Γιώργος Σκούρτης: Μια χαραμάδα στη συνείδηση

Πέρα από κοινότοπες και βαρύγδουπες φανφάρες, το «Θέατρο Τέχνης» αποδεικνύει αυτή την εποχή ότι ένας εορτασμός μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από «τιμητικές διαλέξεις», μη πολλά προσφέρουσες «συγκεντρώσεις» και «εορταστικούς προλόγους». Αποδεικνύει ότι ένας εορτασμός μπορεί να προσφέρη κάτι συγκεκριμένο και ουσιαστικό στην πνευματική ζωή του τόπου — προσφορά ιδιαίτερα σημαντική, όταν γίνεται στον τομέα του ελληνικού (πέρα για πέρα) θεάτρου, όχι και τόσο ανεπτυγμένου μέχρι σήμερα, όπως όλοι ξέρουμε.

Εδώ και μερικές εβδομάδες, με την έναρξη του εορτασμού των τριάντα χρόνων υπάρξεώς του, το «Θέατρο Τέχνης» παρουσίασε στο ελληνικό κοινό τρία, μέχρι στιγμής, έργα, που έγιναν ευμενέστατα δεκτά από την κριτική και το κοινό —«Αντόνιο ή Το μήνυμα» της Λούλας Αναγνωστάκη, «Η βέρα» και «Το τάβλι» του Δημήτρη Κεχαΐδη—, και τώρα ετοιμάζεται να ανεβάση ένα ακόμη: τους «Μουσικούς» του Γιώργου Σκούρτη.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.3.1972, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το καινούργιο τούτο έργο παρουσιάζεται σήμερα στο υπόγειο της οδού Σταδίου, με σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Λαζάνη, τον Βαγγέλη Καζάν και τη Χρύσα Διαβάτη. Σκηνικά και κοστούμια Αναστασίας Αρσένη.

Ο Σκούρτης βρέθηκε στο επίκεντρο του θεατρικού ελληνικού χώρου με τους «Νταντάδες», το πρώτο του έργο, που παίχθηκε προ μερικών ετών από το ίδιο θέατρο, με επιτυχία σημαντική.

Τώρα βρίσκεται στην κρίσιμη καμπή του «δεύτερου έργου», στη στιγμή δηλαδή που θα έχη την ευκαιρία να εδραιώση περισσότερο την παρουσία του στο σοβαρό ελληνικό θέατρο, το θέατρο που έχει για στόχο του την επισήμανση ωρισμένων καίριων προβλημάτων της σύγχρονης ζωής και τον προβληματισμό πάνω σ’ αυτά.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.3.1972, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Για το έργο του αυτό ο Σκούρτης μιλά στην παρακάτω συνέντευξη που έδωσε στο «Βήμα».

— Τι είναι οι «Μουσικοί» και ποια η σχέση τους με τα άλλα σου έργα;

Άκουσα κάποτε μια ιστορία. Ήτανε, λέει, ένας λαϊκός τραγουδιστής που σύχναζε στον σταθμό των τραίνων, στα καφενεία και στις μικρές πλατείες των χωριών, ανάμεσα στους πρόσφυγες της Μικρασίας, τότε στα χρόνια της Καταστροφής. Πήγαινε στις διάφορες παρέες, μίλαγε μαζί τους, έπινε, κάπνιζε τα λιγοστά τσιγάρα του κι’ έδινε πληροφορίες. Αλλά κάποια στιγμή άρχιζε να τραγουδά, να χορεύη και να παίζη μουσική. Όμως τα τραγούδια του ήταν τελείως διαφορετικά από τ’ άλλα της εποχής. Πολλές φορές τάφτιαχνε κείνη τη στιγμή. Και μίλαγαν για τους πρόσφυγες, τη Μικρασία, τον πόλεμο, τη φτώχεια τους. Μίλαγαν ακόμη για τους αθώους και τους ενόχους. Προσπαθούσε να δώση λίγο χαρά κι’ απαντοχή στους πρόσφυγες και στους ντόπιους, αλλά συνάμα και κάτι άλλο. Ν’ ανοίξη, με τα τραγούδια του, μια χαραμάδα στη συνείδησή τους. Να τους δείξη τα «σημάδια». Να τους κάνη να δουν τον θύτη και το θύμα.

Κανείς ποτέ δεν έμαθε τι απέγινε. Χάθηκε ξαφνικά. Ούτε τ’ όνομά του δεν έμεινε. Ούτε καν τι όργανο έπαιζε. Κι’ όταν άκουσα την ιστορία, δεν μπόρεσα να καταλάβω αν ήταν αλήθεια ή ψέμματα. Ούτε και μ’ ενδιέφερε. Εμένα μ’ άρεσε η ιστορία και την κράτησα. Τελικά έφτιαξα τους «Μουσικούς». Δεν έχουν καμμιά φανερή σχέση με τη συγκεκριμένη ιστορία, ούτε με τα γεγονότα της Καταστροφής. Αυτοί εδώ οι «Μουσικοί» είναι τρεις. Ο Φλογέρας που παίζει φλογέρα, ο Μπάντσο που παίζει μπάντσο και η Κουτάλια που παίζει δυο κουτάλια. Η σχέση των «Μουσικών» με τους «Νταντάδες» και τη «Θηλεά» —που απαγορεύτηκε απ’ τη λογοκρισία— είναι πολύπλευρη. Θάπαιρνε πολύ για να την αναλύσω και το βρίσκω περιττό, μια και είμαι σίγουρος πως το κοινό θα καταλάβη και τους «Μουσικούς» και τις σχέσεις του με τ’ άλλα έργα.

— Πιστεύεις στην επιρροή του θεάτρου πάνω στην καθημερινή ζωή; Και ειδικώτερα, εσύ από τι έχεις επηρεαστή;

Το θέατρο έχει τεράστια επιρροή, το πιστεύω. Εδώ μας επηρεάζει τι θα πη ο… γείτονας, πόσο μάλλον το θέατρο, που είναι μαζική εκδήλωση. Βέβαια, η επιρροή αυτή αυξομειώνεται και διαφέρει ανάλογα με την εποχή, τις συγκεκριμένες συνθήκες, καθώς και από τους ανθρώπους που το υπηρετούν. Το «άρτος και θεάματα» δεν είναι τυχαία κουβέντα. Προσωπικά, επηρεάζομαι πρωταρχικά από τη ζωή. Τα γεγονότα, τα καθημερινά «σημάδια» στα άτομα και στην κοινωνία. Όταν άρχισα να γράφω, τόκανα από «ζωική παρόρμηση», δεν είχα καμμιά σχέση με «τα γράμματα και τας τέχνας», δεν ήμουν «διανοούμενος», κι’ ούτε σκοπεύω να γίνω. Άρχισα να γράφω θέατρο τελείως αυθόρμητα. Όμως, από εκείνη τη στιγμή δούλεψα και δουλεύω πολύ. Προσωπικά, τη μόνη επιρροή που βλέπω είναι από δικά μας πράγματα. Οι «Νταντάδες» ήσαν Αριστοφάνης και Καραγκιόζης. Δεν ήσαν στο ελάχιστο Μπέκετ ή Πίντερ. Εξ άλλου, ολόκληρη η σκηνή με τα καπέλλα στον «Γκοντό» υπάρχει σε κωμωδία του Αριστοφάνη. Δεν πιστεύω πως έχουμε να ζηλέψουμε τίποτα στο ξένο θέατρο. Μπορούμε να τους φτάσουμε και να τους ξεπεράσουμε. Αρκεί μόνο να βρούμε τις ρίζες μας, να πατήσουμε στο χώμα μας, να πλουτιστούμε απ’ τον δικό μας λόγο, τη δική μας κίνηση, τον δικό μας ρυθμό, και μετά να εκφραστούμε σαν Έλληνες, εκφράζοντας τον χώρο μας και τα προβλήματά του. Μόνο έτσι έχουμε πιθανότητες να υπάρξουμε σαν δυναμική παρουσία στον παγκόσμιο χώρο.

— Νιώθεις πως μέχρι σήμερα έχεις εκφράσει ό,τι ήθελες;

Αποκλείεται να νιώσω ποτέ κάτι τέτοιο. Αυτό το «εκφράζομαι» σημαίνει εκφράζω τον εαυτό μου εν ροή. Απ’ τη στιγμή που η γύρω μου πραγματικότητα βρίσκεται σ’ αδιάκοπη κίνηση κι’ εξέλιξη, το ίδιο κι’ εγώ, σαν ένα από τα στοιχεία της, εξελίσσομαι συνεχώς. Έτσι, κάθε φορά εκφράζω ένα διαφορετικό εγώ κι’ έναν διάφορο ποιοτικά περίγυρο. Αν ποτέ νιώσω πως «εν τάξει, ό,τι είχα να πω το είπα», τότε πια θάμαι «ξοφλημένος». Γιατί αυτό θα σημαίνει πως είμαι ανίκανος να παρακολουθήσω τα γεγονότα. Αυτός που «στερεύει», αυτός που επαναλαμβάνεται, αυτός που εφησυχάζει, πριν απ’ όλα έχει πάψει να είναι κοινωνικό πρόσωπο με δράση.

— Κάτι άλλο που έχεις πει είναι πως κάνεις πολιτικό θέατρο. Πώς χαρακτηρίζεις το θέατρο που κάνουν άλλοι;

Σαφώς πολιτικό. Όλοι κάνουνε πολιτική, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Σήμερα τα πάντα είναι πολιτική. Είτε το θέλουμε είτε όχι, είτε μας το επιτρέπουνε είτε όχι, είτε το κάνουμε συνειδητά είτε μη συνειδητά, η κάθε μας ενέργεια έχει σήμερα σαφή πολιτικό χαρακτήρα. Αυτά. Και μακάριοι οι απολιτικοί και οι… ουδέτεροι.

— Πιστεύεις πως το κοινό θα καταλάβη και θα δεχτή τους «Μουσικούς»;

Ναι. Οι «Μουσικοί» είναι μια απλή και λαϊκή «κωμωδία δακρύων».

*Συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Γιώργος Σκούρτης στο δημοσιογράφο Κώστα Πάρλα (1936-2006) και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Παρασκευή 17 Μαρτίου 1972, επί δικτατορίας.

Ο γεννημένος στην Αθήνα Γιώργος Σκούρτης έγραψε θεατρικά έργα, διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα, σενάρια, καθώς και στίχους τραγουδιών.

Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία με τη συλλογή διηγημάτων «Το ημερολόγιο του D.S.» το 1966.

Το πρώτο θεατρικό έργο του, «Οι νταντάδες» (1970), υπήρξε σταθμός στη σύγχρονη ελληνική δραματουργία. Αποτέλεσε το πρώτο έργο μιας τριλογίας, της αποκληθείσης από τον Σκούρτη «Τριλογίας των κηλίδων», που συμπληρώνεται από τη «Θηλεά» και τους «Μουσικούς».

Το όνομα του Σκούρτη συνδέθηκε άρρηκτα με το Θέατρο Τέχνης και την ιστορία του.

Ο Γιώργος Σκούρτης απεβίωσε στις 19 Νοεμβρίου 2018, σε ηλικία 78 ετών.