Μια χώρα που διώχνει τα παιδιά της δεν έχει μέλλον

Όταν ξεκινήσαμε να προετοιμάζουμε το μεγάλο συνέδριο του in, είχαμε στο νου μας ότι κυρίως θα διοργανώναμε μια ουσιαστική συζήτηση που θα εστίαζε στον τρόπο που θα επιστρέψει το ταλέντο, η επιστημονική γνώση και το μεράκι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην περίοδο της κρίσης.

Πιστεύαμε ότι έτσι θα είχαμε και εμείς μια συμβολή στην προσπάθεια για το Brain Regain, την επιστροφή δηλαδή αυτού του δυναμικού υψηλής ειδίκευσης.

Όμως, όσο προχωρούσε η προετοιμασία, μελετούσαμε τα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης έρευνας της Metron Analysis για λογαριασμό του in που θα παρουσιαστεί στη διάρκεια του συνεδρίου, και μιλούσαμε με ανθρώπους, είτε επρόκειτο για ειδικούς, είτε για αυτούς που μετέφεραν το δικό τους προσωπικό βίωμα, αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι η μάχη της επιστροφής, δυστυχώς, σε μεγάλο βαθμό είναι χαμένη. Προφανώς και πρέπει να δώσουμε κίνητρα και να συνεχιστεί η προσπάθεια, αλλά το μεγαλύτερο μέρος δεν θα επιστρέψει και αποτελεί ήδη τη νέα ελληνική διασπορά (την οποία σαφώς και πρέπει να αξιοποιήσουμε σαν γέφυρα με το διεθνές περιβάλλον).

Διαπιστώσαμε ότι σε πείσμα μιας ρητορικής για επιστροφή, αυτό που ισχύει είναι ότι η τάση φυγής παραμένει. Αυτή τη στιγμή δηλαδή είναι πολύ υψηλά τα ποσοστά αυτών που θέλουν να φύγουν. Μπορεί να μην το κάνουν όλοι, όπως δεν το έκαναν και όλοι όσοι το σκέφτηκαν στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, γιατί η απόφαση να μεταναστεύσεις δεν είναι καθόλου εύκολη, σε πρακτικό και σε προσωπικό επίπεδο, ενώ πλέον κάποιες χώρες δεν είναι το ίδιο προσβάσιμες. Όμως, εξακολουθούν να το σκέφτονται και να το επιθυμούν. Και αρκετοί θα βρουν τον τρόπο να το κάνουν.

Κοντολογίς, αυτό που διαπιστώσαμε και αυτό που θέλουμε να συζητήσουμε με ανθρώπους από την οικονομία, την επιστήμη, την πολιτική, αλλά και -πάνω από όλα- νέους και νέες, είναι ότι αυτή η χώρα διώχνει τα παιδιά της.

Οι δε λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα διώχνει – κυριολεκτικά… – τα παιδιά της είναι αυτοί που σήμερα συμπυκνώνουν το «υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας»: μπορεί να αναπαράγουμε διακηρύξεις για το γεγονός πως επιτυγχάνουμε υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από την υπόλοιπη Ευρώπη, όμως στην πραγματικότητα τα δομικά κρίσιμα προβλήματα παραμένουν με μια κοινωνία μειωμένων προσδοκιών και με υπαρκτό τον κίνδυνο η χώρα να εγκλωβιστεί σε αυτή τη συνθήκη εσαεί.

Γιατί έχει σημασία να δούμε ποιοι είναι οι λόγοι που οι άνθρωποι εξακολουθούν να θέλουν – μαζικά… – να φύγουν από τη χώρα: χαμηλές αμοιβές, κακές συνθήκες εργασίας και σχεδόν ανύπαρκτες επαγγελματικές προοπτικές, ένα κράτος που παραμένει δομικά αναξιοκρατικό (και αναποτελεσματικό).

Στην πραγματικότητα η επιμονή της επιθυμίας για μετανάστευση λειτουργεί ως ένας καθρέφτης στον οποίο μπορούμε να δούμε την πραγματική εικόνα της χώρας και τις ανοιχτές πληγές της.

Μια χώρα που δεν στηρίζεται σε κλάδους υψηλής ειδίκευσης, σημαντικών δεξιοτήτων, υψηλής παραγωγικότητας και αντίστοιχα προστιθέμενης αξίας, άρα και υψηλότερων αποδοχών, και που αντιμετωπίζει την εργασία (άρα και τη γνώση, την εμπειρία, τη δεξιότητα, την ειδίκευση, το ταλέντο και τη δημιουργικότητα), ως κόστος και όχι ως τον καθοριστικό παραγωγικό συντελεστή.

Μια χώρα που εγκλωβίζεται σε ένα αναπτυξιακό υπόδειγμα που βασίζεται σε κλάδους που δίνουν μεν εισόδημα, επιτρέπουν να μπορούν σημαντικά κοινωνικά στρώματα να τα βγάζουν πέρα (και κάποια να πλουτίζουν για να μην ξεχνιόμαστε), που δίνουν ενίοτε και «αναπτυξιακές δυναμικές» ή βελτιώνουν τα δημοσιονομικά, όμως δεν δίνουν προοπτική, δεν δημιουργούν τις θέσεις εργασίας που ένα δυναμικό υψηλής ειδίκευσης και δεξιοτήτων αποζητά, ούτε και προσφέρουν συνθήκες και προοπτικές που να αναλογούν σε αυτή την ειδίκευση και αυτή την προοπτική.

Μια χώρα που αποδεδειγμένα έχει μια δημόσια ανώτατη εκπαίδευση που παρά τις δυσκολίες, την υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση παράγει δυναμικό υψηλής κατάρτισης και γνώση και σημαντική έρευνα (και γι’ αυτό βρίσκεται ψηλά στις διεθνείς κατατάξεις), αλλά την ίδια στιγμή δεν συζητά πώς θα το κάνει πυλώνα ανάπτυξης, αλλά πώς θα του «προσφέρει» τον αθέμιτο ανταγωνισμό ιδιωτικών σούπερ μάρκετ πτυχίων.

Μια χώρα με αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις του κρατικού μηχανισμού, συμπεριλαμβανομένης, πιο πρόσφατα, της διακήρυξης ότι αποκτήσαμε «επιτελικό κράτος», που όμως εξακολουθεί να μαστίζεται από τα ίδια προβλήματα: αναξιοκρατία, αναποτελεσματικότητα, πολυνομία. Κοντολογίς τη συνθήκη όπου ο πολίτης αισθάνεται ότι έχει το κράτος απέναντι, όχι πλάι του.

Μια χώρα όπου το πολιτικό σύστημα διασταυρώνει τα ξίφη του με το παραμικρό, αλλά ποτέ δεν συζητά με τη σοβαρότητα που αυτό απαιτεί, πώς μπορεί αυτή η χώρα να αποκτήσει ξανά εκείνο το μέλλον που θα κρατάει τα παιδιά της εδώ και δεν θα τα διώχνει.

Αυτά είναι τα ερωτήματα με τα οποία πρέπει να αναμετρηθούμε και όχι απλώς και μόνο με το εάν θα δώσουμε το ένα ή το άλλο φορολογικό κίνητρο για την «επιστροφή». Όχι γιατί τα κίνητρα δεν μετρούν, αλλά γιατί οι άνθρωποι που έφυγαν και αυτοί που θα φύγουν δεν το κάνουν απλώς με βάση κάποιο υπολογισμό, αλλά γιατί αισθάνονται ότι δεν έχουν μέλλον εδώ.

Και αυτή είναι η πρόκληση τελικά πίσω από όλη αυτή τη συζήτηση για το brain drain και το brain regain: πώς η χώρα αυτή θα αποκτήσει ξανά μέλλον.

Σε αυτή τη συζήτηση θέλουμε τελικά να συμβάλουμε με το μεγάλο συνέδριο του in. Να φέρουμε κοντά, στον ίδιο χώρο και στο ίδιο τραπέζι διαλόγου τον πολιτικό κόσμο, τους επιστήμονες, την επιχειρηματικότητα αλλά και την ίδια τη νεολαία.

Δεν θέλουμε μια τυπική ανταλλαγή διακηρύξεων, προθέσεων και τελικά ευχολογίων που δεν θα μετατραπούν ποτέ σε πράξη. Γι’ αυτό θα υπάρξει άλλωστε στο συνέδριο και σημαντική παρουσία εκπροσώπων της ίδιας της νεολαίας. Γιατί θέλουμε οι πολιτικοί αλλά και οι εκπρόσωποι της επιχειρηματικότητας να κοιτάξουν αυτή τη νεολαία στα μάτια και να της πουν εάν πραγματικά αναλαμβάνουν την ευθύνη να της προσφέρουν ένα καλύτερο μέλλον. Και γι’ αυτό θέλουμε να ακούσουμε προτάσεις και ιδέες συγκεκριμένες και – πρωτίστως – την πραγματική διάθεση για συλλογικό «ξεβόλεμα», αναμέτρηση με την πρόκληση της αλλαγής και βεβαίως ανάληψη ευθύνης για αυτή την αναμέτρηση.

Με την ελπίδα πώς η συζήτηση αυτή θα συνεχιστεί και θα έχει αποτελέσματα, δηλαδή την αλλαγή ρότας που χρειαζόμαστε για να φτιάξουμε, συλλογικά, το μέλλον που αξίζει σε αυτή τη χώρα και τους ανθρώπους της.

Αλλά και την αγωνία ότι τα περιθώρια και οι ευκαιρίες για να κάνουμε πράξη αυτή την αλλαγή ολοένα και στενεύουν.