κομμάτια, τα οποία αποτελούν την πρώτη ύλη για τη συγκρότηση του περιβλήματος του HIV. Οι αρχικές πρωτεΐνες μένουν έτσι ανέπαφες, και υπάρχει έλλειψη υλικών για την παραγωγή νέων ιών.

Nουκλεοτιδικά ανάλογα: Τα πρώτα φάρμακα κατά του AIDS που κυκλοφόρησαν (στα οποία περιλαμβάνεται το AZT) δρουν ως δούρειοι ίπποι: Μιμούνται τα δομικά συστατικά του DNA (νουκλεοτίδια) και εμποδίζουν τη λειτουργία του ιικού ενζύμου που μεταφέρει τη γενετική πληροφορία του HIV από μόριο RNA σε μόριο DNA (αντίστροφη μεταγραφάση). Παρόμοια δράση έχουν και άλλες ουσίες, πoυ δεν είναι ανάλογα νουκλεοτιδίων.

Στο στάδιο των κλινικών δοκιμών βρίσκονται όμως και νεότερα φάρμακα, που στοχεύουν σε σχεδόν όλα τα διαφορετικά στάδια του κύκλου μόλυνσης -τη σύνδεση του ιού στην επιφάνεια του κυττάρου, τη σύντηξη της μεμβράνης του με τη μεμβράνη του κυττάρου, και την ενσωμάτωση του γενετικού υλικού του στα χρωμοσώματα των κυττάρων.

Στο μέλλον είναι πιθανό να υπάρξουν και φάρμακα που δεν καταπολεμούν άμεσα τον ίδιο τον HIV, αλλά ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή ώστε να μπορέσει να αμυνθεί κατά της λοίμωξης.

Το εμβόλιο κατά του HIV

Έπειτα από 20 περίπου χρόνια έρευνας για το AIDS, μόνο ένα εμβόλιο για την πρόληψή του βρίσκεται σήμερα στο τελικό στάδιο των δοκιμών σε ανθρώπους. To AIDSVAX, προϊόν της εταιρείας VaxGen, σχεδιάστηκε να προλαμβάνει τη μόλυνση από HIV σε υγιή άτομα. Η αποτελεσματικότητά του είναι ακόμα υπό εκτίμηση.

Βασικό πρόβλημα στην ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του HIV είναι η ιδιότητά του να μεταλάσσεται συνεχώς και να αλλάζει τη σύσταση του εξωτερικού του περιβλήματος. Ακόμα και στον ίδιο ασθενή, μπορούν να υπάρχουν πάρα πολλοί διαφορετικοί τύποι του HIV ταυτόχρονα.

Εκτιμάται μάλιστα, ότι η γενετική ποικιλότητα που παράγει ο ιός σε ένα μόνο μολυσμένο άτομο είναι μεγαλύτερη από την παγκόσμια ποικιλότητα του ιού της γρίππης Α στη διάρκεια επιδημίας.

Παρόλα αυτά, ένας μεγάλος αριθμός υποψήφιων εμβολίων βρίσκεται στα αρχικά στάδια των κλινικών δοκιμών, κατά τα οποία ελέγχεται η ασφάλειά τους.

Τα περισσότερα όμως από αυτά δεν φαίνεται να ακολουθούν τον ορισμό του «τυπικού» εμβολίου, δηλαδή δεν προσφέρουν πλήρη ανοσία στα μη μολυσμένα άτομα. Τα εμβόλια κατά του HIV και του AIDS μπορούν γενικά να δρουν με έναν από τρεις διαφορετικούς τρόπους: να προλαμβάνουν τη μόλυνση, να προλαμβάνουν ή να καθυστερούν την εκδήλωση AIDS στους φορείς, και να ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα των ασθενών.

Ορισμένα από αυτά, όπως το AIDSVAX, περιέχουν πρωτεΐνες του ιού (συχνά παράγονται με μεθόδους βιοτεχνολογίας), οι οποίες προκαλούν την παραγωγή αντισωμάτων κατά του ιού. Αλλα περιέχουν DNA, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις μεταφέρεται στα κύτταρα «πακεταρισμένο» σε τροποποιημένους, ακίνδυνους ιούς.

Λόγω του σχεδιασμού τους, σχεδόν όλα τα υπό δοκιμή εμβόλια είναι απίθανο (ή και αδύνατο) να προκαλέσουν τα ίδια λοίμωξη HIV, AIDS. Δεν μπορεί πάντως να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να προκαλούν άλλα προβλήματα υγείας. Για λόγους ασφάλειας, μέχρι στιγμής δεν έχει δημιουργηθεί κανένα εμβόλιο με εξασθενημένους ιούς HIV.

health.in.gr