Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024
weather-icon 21o
«Η οργή γίνεται συνήθεια, ο διχασμός κάτι φυσιολογικό»

«Η οργή γίνεται συνήθεια, ο διχασμός κάτι φυσιολογικό»

Αποσπάσματα από το βιβλίο της αμερικανίδας ιστορικού και αρθρογράφου Αν Απλμπομ «Το λυκόφως της δημοκρατίας» για την άνοδο του απολυταρχισμού και την εχθροπάθεια μέσα στην ίδια τη δημοκρατία

Το «Λυκόφως της δημοκρατίας» (εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφ. Μενέλαος Αστερίου) ξεκινάει με ένα πάρτι. Οπως περιγράφει η Αν Απλμπομ: «Στις 31 Δεκεμβρίου 1999 οργανώσαμε μια γιορτή. Ηταν το τέλος μιας χιλιετίας και η αρχή μιας καινούργιας και οι άνθρωποι ήθελαν πάρα πολύ να γιορτάσουν… Γινόταν στο Χόμπιελιν, μια μικρή έπαυλη στη βορειοδυτική Πολωνία, που την είχαν αγοράσει ο σύζυγός μου (σ.σ.: ο Ράντεκ Σικόρσκι, τότε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της πολωνικής κυβέρνησης) και οι γονείς του σε ευτελή τιμή μία δεκαετία νωρίτερα, όταν ήταν ένα ερειπωμένο και γεμάτο μούχλα ακατοίκητο κτίριο, στο οποίο δεν είχε γίνει καμιά επισκευή αφότου οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες του το εγκατέλειψαν το 1945 για να γλιτώσουν από τον Κόκκινο Στρατό». Οι καλεσμένοι τους ήταν φίλοι Πολωνοί, δημοσιογράφοι από το Λονδίνο και τη Μόσχα, κατώτεροι διπλωμάτες με έδρα τη Βαρσοβία και δύο νεοϋορκέζοι καλεσμένοι. Συμφωνούσαν όλοι για την κατεύθυνση των πρώην ανατολικών κρατών, για τις φιλελεύθερες αρχές της ευρωπαϊκής ιδέας, για τον δρόμο που οδηγούσε στην ευημερία.
Είκοσι χρόνια μετά, η Απλμπομ ομολογεί: «Θα περνούσα στο απέναντι πεζοδρόμιο για να αποφύγω μερικούς καλεσμένους μας σε εκείνη τη γιορτή για την Πρωτοχρονιά…

Σήμερα η Πολωνία περιλαμβάνεται στις χώρες της Ευρώπης με τη βαθύτερη πόλωση στην κοινωνία, και βρεθήκαμε στις δύο απέναντι πλευρές μιας βαθιάς διαίρεσης στο εσωτερικό της παλιάς Δεξιάς όχι μόνο στην Πολωνία αλλά και στην Ουγγαρία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και, με κάποιες διαφορές, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ».
Τα ερωτήματα που θέτει στο βιβλίο η ιστορικός και αρθρογράφος του περιοδικού «Atlantic», είναι ερωτήματα που μοιράζεται με τη φιλελεύθερη ελίτ της εποχής. Γιατί οι πρώην φίλοι της, που σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, να επιδεικνύουν τόση ανοχή ή συμπάθεια για τον σύγχρονο απολυταρχισμό; Γιατί οι κοινωνίες στρέφονται εναντίον της δημοκρατίας την ίδια στιγμή που απολαμβάνουν τα προνόμιά της; Πώς προσελκύονται από τους δημαγωγούς στον δρόμο τους προς την τυραννία; Για να απαντήσει η Απλμπομ γράφει για ένα φάσμα από εθνικιστές ιδεολόγους μέχρι υψηλόφρονες πολιτικούς δοκιμιογράφους και πολιτικούς. «Μερικοί γράφουν εκλεπτυσμένα βιβλία, άλλοι προωθούν θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες γίνονται ευρέως γνωστές. Κάποιοι παρακινούνται από τους ίδιους φόβους, την ίδια οργή και την ίδια βαθιά επιθυμία για ενότητα, που παρακινούνται και οι αναγνώστες και οπαδοί τους. Αλλοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν εξαιτίας οργισμένων συναντήσεων με την πολιτισμική Αριστερά ή βρίσκουν απωθητική την αδυναμία του φιλελεύθερου Κέντρου».

Το ουγγρικό και πολωνικό «ψέμα»

Σε δύο τουλάχιστον ευρωπαϊκές χώρες, στην Πολωνία και την Ουγγαρία, έχουμε παραδείγματα τού τι συμβαίνει όταν ένα Μεσαίου Μεγέθους Ψέμα, δηλαδή μια θεωρία συνωμοσίας, προωθείται αρχικά από ένα πολιτικό κόμμα ως κεντρικό στοιχείο της προεκλογικής εκστρατείας του και κατόπιν από ένα κυβερνών κόμμα, που στηρίζεται σε όλη τη δύναμη του σύγχρονου συγκεντρωτικού κρατικού μηχανισμού.

Στην Ουγγαρία το ψέμα δεν είναι πρωτότυπο. Είναι η πίστη, την οποία προωθούν η ρωσική κυβέρνηση και πολλοί άλλοι, στις υπεράνθρωπες δυνάμεις του Τζορτζ Σόρος, του Ούγγρου Εβραίου δισεκατομμυριούχου, ο οποίος υποτίθεται ότι συνωμοτεί για να καταστρέψει την Ουγγαρία μέσω της σχεδιασμένης εισαγωγής μεταναστών. Αυτή η θεωρία, όπως πολλές επιτυχημένες θεωρίες συνωμοσίας, έχει κτιστεί πάνω σε έναν κόκκο αλήθειας. Πράγματι ο Σόρος πρότεινε κάποτε ότι η πλούσια Ευρώπη θα μπορούσε να κάνει μια ανθρωπιστική πράξη και να δεχθεί περισσότερους Σύριους, προκειμένου να βοηθήσει τα φτωχότερα έθνη της Μέσης Ανατολής να αντιμετωπίσουν την προσφυγική κρίση. Όμως η προπαγάνδα στην Ουγγαρία -και σε μυριάδες ευρωπαϊκούς και αμερικανικούςακροδεξιούς ιστοτόπους, υπέρ της υπεροχής της λευκής φυλής και της «ευρωπαϊκής λευκής χριστιανικής ταυτότητας»- προχωρά πολύ πέρα από αυτή την πρόταση. Υποστηρίζει ότι ο Σόρος είναι ο κύριος υποκινητής μιας σχεδιασμένης εβραϊκής συνωμοσίας που στοχεύει να αντικαταστήσει τους λευκούς χριστιανούς Ευρωπαίους, και ιδίως τους Ούγγρους, με σκουρόχρωμους μουσουλμάνους…

Στην Πολωνία το ψέμα είναι τουλάχιστον πρωτότυπο. Είναι η θεωρία συνωμοσίας για τη συντριβή του αεροπλάνου στο Σμολένσκ, που έχει γίνει έμμονη ιδέα της Ανίτα Γκάργκας (σ.σ.: πολωνής δημοσιογράφου) και πολλών άλλων, σύμφωνα με την οποία μια ειδεχθής συνωμοσία προκάλεσε τον Απρίλιο του 2010 την πτώση του αεροπλάνου στο οποίο επέβαινε ο Πολωνός πρόεδρος. Αυτή η ιστορία έχει μεγάλη απήχηση στην Πολωνία, επειδή η συντριβή προκάλεσε άλλους ιστορικούς συνειρμούς. Ο Λεχ Κατσίνσκι, ο πρόεδρος που σκοτώθηκε, ταξίδευε για να πάει σε μια εκδήλωση στη μνήμη των σφαγών στο Κατύν, μαζικών φόνων που έγιναν το 1940, όταν ο Στάλιν σφαγίασε πάνω από είκοσι μία χιλιάδες Πολωνούς αξιωματικούς, σχεδιασμένη επίθεση στην τότε ελίτ της χώρας. Δεκάδες ανώτεροι στρατιωτικοί και πολιτικοί, μεταξύ των οποίων πολλοί φίλοι μου, επέβαιναν στο ίδιο αεροπλάνο. Ο σύζυγός μου ήξερε σχεδόν όλους τους επιβάτες, ακόμη και τις αεροσυνοδούς».

Και υπέρ και κατά του Brexit

Θυμάμαι έντονα δύο συναντήσεις με τον Τζόνσον, την περίοδο που ήταν δήμαρχος. Το 2014 άκουσα μια ομιλία του για την αρχαία Αθήνα. Σε αντίθεση με πολλές αυτοσχέδιες δημόσιες ομιλίες του, αυτή η διάλεξη είχε πραγματικά συνοχή, ίσως επειδή ήταν γραμμένη. Κρατώντας ένα ποτήρι με κόκκινο κρασί, εγκωμίασε αρκετά λεπτομερειακά την Αθήνα μιλώντας για «την κουλτούρα της ελευθερίας, τον ανοιχτό χαρακτήρα της και την ανεκτικότητά της, τους πνευματικούς πειραματισμούς και τη δημοκρατία», και τη συνέκρινε με το σύγχρονο Λονδίνο. Αντιθέτως, μιλώντας για τη Σπάρτη, επισήμανε ότι, όπως είχε προβλέψει ο Περικλής, αυτή η τραχιά, κομφορμιστική, στρατοκρατική κοινωνία δεν άφησε πίσω της κανένα κομψό κληροδότημα. Προειδοποίησε εναντίον των σύγχρονων Σπαρτιατών και μίλησε για «την απειλή, παγκόσμια στην έκτασή της, εναντίον των δημοκρατικών ελευθεριών», την οποία εκπροσωπούν οι καινούργιοι υποστηρικτές του απολυταρχισμού. Οι παρευρισκόμενοι χειροκρότησαν, πραγματικά συγκινημένοι.

Περίπου την ίδια περίοδο βγήκα για δείπνο μαζί με τον Τζόνσον και δύο άλλους ανθρώπους και καταλήξαμε να κουβεντιάζουμε για την πιθανότητα δημοψηφίσματος για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση που συζητιόταν τότε. «Κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν θέλει να φύγουμε», έλεγε ο Τζόνσον. «Οι επιχειρήσεις δεν το θέλουν. Το Σίτυ δεν το θέλει. Δεν θα συμβεί». Αυτά έλεγε τότε που ήταν ο φιλελεύθερος δήμαρχος μιας μεγάλης, σύγχρονης, πολυπολιτισμικής βρετανικής πόλης, η οποία άνθησε χάρη στις βαθιές σχέσεις της με τον έξω κόσμο.

Εντούτοις στην εκστρατεία για το δημοψήφισμα ο Τζόνσον τάχθηκε υπέρ του Brexit. Και υποστήριξε το Brexit με την ίδια χαρούμενη ανεμελιά και την ίδια αδιαφορία για τις συνέπειες τις οποίες είχε επιδείξει για πολύ καιρό στη δημοσιογραφική σταδιοδρομία του και στην προσωπική του ζωή. Συνέχισε να λέει ανέκδοτα και ιστορίες. Υπολόγιζε ότι το Brexit θα έχανε. Έστειλε γραπτό μήνυμα στο κινητό του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον: «Το Brexit θα συντριβεί σαν βάτραχος που τον πατά οδοστρωτήρας». Όμως θεώρησε πως αν υποστήριζε το Brexit, θα γινόταν ο ήρωας των ευρωσκεπτικιστών Τόρις, που τα γραπτά του Τζόνσον είχαν συμβάλει πάρα πολύ στην ανάπτυξη του ευρωσκεπτικισμού τους. Από μια άποψη οι υπολογισμοί του ήταν σωστοί, αν και ίσως όχι με τον τρόπο που προσδοκούσε.

Στη «φυσιολογική» εξέλιξη των γεγονότων -σε έναν κόσμο χωρίς Brexit- ο Μπόρις Τζόνσον μπορεί να μη γινόταν ποτέ πρωθυπουργός. Το κόμμα που είχε εκλέξει τον Ντέιβιντ Κάμερον, μετριοπαθή κεντρώο, ο οποίος επιθυμούσε να «αποτοξινώσει» το Συντηρητικό Κόμμα ύστερα από μια σειρά ηγετών οι οποίοι έμοιαζαν μονίμως θυμωμένοι, θα δυσκολευόταν πολύ να επιλέξει κάποιον τόσο ριψοκίνδυνο όσο ο Τζόνσον, με τις γκάφες, τις απολύσεις και τα σεξουαλικά σκάνδαλα. Ο Τζόνσον έγινε ηγέτης του κόμματος επειδή το κόμμα δεν ήξερε τι άλλο να κάνει. Η παρμένη από το ράγκμπι μεταφορά έγινε πραγματικότητα και κάποιος έχασε την μπάλα».

Πόλωση μέσω αλγορίθμων

Οι ίδιοι οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενθαρρύνουν τις ψευδείς αντιλήψεις για τον κόσμο. Οι άνθρωποι αναζητούν ειδήσεις τις οποίες θέλουν να ακούσουν και στη συνέχεια το Facebook, το YouTube και το Google τούς δείχνουν και άλλους ιστοτόπους ή μπλογκ με βάση εκείνους τους οποίους επισκέπτονται συχνότερα, είτε πρόκειται για μια συγκεκριμένη μάρκα σαπουνιού είτε για μια συγκεκριμένη πολιτική άποψη. Οι αλγόριθμοι ριζοσπαστικοποιούν εκείνους που χρησιμοποιούν αυτούς τους ιστοτόπους. Αν κάποιος μπαίνει μέσω του YouTube σε νόμιμους ιστοτόπους εναντίον της μετανάστευσης, για παράδειγμα, αυτοί θα τον οδηγήσουν γρήγορα σε ιστοτόπους που υποστηρίζουν την υπεροχή της λευκής φυλής και κατόπιν σε βίαιους ξενοφοβικούς ιστοτόπους. Επειδή οι αλγόριθμοι είναι σχεδιασμένοι έτσι ώστε οι άνθρωποι να συνεχίσουν να είναι στο Διαδίκτυο, ευνοούν επίσης τα συναισθήματα, ιδίως την οργή και τον φόβο. Και επειδή οι ιστότοποι είναι εθιστικοί, επηρεάζουν τους ανθρώπους με απρόβλεπτους τρόπους. Η οργή γίνεται συνήθεια. Οι διχαστικές αντιλήψεις γίνονται κάτι το φυσιολογικό. Παρότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι ακόμη η κύρια πηγή ειδήσεων για όλους τους Αμερικανούς, διαμορφώνουν ήδη το πώς ερμηνεύουν και παρουσιάζουν τον κόσμο οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι. Η πόλωση μεταφέρθηκε από τον κόσμο του Διαδικτύου στην πραγματικότητα.

Το αποτέλεσμα είναι μια υπερβολική και τυφλή προσκόλληση σε μια άποψη, η οποία ενισχύει τη δυσπιστία για τη «συνήθη» πολιτική, τους πολιτικούς του «κατεστημένου», τους άξιους λοιδορίας «ειδήμονες» και τους «κυρίαρχους» θεσμούς, στους οποίους περιλαμβάνονται τα δικαστήρια, η αστυνομία, η δημόσια διοίκηση. Δεν πρέπει να απορούμε για αυτό. Καθώς αυξάνεται η πόλωση, οι δημόσιοι υπάλληλοι παρουσιάζονται σταθερά ως «αιχμάλωτοι» των αντιπάλων. Δεν είναι τυχαίο ότι το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη στην Πολωνία, οι υποστηρικτές του Brexit στη Βρετανία και η κυβέρνηση του Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξαπολύσει φραστικές επιθέσεις εναντίον των δημοσίων υπαλλήλων και των επαγγελματιών διπλωματών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δικαστές και τα δικαστήρια αποτελούν αντικείμενο κριτικής, εξονυχιστικού ελέγχου και οργής σε πολλές χώρες. Σε έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχεί η πόλωση δεν μπορεί να υπάρχει ουδετερότητα, επειδή δεν μπορούν να υπάρχουν μη κομματικοποιημένοι ή απολίτικοι θεσμοί.

«Ο Πούτιν είναι φονιάς, αλλά το ίδιο κι εμείς»

Το 2017, σε συνέντευξη την οποία έπαιρνε ο Μπιλ Ο’Ράιλι των Fox News, ο Τραμπ εξέφρασε τον θαυμασμό του για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον Ρώσο δικτάτορα, χρησιμοποιώντας την κλασική τακτική της υπεκφυγής μέσω της αντικριτικής. «Όμως είναι φονιάς», είπε ο Ο’Ράιλι. «Υπάρχουν πολλοί φονιάδες. Νομίζετε ότι η χώρα μας είναι αθώα;», απάντησε ο Τραμπ. Δύο χρόνια νωρίτερα είχε εκφράσει μια παρόμοια άποψη σε μια άλλη τηλεοπτική συνέντευξη, αυτή τη φορά με τον Τζο Σκάρμπορο. «Κυβερνά τη χώρα του και τουλάχιστον είναι ηγέτης», έλεγε ο Τραμπ για τον Πούτιν, «σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σε αυτή τη χώρα… Νομίζω πως και στη χώρα μας έχουμε πολλούς σκοτωμούς, Τζο, το ξέρεις».

Αυτός ο τρόπος ομιλίας -«ο Πούτιν είναι φονιάς, αλλά το ίδιο είμαστε κι εμείς»- καθρεφτίζει την προπαγάνδα του Πούτιν, ο οποίος συχνά δηλώνει με πολλά λόγια «εντάξει, η Ρωσία είναι διεφθαρμένη, αλλά διεφθαρμένοι είναι και όλοι οι άλλοι». Είναι ένα επιχείρημα ηθικού συμψηφισμού, ένα επιχείρημα που υπονομεύει την πίστη, την ελπίδα και την πεποίθηση ότι μπορούμε να ανταποκριθούμε στις αρχές του συντάγματός μας. Είναι επίσης ένα επιχείρημα χρήσιμο για τον πρόεδρο, επειδή του δίνει την άδεια να είναι «φονιάς», ή «διεφθαρμένος», ή να παραβιάζει τους κανόνες «όπως όλοι οι άλλοι». Σε ένα ταξίδι μου στο Ντάλας άκουσα μια εκδοχή αυτού του επιχειρήματος από μια πλούσια οπαδό του Τραμπ. Ναι, είναι διεφθαρμένος, αλλά το ίδιο ήταν και όλοι οι πρόεδροι πριν από αυτόν, μου είπε. «Απλώς δεν το ξέραμε προηγουμένως». Αυτή η άποψη έδινε την άδεια σε αυτή την έντιμη πολίτη και νομοταγή πατριώτισσα να υποστηρίζει έναν διεφθαρμένο πρόεδρο. Αν οι πάντες είναι και ήταν πάντα διεφθαρμένοι, δεν υπάρχει πρόβλημα αν κάποιος χρησιμοποιεί οποιαδήποτε μέσα για να κερδίσει.

Sports in

«Τελικός» για Παρτιζάν και Ολυμπιακό στο Βελιγράδι

Ο Ολυμπιακός φιλοξενείται απόψε (28/3, 21:30) στο Βελιγράδι από την Παρτιζάν για την 32η αγωνιστική της Euroleague.

Ακολουθήστε το in.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

in.gr | Ταυτότητα

Διαχειριστής - Διευθυντής: Λευτέρης Θ. Χαραλαμπόπουλος

Διευθύντρια Σύνταξης: Αργυρώ Τσατσούλη

Ιδιοκτησία - Δικαιούχος domain name: ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ ΜΜΕ Α.Ε.

Νόμιμος Εκπρόσωπος: Ιωάννης Βρέντζος

Έδρα - Γραφεία: Λεωφόρος Συγγρού αρ 340, Καλλιθέα, ΤΚ 17673

ΑΦΜ: 800745939, ΔΟΥ: ΦΑΕ ΠΕΙΡΑΙΑ

Ηλεκτρονική διεύθυνση Επικοινωνίας: in@alteregomedia.org, Τηλ. Επικοινωνίας: 2107547007

Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024