Η «Καρδιά το καταχείμωνο»: μια τραγωδία γραμμένη σαν φάρσα

Μοιάζει με προγραμματική αρχή διαφορετικών συγγραφέων ότι θέλουν να αιφνιδιάζουν τον αναγνώστη, ει δυνατόν, από την πρώτη φράση του κειμένου. Και αυτό γίνεται απολύτως ξεκάθαρο στην περίπτωση του μυθιστορήματος «Η καρδιά το καταχείμωνο» (στη μετάφραση του Δημήτρη Καρακίτσου, που άκουσε τον ήχο του πρωτότυπου), ενός από τα τρία βιβλία με τα οποία συστήνεται ο νέος εκδοτικός οίκος «Γεννήτρια» του Παναγιώτη Κεχαγιά.  Διότι πώς αλλιώς να ερμηνεύσεις τον καταιγισμό από λέξεις που σπινθηρίζουν, νοήματα που κρύβονται και «σπαστές» παρενθετικές λεπτομέρειες, με τα οποία ανοίγει η ιστορία του Τομ Ρουρκ στη Μοντάνα των ΗΠΑ το 1891; «Ένα βράδυο στην οδό Γουαϊόμινγκ ένας το δίχως άλλο Ιρλανδός πέρασε τρεκλίζοντας, ήταν ένα γερο-βλακόμουτρο, ένας παράφρων μέσα στα κουρέλια και τα βρωμερά τομάρια, με τρίχες να πετάγονται απ’ τα αυτιά, τα μάτια του τη μια να καίνε σαν πυρακτωμένα αστέρια την άλλη να κλείνουν σφιχτά σαν σε έκσταση, κι όλο σκόνταφτε και παραπατούσε με ένα ζευγάρι διαλυμένες μπότες, σαν κάνα υπερτροφικό παιδί βγαλμένο από εφιάλτη…».

Η έναρξη αυτή λειτουργεί σαν προοίμιο για τη γλώσσα με την οποία ο Κέβιν Μπάρι χτίζει τον δικό του καθεδρικό, δημιουργεί το σύμπαν όπου περικλείεται η πραγματικότητα, καθοδηγεί τον αναγνώστη σχετικά με την ψυχική διάθεση των χαρακτήρων του και, ενίοτε, τον αποπροσανατολίζει σ’ αυτό το παιχνίδι με τα σημαδεμένα χαρτιά όπου και οι δύο πλευρές -συγγραφέας και αναγνώστες- έχουν δώσει από αιώνες τα χέρια. Το λογοτεχνικό ύφος του βραβευμένου Ιρλανδού έχει σφυρηλατηθεί σε ένα εργαστήριο που περιέχει τους «Δουβλινέζους» του Τζόις, το μπεκετικό «Τέλος του παιχνιδιού», το είδος του γουέστερν, ενδεχομένως τον Κόρμακ ΜακΚάρθι και όλες τις ελευθερίες που μπορεί να πάρει ο «επίγονος» αδιαφορώντας για τις ετικέτες του «πειραματικού» ή του «μεταμοντέρνου».

Ο Τομ Ρουρκ εργάζεται ως βοηθός φωτογράφου στο Μπιουτ, αλλά παράλληλα και ως αντιγραφέας για τα όνειρα των άλλων. Γράφει τις επιστολές που θέλουν να στείλουν «κακομοίρηδες» που θέλουν να παντρευτούν, χωλοί και σακάτηδες, μουγκοί και σημαδεμένοι, αλλοίθωροι που ακούνε φωνές μέσα στη νύχτα. «Όλοι τους μπορούσαν να μεταμφιεστούν σε κάτι το αξιοπρεπές πάνω στο λευκό χωράφι της σελίδας» γράφει ο Μπάρι και θυμίζει τις «πινελιές στη χαρτοζωγραφιά» στις οποίες μεταμορφώνονται οι λιπόσαρκοι και σκυφτοί μαύροι στις φυτείες του «Ματοβαμμένου μεσημβρινού». Το καταφύγιο της λογοτεχνημένης φύσης θα στηθεί σε πολλά σημεία μέσα στο μυθιστόρημα: «Από πάνω ψηλά [του] άρχισε να περνά ένα τεράστιο κοπάδι ψαρόνια, τα οποία έστριβαν κι έκαναν βουτιές κι άλλαζαν σχήματα συνέχεια και μετά μαζεύτηκαν και πήραν το σχήμα ενός βέλους κι ύστερα μαζεύτηκαν ξανά κι ήταν λες και τούτα τα δέκα χιλιάδες πουλιά είχαν γίνει ένα, σαν ένα μεγάλο δακτυλικό αποτύπωμα που σχηματιζόταν και διαλυόταν…» (σ.194).

Ο άξονας τον οποίο ακολουθεί η εξιστόρηση προέρχεται από τη μακρινή παράδοση του γουέστερν, έτσι όπως την έχουν διαχειριστεί και ανανεώσει συγγραφείς από τον Τζον Γουίλιαμς («Το πέρασμα του μακελάρη», στα ελληνικά από τον «Gutenberg», μτφ. Αθηνά Δημητριάδου) έως τον ΜακΚάρθι: υποβαθμίζοντας τον εγγενή ρομαντισμό και προσθέτοντας μεγαλύτερη πολυπλοκότητα σε χαρακτήρες, τοπίο και κοινωνικές συνθήκες. Στην «Καρδιά» του Μπάρι ο 29χρονος Τομ δραπετεύει με την 31χρονη Πόλλυ Γκιλλέσπυ από τον απατημένο σύζυγό της και μια πανσιόν τυλιγμένη στις φλόγες για να περιπλανηθούν στα χιονισμένα δάση της Μοντάνα -το χιόνι είναι το φυσικό μοτίβο που επανέρχεται σκεπάζοντας μυστικά και ενοχές- ανακαλύπτοντας τον έρωτα και τη βία. Οι κυνηγοί που τους ακολουθούν θα προσφέρουν την απαραίτητη «περιπέτεια» στην εξέλιξη της ιστορίας.

Ο συγγραφέας Κέβιν Μπάρι

Ο Μπάρι δίνει φωνή σε όλους τους χαρακτήρες του -ας πούμε, τόσο τους «θετικούς» όσο και τους «αρνητικούς»- καταφεύγοντας στην οπτική γωνία καθενός από αυτούς σε διαφορετικά κεφάλαια. Και έτσι ο αναγνώστης παρακολουθεί μια περιπέτεια σαν μέσα από καλειδοσκόπιο, όπου μπερδεύονται δημιουργικά ο χρόνος (τη στιγμή που φτάνει σε μία κορύφωση της εξέλιξης ο συγγραφέας επιστρέφει στην αρχή των γεγονότων), το βλέμμα και η ηθική του ήρωα, το ίδιο το τοπίο που μοιάζει να μεταλλάσσεται ανάλογα με την ψυχική διάθεση των χαρακτήρων. «Η νύχτα κύλησε μέσα σε μια αχλή ονείρου μαύρη σαν το κάρβουνο, ενώ ανάμεσα στα δέντρα το σκοτάδι ήταν τόσο πηχτό που έκλεινες τα μάτια σου για να τα προφυλάξεις, αλλά, αν το κοίταζες επίμονα, μέσα από κει ξεπηδούσαν χρώματα. Και μίλησαν στα σκοτάδια του δάσους, και τα σκοτάδια του δάσους με αργούς αντίλαλους απάντησαν, κι εκείνοι γονάτισαν με ένα πνεύμα ευλάβειας» διαβάζουμε για την παραισθησιογόνα νύχτα ανάμεσα στους δύο εραστές.

Το μέσο στο οποίο καταφεύγει ο Μπάρι για να υπονομεύσει τον λυρισμό στην περιγραφή των τοπίων είναι αρχαίο και ακούει στο όνομα «κωμικότητα». Πολλοί από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες του διαθέτουν τις αποχρώσεις χιούμορ που χρειάζεται – ο Αιδεσιμότατος, ο φωτογράφος Λόνεγκαν και φυσικά ο ερημίτης Ντινγκ Ντονγκ, που «ο ύπνος τον έκανε να νιώθει ότι πνίγεται»-, αλλά και οι βασικοί καθώς πρέπει να δρασκελίσουν τη νύχτα φορτωμένοι «τα μεγάλα βάσανα της νιότης». Κι έτσι, απ’ όλο το μυθιστόρημα αναδεικνύεται με διαφορετικό τρόπο και πάλι η ιρλανδική παράδοση του μοντερνιστικού μυθιστορήματος: στη ζωή μπορεί να συμβαίνουν πολλές τραγωδίες, αλλά στη λογοτεχνία η τραγωδία μπορεί να γράφεται και σαν φάρσα. Σαν τραγικωμωδία.

Σημείωση: Ο εκδοτικός οίκος «Γεννήτρια» (gennitria.com) ιδρύθηκε από τον συγγραφέα και μεταφραστή Παναγιώτη Κεχαγιά, με ειδικό ενδιαφέρον για βιβλία νέων Ελλήνων δημιουργών και βιβλία που συνομιλούν με την εποχή τους. Οι άλλοι δύο τίτλοι της εναρκτήριας τριάδας είναι «Τα κομμάτια που λείπουν» του Ανρί Λεφέβρ και η συλλογή διηγημάτων «Το μόνο ζώο» της Νατάσας Σιδέρη. Θα ακολουθήσουν το φθινόπωρο η επανέκδοση του μυθιστορήματος «Κωνσταντίνος» του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, το «Τα θέλω όλα» του Ντομινίκ Αμαρένα και το σημειωματάριο για συγγραφείς με τίτλο «Πεδίο μάχης».  Με δεδομένο ότι καθένα από τα βιβλία διακρίνεται για την αισθητική του -από το εξώφυλλο έως τη γραμματοσειρά και τον σχεδιασμό των εσωτερικών τίτλων- αξίζει να επισημάνουμε ότι το εξώφυλλο της «Καρδιάς το καταχείμωνο» έχει φιλοτεχνήσει ο Παύλος Ζερβός.