Χαμένα και κερδισμένα στοιχήματα στη μετά Απαρτχάιντ εποχή

Με τις εκλογές του 1994 και την εκλογή του Νέλσον Μαντέλα στην προεδρία με πάνω από 60%, το άγος μισού αιώνα ρατσιστικού διαχωρισμού είχε καθαρθεί ή τουλάχιστον αυτό προσπάθησε η νέα κυβέρνηση. Σε επίπεδο κοινωνίας οι πληγές άρχισαν -αν μη τι άλλο- να επουλώνονται και με αρχηγό μία ιστορική, διεθνώς αναγνωρισμένη μορφή, η χώρα βάδιζε προς τη συμφιλίωση και την αποκατάσταση της θέσης της στην διεθνή κοινότητα.

Στην πράξη δεν ήταν εύκολο. Δύο γενιές νοτιοαφρικανών είχαν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που, όσο αντίθετοι και αν ήταν σε αυτό, δημιουργούσε ένα ασφυκτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούσαν και δημιουργούσαν. Οι αντιστάσεις στην αλλαγή δεν ήταν πολλές, αλλά περισσότερο δύσκολα αποδείχτηκαν νέα προβλήματα που ανέκυψαν στην μετά Απαρτχάιντ εποχή.

Η Νότιος Αφρική ανήκει πλέον στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη (αλλά και στις αναδυόμενες, διεκδικητικές BRICS), χάρη στα κοιτάσματα πολύτιμων λίθων, το καλό κλίμα, την άγρια πανίδα και χλωρίδα που προσελκύει τουρίστες και στις καλές υποδομές της.

Πίσω όμως από αυτήν την γενικά καλή εικόνα σε μακροοικονομικό επίπεδο, τα σκοτεινά σημεία παραμένουν. Πολλά από αυτά είναι κληρονομιά του Απαρτχάιντ.

Έστω και στους G20, η Νότιος Αφρική έχει να αντιμετωπίσει -και θα συνεχίσει ίσως για δεκαετίες ακόμη- τεράστιες ανισότητες στην κατανομή του πλούτου και στις δυνατότητες για εργασία και πρόοδο.

Η ανεργία επίσημα φτάνει το 25%, αλλά πιθανότατα είναι ακόμη μεγαλύτερη, παρότι η χώρα επιδεικνύει οικονομική ανάπτυξη εδώ και πολλά χρόνια. Ως και σήμερα οι πιο πλούσιοι κατέχουν δυσανάλογα πολύ πλούτο: η διαφορά ανάμεσα στο εισοδηματικά ανώτερο 10% του πληθυσμού έναντι του κατώτερου 10% είναι συντριπτική, πόσο μάλλον για ανεπτυγμένη οικονομία.

Και από την άλλη πλευρά, παρότι στην μετά Απαρτχάιντ εποχή οι λευκοί δεν μονοπωλούν τους καταλόγους των πλουσίων, σχεδόν ο μισός μαύρος πληθυσμός εξακολουθεί ζει σε συνθήκες φτώχειας.

Τα πρόσφατα περιστατικά στα ορυχεία της Νοτίου Αφρικής έφεραν στο φως τις τραγικές συνθήκες εργασίας και την περιορισμένη δυνατότητα διεκδίκησης. Για την πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού στα ορυχεία, οι συνθήκες είναι δύσκολες και οι μισθοί μέτριοι. Οι εταιρείες απειλούν (και ενίοτε πραγματοποιούν) μαζικές απολύσεις με δέλεαρ αμφίβολης χρησιμότητας προγράμματα επανακατάρτισης· η αστυνομία απαντά με ωμή βία· και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, πέρα από την εργασιακή επισφάλεια, πρέπει να βρουν κοινό έδαφος στα συνδικαλιστικά.

Εξίσου εκρηκτική κατάσταση δημιουργεί η επιδημία του AIDS στη χώρα. Ένας στους οκτώ νοτιοαφρικανούς είναι φορέας του HIV, με την μαύρη κοινότητα να πλήττεται περισσότερο, λόγω της πολύ μεγαλύτερης φτώχειας και δυσκολότερης πρόσβασης σε θεραπεία, της έλλειψης γνώσης για την προφύλαξη ή και της απουσίας προφύλαξης.

Οι καμπάνιες συνειδητοποίησης -σε μία είχε πρωτοστατήσει μάλιστα και ο ίδιος ο Νέλσον Μαντέλα που έχασε τον εγγονό του από τον ιό- είναι συνεχείς, χωρίς πολύ θεαματικά αποτελέσματα. Εν μέρει αυτό έχει να κάνει με τον αρνητισμό με τον οποίο η ηγεσία της χώρας προσέγγισε το ζήτημα.

Ο διάδοχος του Μαντέλα, Τάμπο Μπέκι, όπως και άλλοι παράγοντες πιο ανοιχτά από τον πρόεδρο, έκαναν κατά καιρούς αμφίσημες δηλώσεις για τον HIV και περισσότερο δίσταζαν να εισάγουν στο σύστημα υγείας θεραπείες με τα κατάλληλα φάρμακα, προκρίνοντας γιατροσόφια (λάδι, σκόρδο και λεμόνι για την θεραπεία). Αρκετές χιλιάδες μολύνσεις και χιλιάδες θάνατοι θα μπορούσαν να αποφευχθούν, εκτιμά πλέον η επιστημονική κοινότητα.

Κινδυνεύει όμως η Νότιος Αφρική χωρίς την παρουσία του Μαντέλα; Ο ίδιος προτίμησε να ασκήσει τα προεδρικά καθήκοντα μόνο πέντε χρόνια και να αφιερώσει άλλα πέντε σε κινήσεις που μεγιστοποιούν τη συνοχή στο εσωτερικό και αποκαθιστούν την εικόνα στο εξωτερικό. Για χρόνια είναι εκτός κάθε δημόσιας δραστηριότητας. Το πισωγύρισμα στο Απαρτχάιντ μοιάζει απίθανο -δεν λείπουν οι νοσταλγοί ωστόσο, αλλά η απήχησή τους είναι μικρή.

Οι κυβερνήσεις έχουν να διαχειριστούν άλλου τύπου προβλήματα, όλα στον ένα ή τον άλλο βαθμό κληρονομιά του παρελθόντος, αλλά και να βρουν πορεία μέσα σε ένα εξελισσόμενο κόσμο. H κληρονομιά του Απαρτχάιντ, στο βαθμό που συντηρεί ένα εκρηκτικό κοινωνικό μείγμα, μπορεί μακροπρόθεσμα να επιβαρύνει την εξέλιξη της χώρας και την θέση που (μοιάζει να) θέλει να καταλάβει στη διεθνή σκηνή.

Το στοίχημα για την Νότια Αφρική είναι πλέον να βρει μια βιώσιμη ισορροπία ανάμεσα στα εσωτερικά ζητήματα και τις διεθνείς προκλήσεις.

Μιχάλης Δουρμούσογλου

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ