Ο προδικτατορικός συγκρουσιακός κύκλος έκλεισε νωρίς

37

του ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ

Καθώς η διεκδικητική έκρηξη του 1968 βρήκε την Ελλάδα κάτω από τον επαχθή ζυγό της 21ης Απριλίου, σπάνια συνειδητοποιούμε ότι οι κοινωνικές και πολιτικές ζυμώσεις του πρώτου μισού της δεκαετίας του 60 συνιστούν πρώιμο ελληνικό «συγκρουσιακό κύκλο» – προάγγελο όσων επρόκειτο να κορυφωθούν στην Ευρώπη της διετίας 1968-69. Στη θεωρία των κοινωνικών κινημάτων ως «συγκρουσιακοί κύκλοι» νοούνται περίοδοι επίτασης και διάχυσης των κοινωνικοπολιτικών διεκδικήσεων σε ολόκληρο το σώμα της κοινωνίας, συνδυαστικά με την εμφάνιση νέων – ή απόπειρες συγκρουσιακής ιδιοποίησης παραδοσιακών – διεκδικητικών οργανώσεων: ανανέωση συμβόλων και αξιακών πλαισιώσεων, εκτενείς τροποποιήσεις στις κυρίαρχες μορφές συλλογικής δράσης («διεκδικητικά ρεπερτόρια»), καθώς και γρήγορη μετάδοση των διεκδικητικών δράσεων από παραδοσιακά δραστήριους σε λιγότερο ευεπίφορους κλάδους («συγκρουσιακή διάχυση»). Πώς όμως εμφανίζονται οι διαστάσεις αυτές στην πραγματικότητα της «καχεκτικής» προδικτατορικής δημοκρατίας (κατά την προσφυή έκφραση του Ηλία Νικολακόπουλου);

Οι εξελίξεις στον οργανωτικό τομέα χαρακτηρίζονται από εκρηκτική ανάπτυξη της συνδικαλιστικής αντιπολίτευσης (με κύριο άξονα τις δράσεις των 115 Συνεργαζόμενων Εργατοϋπαλληλικών Οργανώσεων), ενώ στη νεολαία δεσπόζει η δυναμική της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (προϊόν συγχώνευσης της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, που ιδρύεται αμέσως μετά τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς τον Μάιο του 1963, και της Νεολαίας ΕΔΑ). Κοινό τους στοιχείο αποτελεί η έμπρακτη πολιτικοποίηση συνδυαστικά με άρνηση της κομματικής χειραγώγησης: ένα πρόδρομο εγχείρημα δημιουργίας διεκδικητικών δικτύων σαν και αυτά που στις μέρες μας επιχειρεί το κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.

Εξίσου σημαντικές υπήρξαν οι εξελίξεις στον τομέα της διαχείρισης συμβόλων: Το «1-1-4», που πρωτοδιατυπώθηκε σε φοιτητικές συγκεντρώσεις τον Απρίλιο του 1962, εκκινούσε από «οικείο» πυρήνα (την προάσπιση του Συντάγματος) για να εμπνεύσει την αυτόβουλη κοινωνική εγρήγορση ενάντια σε επιβουλές όπως η βασιλική εκτροπή ή υπαναχωρήσεις όπως αυτές των συνδικαλιστικών και νεολαιίστικων ηγεσιών. Σε ό,τι αφορά τα διεκδικητικά ρεπερτόρια, οι νέες ποιότητες υπήρξαν συνάρτηση της ποσοτικής αύξησης: οι 70 ημέρες των Ιουλιανών (με τις 400 και πλέον συγκεντρώσεις σε ανοιχτό χώρο) διέρρηξαν τις μετεμφυλιακές συμβάσεις των ασφυκτικά ελεγχόμενων συγκεντρώσεων, διαμορφώνοντας παράλληλα το πλαίσιο της διεκδικητικής τελετουργίας που θα τηρείται εφεξής και κατά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, ειδικά στην πόλη της Αθήνας: η διαδρομή Προπύλαια – Ομόνοια – Σταδίου – Σύνταγμα είναι κληροδότημα αυτής ακριβώς της περιόδου. Η συμβολική «κατάληψη» του Συντάγματος κατά το δεύτερο 15ήμερο του Ιουλίου (αιματηρή και ιδιαίτερα φορτισμένη τόσο πριν όσο και μετά τη δολοφονία του διαδηλωτή Σωτήρη Πέτρουλα) καταγράφεται στο συλλογικό φαντασιακό ως φραγμός στην ανακτορική αυθαιρεσία και προσδίδει στις δράσεις μιαν εκρηκτική δυναμική. Από τα μέσα Αυγούστου όμως αυτό αλλάζει και η δυναμική αρχίζει να κάμπτεται: με συνέργεια της αστυνομίας αλλά και πολιτικών στελεχών (των λεγόμενων «πυροσβεστών») η κίνηση προς το Σύνταγμα θα απαγορευτεί, με την πορεία να καταλήγει πίσω στα Προπύλαια μέσω της οδού Κοραή.

Χαρακτηριστικά «συγκρουσιακού κύκλου» προσέλαβε όμως και η διεκδικητική διάχυση: Η δεκαετία ξεκίνησε με την εμβληματική απεργία των οικοδόμων τον Δεκέμβριο του 1960 που, αναδεικνύοντας το ευάλωτο της φαινομενικά πανίσχυρης εξουσίας, «δημιούργησε» διεκδικητικό χώρο ο οποίος καλύφθηκε πάραυτα από πλήθος εργατικών κλάδων (και τη φοιτητική νεολαία).

Ο «συγκρουσιακός κύκλος» της σύντομης ελληνικής δεκαετίας ανεκόπη, ως γνωστόν, από τη δικτατορία. Αυτό όμως δεν υπήρξε αναπόδραστο. Καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος των πολιτικών ηγεσιών: η διστακτικότητα, οι ελλείψεις, τα σφάλματα. Σε κάθε περίπτωση, η επίδραση και τα γενικότερα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη της εποχής αυτής παραμένουν. Οπως έγραψε ο θεωρητικός των κοινωνικών κινημάτων Sidney Tarrow, «στην πραγματικότητα οι συγκρουσιακοί κύκλοι… διαρκούν πολύ περισσότερο και έχουν πολύ ευρύτερη επίδραση… Είναι… σαν ένα παλιρροϊκό κύμα που και λειαίνει σημαντικά το έδαφος αλλά και αφήνει προσχωματικά αποθέματα στο διάβα του…».

——————————————
Ο κ. Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ