Ο «Άρχοντας των μυγών» ως graphic novel

Σε μια μεταφορά λογοτεχνικού βιβλίου σε graphic novel υπάρχουν πάντοτε τουλάχιστον δύο κίνδυνοι: είτε η διασκευή να είναι γραμμική ακολουθώντας βήμα βήμα τις «εικόνες» του πρωτότυπου είτε να αποκτήσει υπερβολικές ελευθερίες στο όνομα της δημιουργικής αυθαιρεσίας. Η διπλή αυτή απειλή φαντάζει πιθανότατα μεγαλύτερη στην περίπτωση των λεγόμενων αριστουργημάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας ή, εν πάση περιπτώσει, έργων που απέκτησαν βάρος και βάθος μέσα στο πέρασμα των χρόνων.

Φανταζόμαστε ότι η 37χρονη Ολλανδή δημιουργός Aimée de Jongh αντιμετώπισε παρόμοια διλήμματα όταν κλήθηκε πέρσι από τον οίκο «Faber & Faber» να διασκευάσει σε graphic novel τον «Άρχοντα των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, στην 70ή επέτειο από την πρώτη κυκλοφορία. Το υπονοεί άλλωστε και η ίδια στο σημείωμά της, όπως διαβάζουμε στην ελληνική έκδοση της «Διόπτρας» (όπου διατηρείται η μετάφραση της Έφης Τσιρώνη, σε επιμέλεια κειμένου Χρίστου Κυθρεώτη, από την κυκλοφορία του 2021): «Ήταν για μένα μια απίστευτη τιμή, καθώς επίσης και το πιο τρομακτικό πράγμα το οποίο ανέλαβα ποτέ μου… Δεν ήθελα απλώς να φτιάξω μια εικονογραφημένη εκδοχή του μυθιστορήματος, αλλά να επιτρέψω στο φορμάτ του graphic novel να κάνει αυτό που μπορεί καλύτερα: να προσθέσει νόημα μέσω της εικαστικής σύνθεσης, του χρώματος και της ατμόσφαιρας».

Η εικονογράφος ήξερε, λοιπόν, τι είχε να αντιμετωπίσει για να μετατρέψει το μυθιστόρημα σε graphic novel: την ιστορία μίας ομάδας αγοριών που επιβιώνουν σε ένα τροπικό ακατοίκητο νησί ύστερα από την πτώση ενός αεροπλάνου. Θα πρέπει να οργανωθούν, να εκλέξουν αρχηγό, να καταπιέσουν ένστικτα, να φέρουν στην επιφάνεια κάποια άλλα, να κοιτάξουν τον φόβο μέσα στη νύχτα. Και καθώς η αγέλη παίρνει τη θέση της ομάδας, κάνει την εμφάνισή της η βία μέχρι που αυτά -τα αθώα παιδιά- επιστρέφουν στις απαρχές της αρχαϊκής κοινότητας. Ο Σάιμον, που θα αντικρίσει το κομμένο κεφάλι του αγριογούρουνου, το οποίο ο Τζακ έχει καρφώσει σε ένα ραβδί -θυσία στο άγνωστο «θηρίο» του νησιού- είναι και ο πρώτος που θα εκτεθεί στη βία συνομιλώντας μέσα στις παραισθήσεις του με τον «Άρχοντα των μυγών». Είναι από τις φράσεις του πρωτότυπου που η εικονογράφος δεν χρησιμοποιεί, αλλά υπονοείται παντού στα πολύ δυνατά καρέ του επεισοδίου: «Τα μισόκλειστα μάτια της γουρουνοκεφαλής ήταν σκοτεινιασμένα από τον άπειρο κυνισμό της ενήλικης ζωής. Διαβεβαίωναν τον Σάιμον ότι τα πάντα ήταν μια άσχημη υπόθεση». Αντιθέτως, λίγο πριν από το τέλος, θα κρατήσει ατόφια την αντίδραση του Ραλφ, του πρώτου αρχηγού που εκλέγουν τα παιδιά: «Τα δάκρυα κύλησαν κι οι λυγμοί τον τράνταξαν… Αφέθηκε, και δυνατοί σπασμοί θλίψης τον τράνταξαν, έτοιμοι θαρρείς να τον διαλύσουν… Θρήνησε για το τέλος της αθωότητας, τον ζόφο της ανθρώπινης καρδιάς, και τον χαμό ενός αληθινού, σοφού φίλου που τον έλεγαν Πίγκι».

Η δύναμη της de Jongh στον μετασχηματισμό του μυθιστορήματος σε graphic novel είναι το χρώμα στις πολλαπλές διαβαθμίσεις και «συχνότητές» του. Και αυτό επιστρατεύει ως αντίστιξη στη ζοφερή ατμόσφαιρα που λίγο λίγο σκεπάζει το ακατοίκητο νησί. Απαλό σιέλ (για την έναρξη της αθωότητας), υπαινικτικό πράσινο (για την αβεβαιότητα του πυκνού δάσους), εκτυφλωτικό κόκκινο και πορτοκαλί (όταν ο «Άρχοντας των μυγών» παίρνει το πάνω χέρι) -κάποια στιγμή θα πρέπει να περιμένει κανείς το πνιγηρό μαύρο. Με εμφανείς επιρροές από το manga τα πρόσωπα των παιδιών φαίνονται να διατηρούν μία πραότητα ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές. Και είναι αυτό ένα σημείο όπου η εικονογράφος παίρνει όντως μια ελευθερία: να μην επιβάλει το σκοτάδι ως το μοναδικό στοιχείο της ιστορίας. Αντιθέτως, η υπεράσπιση του πολιτισμού, ακόμη και για μία μικρή ομάδα παιδιών, γίνεται το επίκεντρο απ’ όπου μπορούν να ξεκινήσουν όλα. Στο τέλος -με ένα ακόμη δημιουργικό εφέ- οι αρχηγοί και οι κυνηγοί μοιάζουν λίγα χιλιοστά μικρότεροι από τα προηγούμενα σχέδια της αφήγησης.