Πόσες κρίσεις αντέχει η Ευρωπαϊκή Ενωση;

Πόσες κρίσεις μπορεί να αντέξει τελικά η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ); Τις τελευταίες δεκαετίες η Ενωση βρίσκεται συνεχώς αντιμέτωπη με διαδοχικές κρίσεις – όπως η κρίση για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα (που καταψηφίστηκε από Γαλλία και Ολλανδία σε δημοψηφίσματα και έτσι ενταφιάστηκε), η μεγάλη οικονομική κρίση του 2008, η κρίση στην Ευρωζώνη και η κρίση χρέους της Ελλάδας που προς στιγμή απείλησε ακόμη και την ύπαρξη της ίδιας της ευρωζώνης και του ενιαίου νομίσματος, ευρώ, μετανάστευση, οι κρίσεις στο εξωτερικό μέτωπο (Ουκρανία, Ρωσία κ.ά.) και βέβαια οι διαρθρωτικού χαρακτήρα κρίσεις που συνδέονται με τη δημογραφική κατάσταση, τις διευρυνόμενες ανισότητες κ.λπ.

Και πάνω απ’ όλα η κρίση-πρόκληση του εθνολαϊκισμού που απειλεί την εσωτερική λογική της ευρωπαϊκής ενοποίησης στοχεύοντας στην επιστροφή στο ξεπερασμένο πρότυπο του ανεξέλεγκτου εθνικού κράτους που τόσα δεινά επισώρευσε στο παρελθόν. Ολες αυτές τις κρίσεις η Ενωση τις αντιμετώπισε λίγο-πολύ με αποτελεσματικότητα και με δόσεις βαθύτερης ενοποίησης κάθε φορά. Επιβεβαίωσε με τον τρόπο αυτό τον άγραφο κανόνα που λέει ότι «η ευρωπαϊκή ενοποίηση προχωρά μέσα από την επίλυση διαδοχικών κρίσεων».

Τώρα, καθώς ανοίγει η νέα θεσμική περίοδος, η Ενωση βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με δύο νέες κρίσεις-προκλήσεις. Πρώτον, το ισχυρό ενδεχόμενο ενός άτακτου Brexit (έξοδος Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ) χωρίς συμφωνία στις 31 Οκτωβρίου και την πολιτική αστάθεια στην Ιταλία με την ισχυρή προοπτική κατάληψης της πρωθυπουργίας αργά ή γρήγρα από έναν σκληρό ακροδεξιό, τον Ματέο Σαλβίνι και του κόμματός του της Λέγκας. Από τις δύο κρίσεις, αυτή του Brexit είναι δυνητικώς ευκολότερη στη διαχείρισή της αν και όχι ανώδυνη.

Το άτακτο Brexit χωρίς καμιά συμφωνία (συμφωνία που έχει συναφθεί μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών αλλά δεν μπόρεσε μέχρι στιγμής σε τρεις προσπάθειες να επικυρωθεί από τη Βουλή των Κοινοτήτων και που τώρα δεν τη θέλει και ο πρωθυπουργός της χώρας Μπόρις Τζόνσον) θα προκαλέσει τεράστια προβλήματα στη χώρα (ελλείψεις τροφίμων, φαρμάκων, κ.λπ.) αλλά θα είναι εξόχως ζημιογόνος και για την Ενωση (αβεβαιότητα για το καθεστώς των ευρωπαίων πολιτών που διαβιούν στο Ηνωμένο Βασίλειο., κ.ά.).

Αλλά πάντως η Ενωση έχει προετοιμασθεί για να διαχειρισθεί τις επιπτώσεις της άτακτης εξόδου. Σε συνδυασμό όμως με πολιτική κρίση στην Ιταλία, η κατάσταση μπορεί να γίνει εξόχως επικίνδυνη. Αντίθετα με το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία είναι ιδρυτικό μέλος της Ενωσης, συμμετέχει στην οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) και ως εκ τούτου μια κρίση μπορεί να επηρεάσει άμεσα και καθοριστικά τη λειτουργία του ενιαίου νομίσματος (ευρώ) και την ευρωζώνη.

Βεβαίως ο Ματέο Σαλβίνι δεν υποστηρίζει τώρα ανοιχτά τουλάχιστον την έξοδο της Ιταλίας από το ευρώ. Υποστηρίζει, όμως, μεταξύ άλλων, τη θέσπιση ενός παράλληλου νομίσματος – κάτι που βρίσκεται στα όρια της νομιμότητας – που μπορεί de facto να καταλήξει σε έξοδο. Αλλά ένα Italexit μπορεί να κλονίσει συθέμελα την ευρωζώνη. Η Ιταλία είναι, ως γνωστόν, η τρίτη ισχυρότερη οικονομία του συστήματος.

Προβλήματα μπορούν να υπάρξουν και σε άλλα πεδία, όπως σ’ αυτά της πολιτικής του ανταγωνισμού, μετανάστευσης, κοινής εξωτερικής πολιτικής. Είναι γνωστές οι φιλορωσικές θέσεις του Σαλβίνι. Επομένως πολλοί απεύχονται μια εκλογή Σαλβίνι. Την κρίση που θα προκαλέσει ίσως να μη την αντέξει αλώβητη τουλάχιστον η Ενωση.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.