Δόγμα Τρούμαν: «Ανήκομεν εις την Δύσιν»

Στις 22 Μαΐου 1947, κατόπιν εγκρίσεως του αμερικανικού Κογκρέσου, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν (Harry S. Truman, 1884-1972), έδωσε διά της υπογραφής του ισχύ τυπικού νόμου στο νομοσχέδιο που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως Δόγμα Τρούμαν. Το εν λόγω νομοσχέδιο προέβλεπε τη χορήγηση στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας (ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων) στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας προς αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής που αμφότερες αντιμετώπιζαν.

Το λεγόμενο Δόγμα Τρούμαν είχε εξαγγελθεί από τον αμερικανό πρόεδρο στις 12 Μαρτίου 1947. Το πράσινο φως στο σχετικό νομοσχέδιο είχε δοθεί από το αμερικανικό Κογκρέσο αρκετές εβδομάδες αργότερα (στις 22 Απριλίου από τη Γερουσία και στις 9 Μαΐου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων).

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει τη Δευτέρα 10 Ιουλίου 1978, και στο πλαίσιο μιας αποκλειστικής συνέντευξης που είχε παραχωρήσει στην εφημερίδα, ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε εκφράσει τις αντιλήψεις του για το Δόγμα Τρούμαν και την εν γένει εμπλοκή των ΗΠΑ στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα.

«ΤΑ ΝΕΑ», 10.7.1978 Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ιδού όσα —μεταξύ άλλων— έλεγε τότε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη χώρα μας:

Ερ.: Κύριε πρόεδρε, όταν έγιναν γνωστές οι δηλώσεις Μπράουν (σ.σ. ο τότε υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Χάρολντ Μπράουν, 1927-2019, είχε δηλώσει ότι «έχουμε όλων των ειδών τα σχέδια για όλων των ειδών τις καταστάσεις»), τις χαρακτηρίσατε αμέσως σαν κυνική παρέμβαση στις εσωτερικές μας πολιτικές εξελίξεις. Θα θέλατε να μας μιλήσετε γι’ αυτές τις παρεμβάσεις, γι’ αυτά τα, ας τα πούμε, «σχέδια Μπράουν»; Και κατ’ αρχήν: υπάρχουν τέτοια σχέδια; Γιατί κι αυτό αμφισβητήθηκε!

Απ.: Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχουν τέτοια σχέδια. Άλλωστε, ούτε ο Μπράουν ούτε το Σταίητ Ντηπάρτμεντ το αρνήθηκαν. Οι εξηγήσεις που δόθηκαν είναι ότι υπάρχουν μεν σχέδια, αλλά αφορούν την εθνική άμυνα των ΗΠΑ και όχι την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Το θέμα είναι: ποιας μορφής είναι αυτά τα σχέδια; Για μένα δεν χωρά αμφιβολία ότι τα «σχέδια Μπράουν» αφορούν μεν, ασφαλώς, την εθνική άμυνα των ΗΠΑ, με την ευρεία έννοια, αλλά ταυτόχρονα αφορούν και την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Δηλαδή: τις προβλεπόμενες πολιτικές εξελίξεις και τις πιθανές αντιδράσεις σ’ αυτές τις εξελίξεις.

Θα ήταν αφελές και παιδαριώδες αν, ύστερα από τις εμπειρίες που έχουμε αμερικανικών επεμβάσεων στα εσωτερικά ξένων χωρών σε παγκόσμια κλίμακα, και ιδιαίτερα ύστερα από τις εμπειρίες που έχουμε εμείς στην Ελλάδα, δίναμε οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία στην έννοια αυτών των σχεδίων. Η απάντησή μου, συνεπώς, είναι: υπάρχουν τα σχέδια αυτά, και αφορούν την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην πατρίδα μας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 21.6.1998, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ερ.: Ποια μορφή έχουν αυτά τα σχέδια;

Απ.: Σχέδια επέμβασης στην εσωτερική ζωή μιας χώρας υπάρχουν με πολλές μορφές. Πιο άμεση είναι εκείνη που γνωρίσαμε στην Ελλάδα με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967: ένας μηχανισμός μέσα στην κρατική μηχανή της πολιτείας λειτούργησε με βάση τις εντολές του Πενταγώνου και της CIA για να ανατρέψει το νόμιμο καθεστώς. Προϋπόθεση για μια τέτοιου είδους επέμβαση είναι βέβαια η άλωση εκ των ένδον του κρατικού μηχανισμού. Κι αυτό το έχει πετύχει η Αμερική σε μια μεγάλη σειρά από χώρες — Νότια Αμερική, Τρίτος Κόσμος κ.α. Και το έχει αξιοποιήσει προς όφελός της, με τη στενή έννοια των άμεσων στρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων της, σε μια τεράστια κλίμακα. Μιλάμε εδώ με την έννοια του κράτους-πελάτη, του κράτους-δορυφόρου.

Ερ.: Θα θέλατε να σταθούμε αναλυτικότερα στο σημείο αυτό;

Απ.: Βεβαίως. Μιλώ για τον χαρακτήρα της αποικιακής σχέσης. Από τα τέλη του παγκόσμιου πολέμου και μετά, ο χαρακτήρας της αποικιακής σχέσης άλλαξε. Δεν καταλύθηκε η αποικιακή σχέση. Άλλαξε ο χαρακτήρας της. Και δεν μιλώ για την Ελλάδα, τώρα, γιατί επίσημα η Ελλάδα ποτέ δεν ήταν αποικία. Μιλώ γενικότερα. Στην περίπτωση, λοιπόν, της αποικίας η κρατική μηχανή ελέγχεται επίσημα από κάποια μητρόπολη. Υπάρχει ο εκπρόσωπος, ο αρμοστής. Υπάρχουν όλα τα εξωτερικά γνωρίσματα της δορυφορικής ιδιότητας, της αποικιακής ιδιότητας. Με το τέλος του παγκόσμιου πολέμου, με τα απελευθερωτικά κινήματα σ’ όλο τον κόσμο, σχεδόν λύθηκε αυτή η μορφή της αποικιοκρατίας και περάσαμε σε μια νέα περίοδο που χαρακτηρίζεται σαν νεο-αποικιακή ή μετα-αποικιακή. Εδώ ο κύριος τρόπος επέμβασης στα εσωτερικά μιας χώρας, ελέγχου δηλαδή της πορείας μιας χώρας εκ των ένδον, παίρνει δύο μορφές:

Η μια είναι η κατάκτηση των κέντρων αποφάσεων κυρίως της οικονομικής ζωής μιας χώρας μέσω των πολυεθνικών. Αυτός είναι ο πιο ήπιος, μα και ο πιο ύπουλος τρόπος διείσδυσης σε μια χώρα. Αυτό το δέσιμο των οικονομιών τών άλλοτε αποικιακών χωρών στο κύκλωμα, στο στερέωμα του δυτικού καπιταλισμού έχει προχωρήσει με πολύ γοργό ρυθμό σ’ όλες τις ηπείρους. Κι η Ελλάδα δεν αποτελεί βέβαια εξαίρεση.

Η άλλη μορφή, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα, είναι η άλωση της πολιτείας, η άλωση της κρατικής μηχανής εκ των ένδον. Αυτό, ομολογουμένως, δεν έχει συμβεί στην Ευρώπη σε μεγάλη κλίμακα. Παντού, βέβαια, οι Αμερικανοί διαθέτουν προσβάσεις στην κρατική μηχανή. Αλλά η περίπτωση της Ελλάδας αποτελεί πραγματικά εξαίρεση.

Το νεοελληνικό κράτος, το μεταπολεμικό, το μετά τον εμφύλιο κράτος, κυριολεκτικά δομήθηκε στα πλαίσια του Δόγματος Τρούμαν, έτσι ώστε να ελέγχεται αμεσότατα από τις αμερικανικές υπηρεσίες. Ένοπλες Δυνάμεις, Σώματα Ασφαλείας, Υπηρεσίες Πληροφοριών, συνδικάτα, πνευματικός κόσμος, όλες οι εκδηλώσεις (ακόμα και πολιτιστικές!) ελέγχονται σ’ έναν πολύ μεγάλο βαθμό από τα ξένα κέντρα αποφάσεων — και ειδικά, βέβαια, από τα αμερικάνικα. Τώρα, μάλιστα, με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αυτό γίνεται νομίζω ακόμα πιο σαφές…

Ερ.: Σ’ αυτό το γενικό πλαίσιο τοποθετείται και το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967;

Απ.: Ακριβώς. Έτσι, και μόνο έτσι, μπορεί να εξηγηθεί το στρατιωτικό πραξικόπημα. Και θα ήταν βέβαια λάθος να δώσει κανείς μια μηχανιστική εξήγηση σ’ αυτό. Να πει, δηλαδή, ότι είναι απλώς έμμισθα όργανα εκείνα τα όργανα του κρατικού μηχανισμού που, εκτελώντας ουσιαστικά εντολές απ’ έξω, έκαναν το πραξικόπημα. Έχει δημιουργηθεί και μια ιδεολογία. Ένα οικοδόμημα πνευματικό, ένα σύστημα αξιών, το οποίο δικαιώνει μια τέτοια στάση από την πλευρά του Έλληνα κρατικού λειτουργού. Συνοψίζεται στο ότι η τύχη μας είναι δεμένη με τη Δύση, με το ΝΑΤΟ, με τις ΗΠΑ.

Αυτό το «ανήκομεν εις την Δύσιν», που τόσο επιγραμματικά έχει πει ο πρωθυπουργός (σ.σ. ο Κωνσταντίνος Καραμανλής), αποτελεί την πεμπτουσία του θέματος.

Γιατί; Μα γιατί έτσι απλοποιούνται τα πράγματα: υπάρχουν δυο συνασπισμοί. Δεν μπορείς να ζήσεις ανεξάρτητος. Η ανεξαρτησία είναι ένα όνειρο, ένα όραμα που δεν είναι πραγματοποιήσιμο. Έχεις, λοιπόν, μια επιλογή να κάνεις ανάμεσα σε δυο στρατόπεδα. Κάνεις την επιλογή σου και λες: εγώ είμαι με τη Δύση. Από το σημείο αυτό αρχίζει μια σύγχυση:

Ποιανού συμφέροντα εξυπηρετούν κάποια συγκεκριμένα μέτρα; Εξυπηρετούν ελληνικά συμφέροντα άμεσα; Ή μήπως εξυπηρετούνται συμφέροντα της Συμμαχίας σε βάρος —πολλές φορές— των ελληνικών εθνικών συμφερόντων;

Μπαίνοντας, όμως, σ’ αυτό το ιδεολογικό κλίμα μπορεί να φτάσεις στο σημείο να θεωρείς ότι κάθε τι που συμφέρει τη Συμμαχία συμφέρει και την Ελλάδα — αφού η τύχη μας είναι οριστικά δεμένη με την τύχη της Συμμαχίας.

Ερ.: Μιλάτε για ένα κλίμα που υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει;

Απ.: Ναι. Μιλώ για το ΝΑΤΟϊκό κλίμα που έχει περάσει σ’ ένα μεγάλο τμήμα του κρατικού μηχανισμού, ύστερα από πλύση εγκεφάλου δεκαετιών ολόκληρων. Έτσι, είναι δυνατό πολλοί από αυτούς να πιστεύουν ότι, εκτελώντας εντολές προερχόμενες από τις ΗΠΑ, εξυπηρετούν πραγματικά τα εθνικά μας συμφέροντα. Κι αυτό είναι βασικό. Γιατί δεν έχουμε να κάνουμε με μια απλή πρακτόρευση, που είναι κάτι περιορισμένο, κάτι το οποίο ελέγχεται, αλλά για κάτι πιο πλατύ, πιο βαθύ — κάτι εδραιωμένο στη νοοτροπία μεγάλου τμήματος του κρατικού μας μηχανισμού.

Αυτή, λοιπόν, η άλωση εκ των ένδον του κράτους είναι ο μέγας κίνδυνος: γιατί όποιος ελέγχει τις Ένοπλες Δυνάμεις, τις Υπηρεσίες Πληροφοριών, είναι σε θέση, αν το επιθυμεί, να παρεμβαίνει στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, είτε ανατρέποντας το καθεστώς είτε απειλώντας με ανατροπή του, υποχρεώνοντας, μπροστά σε κάποιους συσχετισμούς δυνάμεων, σε αλλαγή πορείας.