ΗΠΑ: Ο ισχυρός έχει πάντοτε δίκιο

Γράφει ο Γιώργος Μαργαρίτης*

Η περίοδος που μεσολαβεί ανάμεσα στην εκλογή ενός νέου Προέδρου των ΗΠΑ και την ημερομηνία ανάληψης των καθηκόντων του είναι, θα μπορούσαμε να πούμε- «πειραματική».

Μεταξύ άλλων ο νέος ηγέτης έχει την ευχέρεια να πει όσα ως Πρόεδρος δεν θα μπορούσε να πει – όχι χωρίς να δημιουργήσει ανεπιθύμητες αναταράξεις. Είναι περίοδος δημιουργίας εντυπώσεων ή διερευνητικών ανοιγμάτων.

Οι αντιδράσεις σε όσα ετούτη την περίοδο ανακοινώνονται βοηθούν στον προσδιορισμό των ορίων της νέας εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση όμως το μέτρο συνίσταται ακόμα και στην φάση ετούτη της «περιορισμένης ευθύνης».

Υπάρχουν μέτρα και σταθμά των οποίων η υπέρβαση δεν μπορεί να έχει απλά και μόνο στιγμιαίο αντίκτυπο και χαρακτήρα. Ιδιαίτερα όταν η τελετή της ορκωμοσίας βρίσκεται μόλις λίγες μέρες μακριά.

Οι προεδρικές δηλώσεις όμως έχουν και μια άλλη διάσταση. Προαναγγέλλουν τους κανόνες που θα ισχύσουν στην θητεία Τραμπ.

Οι κανόνες αυτοί συνοψίζονται στο εξής απλό: ο ισχυρός έχει πάντοτε δίκιο. Δεν χρειάζονται περισσότερα επιχειρήματα ή διπλωματικά τεχνάσματα.

Η Δανία, εξήγησε ο Τραμπ, οφείλει να παραχωρήσει -είτε με αγορά, είτε με πιο βαριά επιχειρήματα- την Γροιλανδία στις ΗΠΑ καθότι το γιγαντιαίο παγωμένο νησί είναι «σημαντικό για την άμυνα των ΗΠΑ». Εάν δεν το πράξει τότε η Δανία -χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μέλος του ΝΑΤΟ- θα βρεθεί αντιμέτωπη με οικονομικές κυρώσεις, χωρίς να αποκλείονται ακόμα και στρατιωτικά μέτρα εναντίον της!

Ο γενικός κανόνας

Ο γενικός κανόνας «ο ισχυρός έχει πάντοτε δίκιο» θα έπρεπε ίσως να ανησυχήσει τους κυβερνώντες την μικρή μας χώρα. Ο γείτονάς της που φωνάζει και διεκδικεί είναι ισχυρός και μετέχει στα μεγάλα παιχνίδια – στην ευρύτερη περιοχή τουλάχιστον.

Θα δεχθεί αδιαμαρτύρητα η Αθήνα τους νέους κανόνες του παιχνιδιού; Προκύπτει όμως και μια πρόσθετη πηγή ανησυχίας για την χώρα μας από τις δηλώσεις του κου Τραμπ.

Η διεκδίκηση της Γροιλανδίας από τις ΗΠΑ στηρίζεται στην αμυντική σημασία του νησιού. Η Δανία, στην οποία η Γροιλανδία ανήκει, είχε δρομολογήσει από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, μια πολιτική συνεχών παραχωρήσεων προς τις ΗΠΑ για να αμβλύνει τις βλέψεις της Ουάσιγκτον.

Στον στρατιωτικό τομέα οι ΗΠΑ είναι πανταχού παρούσες εκεί. Πέρα από την μεγάλη βάση της Θούλης, στα βόρεια – βάση στρατηγικών βομβαρδιστικών με πυρηνικά όπλα-, το νησί φιλοξενεί τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης που καλύπτουν τις ΗΠΑ από πυραυλικές επιθέσεις.

Η δε αμερικανική παρουσία, πολιτική, επιστημονική και στρατιωτική, είναι πυκνή σε κάθε γωνιά της Γροιλανδίας. Η εκεί στρατιωτική παρουσία της Δανίας είναι συμβολική και περιορίζεται στην προστασία των αλιευτικών ζωνών. Ούτε ετούτη η κατάσταση που δημιούργησαν διαδοχικές παραχωρήσεις είναι κάτι που ικανοποιεί τους Αμερικανούς. Απλά τα θέλουν όλα.

Εξασφαλίζουν οι βάσεις την κυριαρχία;

Προβάλλεται πολύ συχνά στην Αθήνα η θέση ότι η όσο το δυνατό πιο πυκνή παρουσία ξένων βάσεων στην χώρα είναι ένα μέτρο που εξασφαλίζει την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και τελικά την ανεξαρτησία της χώρας. Η τρέχουσα πραγματικότητα και οι νέοι κανόνες που αναδύονται δείχνουν ακριβώς το αντίθετο.

Η μετατροπή της χώρας σε στρατόπεδο και σε βάση ξένων στρατευμάτων, περιορίζει δραστικά την ανεξαρτησία, απειλεί και υπονομεύει και την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα.

Όπως και η Γροιλανδία η χώρα βρίσκεται δέσμια ξένων σχεδιασμών και συμφερόντων, σε απόλυτη αδυναμία να χαράξει και να εφαρμόσει την όποια ανεξάρτητη πολιτική.

Με την πυκνή στρατιωτική παρουσία δυνάμεων των ΗΠΑ στην χώρα μας γίνεται αδιανόητη η όποια «εθνική» απόφαση σε πολύ σημαντικά ζητήματα – σε έναν πόλεμο λόγου χάρη. Η Ελλάδα δεν μπορεί να αποφύγει την εμπλοκή της σε όποιον πόλεμο των ΗΠΑ στην περιοχή.

Ίσως όμως ούτε αυτό να είναι αρκετό. Μην ξεχνάμε ότι το φθινόπωρο του 1943 στην Συνδιάσκεψη των Μεγάλων στην Τεχεράνη, προσφέρθηκε η Κρήτη στην Τουρκία ως αντάλλαγμα για την άμεση έξοδό της στον πόλεμο κατά του Άξονα.

Η Ελλάδα ήταν τότε «φίλη και σύμμαχος» και είχε δώσει σκληρούς αγώνες στο πλευρό των μεγάλων της συμμάχων. Ο ισχυρός έχει πάντα δίκιο όμως, όπως εξηγεί ο κος Τραμπ.

Η περίπτωση Καναδά

Η περίπτωση του Καναδά έχει το δικό της βάρος. Σε ολόκληρη την περίοδο ανόδου του αμερικανικού καπιταλισμού – και συνακόλουθα της αμερικανικής ισχύος, ο Καναδάς ήταν ένα είδος συνόρου με τον πανίσχυρο τότε ευρωπαϊκό, βρετανικό ουσιαστικά καπιταλισμό. Χρησίμευε ως ένα είδος ασπίδας για τις νεαρές τότε ΗΠΑ.

Ο πόλεμος του 1812 απέδειξε ότι η Βρετανία δεν είχε πλέον τις δυνατότητες να νικήσει την πρώην αποικία της ακόμα και με τον «φθηνό» τρόπο: μοχλεύοντας και στρέφοντας ενάντια στην Ουάσιγκτον τις φυλές των Ινδιάνων.

Καθώς οι ισορροπίες ανατράπηκαν, ολόκληρο τον 19ο αιώνα, ως τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, το Λονδίνο παρακολουθούσε ανήμπορο την άνοδο του κυριότερου ανταγωνιστή του: των ΗΠΑ.

Οι τελευταίες είχαν πλέον την στρατιωτική και πολιτική δυνατότητα να καταλάβουν τον Καναδά και η Αγγλία δεν θα διακινδύνευε ποτέ να χάσει την πλούσια και πολλά υποσχόμενη αποικία της.

Στο όνομα του Καναδά άφησε λοιπόν προοδευτικά να υπονομευτεί η θαλάσσια, άρα παγκόσμια κυριαρχία της.

Από την πλευρά της Ουάσιγκτον ο Καναδάς ήταν ένα είδος εγγύησης. Εξαιτίας του η Αγγλία δεν μπορούσε να την απειλήσει και εφόσον δεν μπορούσε η Αγγλία δεν μπορούσε και η Ευρώπη.

Έτσι ο αμερικανικός καπιταλισμός μπόρεσε να αναπτυχθεί απερίσπαστος και να επωφεληθεί από τους ενδοευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς, διαμάχες και πολέμους. Από το περιθώριο του ευρωπαϊκού κόσμου βρέθηκε έτσι κυρίαρχος όλου του κόσμου.

Οι ΗΠΑ δεν χρειάζονται ισότιμο εταίρο την Ευρώπη

Η επαναφορά του θέματος του Καναδά δείχνει τις βαθιές αλλαγές που γίνονται στον σημερινό μας κόσμο. Δείχνει το εύρος της φράσης «Ο ισχυρός έχει πάντοτε δίκιο».

Οι ΗΠΑ δεν χρειάζονται την Ευρώπη ως ισότιμο εταίρο και σύμμαχο. Δεν την φοβούνται, αισθάνονται ότι την ελέγχουν, την εκβιάζουν, την κυβερνούν.

Ο Καναδάς δεν έχει πλέον την ιστορική σημασία του άλλοτε. Δεν είναι πλέον Βρετανία, δεν είναι Ευρώπη. Όπως και η Γροιλανδία είναι ένα είδος μαύρης τρύπας που άφησε πίσω της η ευρωπαϊκή συρρίκνωση και παρακμή. Η δε πολιτική αντιπαθεί το κενό – ιδιαίτερα τις μαύρες τρύπες.

Το παράδοξο είναι ότι οι ακραία επιθετικές εξαγγελίες του κου Τραμπ δεν είναι στην ουσία τους στρατηγικά επιθετικές. Διακρίνει κανείς σε αυτές μια αμυντική τάση, μια παραδοχή.

Οι ΗΠΑ αισθάνονται ότι δεν μπορούν πλέον να κυβερνούν τον κόσμο ολόκληρο. Θέλουν λοιπόν, για να εξασφαλίσουν μια σημαντική θέση στον κόσμο, να εξασφαλίσουν την γειτονιά τους, να γίνουν οι απόλυτοι κύριοι σε αυτή.

Γροιλανδία, Καναδάς, Μεξικό, Παναμάς…. Για τον γειτονικό χώρο των ΗΠΑ πρόκειται. Ο χώρος αυτός δε έχει τις διαστάσεις ολόκληρης ηπείρου. Πολύ καλό ως βάση και εφαλτήριο για μια δύναμη που θα προσπαθήσει να παραμείνει μεγάλη.

*Ο Γιώργος Μαργαρίτης είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας