Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε κρίσιμη καμπή

Η Τουρκία καλείται να διαχειριστεί ταυτόχρονες προκλήσεις στην εξωτερική της πολιτική. Λόγω της πυκνότητας των γεγονότων στην ευρύτερη περιοχή (π.χ. ενεργειακά και συριακό ζήτημα), της επιδείνωσης των σχέσεων ΗΠΑ -Ρωσίας και της συγκρουσιακής πολιτικής Ερντογάν, που έχει ανοίξει παράλληλα μέτωπα, αλλά και της υπερτίμησης της περιφερειακής της θέσης, η Αγκυρα κινείται σε εκκρεμές. Συνδυαστικά με την ανησυχητική τροπή που έχει λάβει η οικονομία της, η οποία είναι πλέον αρκετά εύθραυστη, καθώς και της εντονότερης κοινωνικής διαίρεσης, που επιβεβαιώθηκε στις πρόσφατες αυτοδοικητικές εκλογές, με σοβαρές ενδείξεις αμφισβήτησης του Ερντογάν και εκ των έσω (βλ. Νταβούτογλου και Γκιουλ), η γειτονική χώρα βρίσκεται σήμερα σε κρίσιμη στροφή.

Αυτή η κατάσταση, της προκαλεί παρατεταμένη νευρικότητα και το ερώτημα είναι πού θα την εκτονώσει. Δεδομένης της συνεχιζόμενης απόκλισής της από τη Δύση, η τελευταία δεν είναι σε θέση να επηρεάζει και να μετριάζει την τουρκική επιθετικότητα, τουλάχιστον στον βαθμό που μπορούσε στο παρελθόν. Σήμερα μοιάζει να θέλει περισσότερο να ευθυγραμμίσει την Τουρκία προς μία πιο υπεύθυνη πολιτική, αλλά να μην είναι ικανή να το πράξει. Βέβαια, αν Αγκυρα – Ουάσιγκτον, των οποίων οι σχέσεις δοκιμάζονται, δεν βρουν σύντομα μία χρυσή τομή, ο Λευκός Οίκος κάλλιστα μπορεί να ενεργοποιήσει τα εργαλεία άσκησης ασφυκτικής πίεσης με πυρήνα την τουρκική οικονομία, όπως έκανε το περασμένο καλοκαίρι στην υπόθεση Μπράνσον.

Εξίσου, η αδυναμία εξεύρεσης ενός λειτουργικού συμβιβασμού με την ΕΕ (ορισμένα κράτη-μέλη της οποίας είναι κομβικά για τις άμεσες ξένες επενδύσεις που τόσο ανάγκη έχει η Τουρκία), αλλά και κλιμακούμενη ένταση στις σχέσεις με Ισραήλ και Αίγυπτο, καλλιεργούν στην τουρκική ηγεσία ένα αίσθημα πολιορκίας. Αυτό, μάλιστα, διευρύνεται λόγω της υποστήριξης που χρεώνει ο Ερντογάν πως παρέχουν οι δυτικοί του εταίροι στο δίκτυο Γκιουλέν και τους Κούρδους, οι οποίοι προσδιορίζονται ως οι δύο μεγαλύτεροι εχθροί του. Το αποτέλεσμα είναι μια κατάσταση ανασφάλειας που μετατρέπεται σε επιθετική συμπεριφορά εξαιτίας και της αλαζονικής της διάθεσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μόνιμη επωδός των τελευταίων μηνών «δεν θα επιτρέψουμε τη δημιουργία τετελεσμένων σε Ανατολική Μεσόγειο και Αιγαίο» αλλά και η κατασκευή του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» για να οριστεί ο θαλάσσιος χώρος στον οποίο η Αγκυρα έχει διεκδικήσεις. Κατά την πάγια τακτική της, με διατήρηση και ενίσχυση της παρουσίας της στην περιοχή μέσω ασκήσεων, έκδοσης navtex, διεξαγωγής ερευνών ακόμη και γεωτρήσεων, εγγράφει υποθήκες για μελλοντική χρήση σε ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις με τα κράτη της περιοχής. Αξιοπρόσεκτη είναι η ισχυροποίηση Ακάρ και ενόπλων δυνάμεων στο σύστημα εξουσίας, καθώς και ο υπερβάλλων ζήλος τους, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο ευθείας αντιπαράθεσης.

Εμπεδώνοντας δε την πίεση προς την Ελλάδα και την Κύπρο, πέραν της προσπάθειας παγίωσης των αξιώσεών της, η Τουρκία δοκιμάζει και τις προθέσεις των Αμερικανών. Η Αγκυρα δεν μπορεί να χωνέψει τον αποκλεισμό της από τις περιφερειακές εξελίξεις και κυρίως τις συμπράξεις με επίκεντρο την ενέργεια και οπωσδήποτε θα εντείνει την προκλητικότητά της, ειδικότερα στην περιοχή Κρήτης – Καστελλόριζου – κυπριακής ΑΟΖ, όπου το αμέσως προσεχές διάστημα θα κλιμακώσει αισθητά τις ενέργειες αμφισβήτησης. Μένει να διαπιστωθεί πως οι διεργασίες στο τρίγωνο ΗΠΑ -Τουρκίας – Ρωσίας και η υποχρέωση της Αγκυρας να προβάλλει την ισχύ της υπό τον φόβο να την ξεπεράσουν οι εξελίξεις, θα επιδράσουν στις ελληνοτουρκικές σχέσεις τους επόμενους μήνες.

Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι γενικός διευθυντής ΙΔΙΣ & συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν»