Το περί Φύσεως ερώτημα

Στις «Πράξεις των Αποστόλων», ένα από τα βιβλία της Καινής Διαθήκης που έγραψε ο Απόστολος Λουκάς, ο συγγραφέας μας πληροφορεί για την επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου στην Αθήνα. Ο επισκέπτης τη βρήκε κατείδωλον, γεμάτη με βωμούς μυρίων όσων θεών, όχι μόνον του Ολύμπου, αλλά και Σύρων και Βαβυλώνιων και Αιγυπτίων, πυρολατρών κ.λπ. Ο κόσμος είχε φτάσει και σε απελπισία, απογοητευμένος από τους θεούς που κληρονόμησε από την παράδοση και τον Ομηρο. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς μας πληροφορεί πως ο Παύλος, περιφερόμενος στην αρχαία αγορά, είδε σε μια γωνιά έναν βωμό που είχε στη στήλη χαραγμένο «Τω αγνώστω Θεώ». Ηταν τόση η απελπισία του ανθρώπου του καιρού για την έλλειψη επικοινωνίας και κατανόησης από όλους τους θεούς που επινόησε ο απελπισμένος άνθρωπος, ώστε σκέφτηκε να απευθυνθεί σε κάποιον άγνωστο, αλλά πιθανόν υπαρκτό να τον εκλιπαρήσει να τον ακούσει.

Ο Λουκάς, λοιπόν, αναφέρει πως ο ιδιοφυής προπαγανδιστής Παύλος, ανεβαίνοντας στο βήμα κάτω από την Ακρόπολη, στο ίδιο βήμα από όπου στο παρελθόν της πόλης μιλούσαν ο Περικλής και ο Δημοσθένης, απευθυνόμενος στο συγκεντρωμένο πλήθος των αιώνια φιλοπερίεργων γκαγκαρέων, τους ανακοίνωσε πως έφερνε στη πόλη τους το όνομα του αγνώστου θεού: του Ιησού Χριστού από τη Ναζαρέτ!

Εκατό χρόνια μετά την επίσκεψη του Παύλου στην πάντα κατείδωλον Αθήνα ήρθαν και σπούδασαν ο αργότερα Μέγας Βασίλειος, πλουσιόπαιδο της Ανατολής, και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Στην αγορά που περιδιάβαζαν κάτω από την Ακρόπολη συναντούσαν τόπους – τόπους συγκεντρωμένους ανθρώπους γύρω από έναν ομιλητή, συνήθως ανεβασμένο σε ένα καφάσι του μανάβη. Ενας φιλοπερίεργος φανατικός για γράμματα νεαρός, σε ένα πρωί και μόνο, αλλάζοντας κάθε λίγο πορεία, θα μπορούσε να ακούσει περιφερόμενους φιλοσόφους που ανέπτυσσαν τις θεωρίες τους. Και θα μπορούσε σε ένα πρωί να πληροφορηθεί για τις ιδέες του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, των ξένων φιλοσόφων, των Στωικών, των Ατομικών, των Επικούριων, των Κυνικών, αλλά και των Μηδενιστών.

Για εκατό χρόνια πριν και μετά τη γέννηση του Χριστού οι χώρες, από τη Συρία ως την Αίγυπτο και την Ιταλία, και βεβαίως την Αθήνα με την αρχαία αίγλη της, ήταν μια απελπισμένη οδοιπορία σε αναζήτηση της Αλήθειας και του Νοήματος της ζωής. Ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης ήταν ένας εξέχων πολίτης των Αθηνών, ανώτατος δικαστής που άκουσε τη διδασκαλία του Παύλου και θέλησε να γεμίσει την απελπισμένη ψυχή του, την αξεδίψαστη με την ελπίδα που του προσέφερε αυτός ο ξυπόλητος Εβραίος, επί όνου περιφερόμενος και σταυρωμένος και αναστημένος. Ο Λουκάς γράφει πως, όταν ο Παύλος τελείωσε την ομιλία του στον Αρειο Πάγο, οι ομάδες των φιλοσοφούντων παρεπίδημων στην Αθήνα σπουδαστών, όταν πληροφορήθηκαν για τον Δάσκαλο που γύριζε και το άλλο του μάγουλο στους βασανιστές του, έφυγαν από τη σύναξη, γελώντας.

Είναι η εποχή που κατακυριεύει τη Μεσόγειο η Ρώμη. Ετσι, ένας μαθητής και βαθύς αναγνώστης του Επίκουρου, ρωμαίος νεανίας, γοητεύτηκε από τον ελληνικό πολιτισμό και την προίκα της σπουδής και την εμπειρία της ρωμαϊκής πειθαρχίας και έγραψε υπέροχους στίχους. Ενα ποίημα 7.415 στίχων, έκτασης περίπου όσο η μισή έκταση των ομηρικών επών. Κι εδώ, αντί για άθλα ανδρών και για την περιπέτεια του πολύτιμου ανδρός, παρακολουθούμε την πολιορκία της ουσίας και των φαινομένων της Υλης. Ο μαθητής του Επίκουρου είναι ο Λουκρήτιος που μας άφησε ως δώρο μέγα και πολύτιμο το έμμετρο φιλοσοφικό έπος «Περί Φύσεως». Εγινε κτήμα της ανθρωπότητας, όταν το ανακάλυψε χειρόγραφο σε μια μοναστηριακή σχολή της Φούλδας στη Γερμανία ο Πότζο Μπρατσολίνι το 1417.

Εκτοτε υπόγεια σε σκοτεινές περιοχές, ιπτάμενο σε φωτεινές έγινε ένας από τους σημαντικότερους σηματωρούς της παγκόσμιας σκέψης. Το μέγα Ευαγγέλιο του Υλισμού. Το σχολίασαν, το καταδίκασαν και το δόξασαν περιώνυμοι φιλόσοφοι έξι αιώνων με φάρο τον Μαρξ. Ο καθηγητής Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε μια έξοχη πραγματικά έκδοση του Gutenberg, υπογράφει έναν σοφό αναλυτικό και σπιρτόζο πρόλογο, μετάφραση και σημειώσεις, σε μια εποχή που άλλη μια φορά η Φύση μας αιφνιδιάζει, μας πολιορκεί και μας δοκιμάζει και μας προβοκάρει να αναλάβουμε προσωπικά την ευθύνη, απαντώντας χωρίς περιστοφές στο ερώτημα «Τι εστί Φύσις;» και το πλέον τραγικό ερώτημα «Υπάρχει μετά τη Ζωή κάτι;». Και αν δεν υπάρχει «ποια είναι η ευθύνη της χωρίς «μετά» Ζωής;».

Σε μια εποχή γενικότερης κρίσης των αξιών, των ιδεών, της τέχνης και της πολιτικής ο Λουκρήτιος μας βοηθάει να ανοίξουμε το χαώδες ερώτημα του ζην.