Μιχάλης Κακογιάννης: Έξω και πέρα από τον χρόνο

Πριν από δεκατέσσερα χρόνια, στις 25 Ιουλίου 2011, έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών, ο Μιχάλης Κακογιάννης, διακεκριμένος ελληνοκύπριος θεατρικός και κινηματογραφικός σκηνοθέτης, σεναριογράφος και μεταφραστής.

Ο γεννημένος στη Λεμεσό Κακογιάννης σπούδασε νομικά, δραματικές τέχνες και σκηνοθεσία στο Λονδίνο, όπου εργάστηκε στην ελληνική υπηρεσία του BBC.

Ξεκίνησε τη θεατρική σταδιοδρομία του ως ηθοποιός, αλλά γρήγορα τον κέρδισε η σκηνοθεσία. Το ξεκίνημα της διεθνούς σκηνοθετικής καριέρας του έγινε το 1954, με την κινηματογραφική ταινία «Κυριακάτικο ξύπνημα».

Οι ταινίες του Κακογιάννη («Στέλλα», «Το κορίτσι με τα μαύρα», «Το τελευταίο ψέμα», «Ερόικα», «Ηλέκτρα», «Τρωάδες», «Ιφιγένεια», «Ζορμπάς» κ.ά.), στις οποίες συνεργάστηκε με σπουδαίους έλληνες και ξένους ηθοποιούς, απέσπασαν σημαντικά βραβεία και τιμητικές διακρίσεις εντός και εκτός συνόρων.

Ο Κακογιάννης σκηνοθέτησε, επίσης, θεατρικά έργα και παραστάσεις όπερας, ενώ έγραψε σενάρια και μεταφράσεις κινηματογραφικών και θεατρικών έργων, όπως και στίχους γνωστών ελληνικών τραγουδιών.

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 13 Μαρτίου 1994, μία εβδομάδα μετά το θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, ο Μιχάλης Κακογιάννης είχε γράψει για την εκλιπούσα, για «το μεγάλο κενό», όπως ήταν ο τίτλος του σχετικού αφιερώματος της εφημερίδας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.3.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ιδού πώς είχε τιμήσει τη μνήμη της Μελίνας ο Κακογιάννης (το κείμενό του έφερε τον τίτλο «Μνήμες…»):

Αθήνα, Δεκέμβριος 1945

Είχα έρθει από το Λονδίνο με στρατιωτικό αεροπλάνο να συγκεντρώσω υλικό για μια πολιτιστική εκπομπή του BBC. Ανάμεσα στις πολλές προσωπικότητες που γνώρισα —Σικελιανό, Κοτοπούλη, Ροντήρη, Βεάκη, Τσαρούχη, Εγγονόπουλο— ήταν και μια νέα ηθοποιός, γόνος επιφανούς οκογενείας, που η συμπεριφορά της, σύμφωνα με τις φήμες, δεν έπαυε να συναρπάζει και να σκανδαλίζει τους Αθηναίους. Φορούσε, θυμάμαι, μια πλεκτή κόκκινη σκούφια που πλαισίωνε δύο τεράστια καστανόχρυσα μάτια —πιο πολύ σαν Κοκκινοσκουφίτσα του παραμυθιού παρά σαν μάγισσα— και, βγαίνοντας από το σπίτι της, επέμενε να την συνοδεύσω στο θέατρο όπου έκανε πρόβες για να μου γνωρίσει ένα νεαρό συνθέτη που θαύμαζε και υπεραγαπούσε. Ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις.

Μάιος 1954

Αποφασίστηκε. Δεύτερη ταινία μου θα είναι η «Στέλλα», βασισμένη στο έργο του Καμπανέλλη «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια», με μουσική του Χατζιδάκι. Στέλλα η Μελίνα. «Μη», με συμβούλευαν οι γνωστοί παραγωγοί της εποχής. «Αντικινηματογραφική λόγω μεγέθους στόματος». Αυτό ακριβώς το στόμα, έλεγα, μαζί με τα αχόρταγα μάτια της, θα γίνει το σήμα κατατεθέν της προσωπικότητάς της. Το έλεγα και το πίστευα, και την έκανα και εκείνη να το πιστέψει.

Ποτέ ταινία δεν γυρίστηκε με συνθήκες τόσο αντίξοες, με μέσα τόσο πρωτόγονα, αλλά με τόση πίστη και τόσο κέφι.

Η  πρώτη προβολή της μπροστά σε κοινό έγινε στις Κάννες, που προλάβαμε με την ψυχή στο στόμα. Την επομένη, οι φωτογραφίες της Μελίνας συνόδευαν τις εκθειαστικές κριτικές σε όλες τις εφημερίδες. Αλλά η ίδια είχε μείνει στην Αθήνα παίζοντας τη Λαίδη Μάκβεθ στο θέατρο Ρεξ. Αυτή την εξήγηση για την απουσία της έδωσα και στον άγνωστό μου ως τότε σκηνοθέτη του «Ριφιφί» Ζυλ Ντασσέν, που με αναζήτησε στο ξενοδοχείο μου ρωτώντας επίμονα αν θα είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τη Μελίνα – Στέλλα από κοντά. Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, σύντομα του δόθηκε η ευκαιρία.

Έχοντας βάσιμες πληροφορίες ότι ήταν φαβορί για το βραβείο γυναικείας ερμηνείας, η Μελίνα κατάφερε να πάρει άδεια για δύο ημέρες. Το βραβείο δεν το πήρε. «Μας προδώσανε», έγραφε ένα σημείωμα που γλίστρησε κάτω από την πόρτα, γραμμένο από κάποιο μέλος της επιτροπής που ήταν παλιός θαυμαστής της.

Το ίδιο βράδυ στη δεξίωση της απονομής, λαμπερότερη και κομψότερη παρά ποτέ, με σήκωσε να χορέψουμε πρώτοι στην πίστα, «έτσι, για να τους δείξουμε…», είπε. Κι έκλεψε την παράσταση. Έκλεψε όμως και κάτι άλλο: την καρδιά του Ντασσέν και σαν ηθοποιός και σαν γυναίκα. Και ας πέρασε λίγος καιρός να το πιστέψει.

21 Απριλίου 1967

Βρισκόμουν στο Παρίσι μοντάροντας την ταινία «Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά» και η Μελίνα στη Νέα Υόρκη, όπου πρωταγωνιστούσε στο μιούζικαλ «Ίλια ντάρλινγκ». Ακούγοντας τα νέα από την Ελλάδα, της έγραψα ένα πολυσέλιδο γράμμα. Μ’ όλο που ως εκείνη τη στιγμή ούτε η Μελίνα ούτε εγώ είχαμε ενεργό ανάμειξη στα πολιτικά, ένιωσα την ανάγκη να της ανακοινώσω ότι αποφάσισα να μη γυρίσω, ώστε να μπορώ να μιλώ ελεύθερα εναντίον της δικτατορίας. Σύντομα έμαθα ότι η Μελίνα είχε ήδη πάρει θέση με το αγωνιστικό πάθος που επρόκειτο να κυριαρχήσει στη ζωή της. Το διαπίστωσα και από κοντά όταν, λίγες εβδομάδες αργότερα, βρέθηκα κι εγώ στη Νέα Υόρκη. Μείναμε στο ίδιο ξενοδοχείο, κάναμε πορείες, με τη Μελίνα πάντα μπροστά, να αψηφάει τις βρισιές και τις απειλές των αντιδραστικών Ελληνοαμερικανών. Η Μελίνα που, διαθέτοντας ευφυΐα και φαντασία, είχε ανεπτυγμένο το αίσθημα του κινδύνου, είχε γίνει στόχος ανώνυμων δολοφονικών απειλών. Κι όμως έβγαινε κάθε βράδυ στη σκηνή, με αστυνομικούς του FBI να την καλύπτουν με τα όπλα τους από τις κουίντες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.1.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Μελίνα που δεν επέτρεπε η λέξη «καρκίνος» να περάσει από τα χείλη μας, όταν ύπουλα εκείνος την σημάδεψε, τον αντιμετώπισε κατάματα και διαλάλησε το όνομά του για να δώσει κουράγιο στους άλλους. Και πάλεψε παλικαρίσια. Για το ποιος νίκησε, όχι πρόσκαιρα αλλά ουσιαστικά, έξω και πέρα από τον χρόνο, θα μιλήσει η Ιστορία.