Μετά την πανδημία, τι;

Στην πορεία της ιστορίας έχει αποδειχθεί πως τα μεγάλα χάσματα στις κοινωνικές ανισότητες και στις όποιες δραματικές κοινωνικο-οικονομικές ανακατατάξεις δεν προήλθαν από συνειδητές πολιτικές επιλογές αλλά από διάφορα γεγονότα μεγάλων καταστροφών ή τεχνολογικών εξελίξεων (βλ. και William Rosen, Justinian’s Flea: Plague, Empire and the Birth of Europe. Jonathan Cape, 2007). H άγνοια αυτής της πραγματικότητας και η προσφυγή σε προστατευτισμούς περισσότερο θα ζημιώσει τις κοινωνίες που θα το επιχειρήσουν παρά θα τις βοηθήσει.

Είναι χαρακτηριστικό πως σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας οι περίοδοι οικονομικής ευημερίας και ανάπτυξης, όποτε δηλαδή είχαμε θεαματικά επιτεύγματα στην πρόοδο και στον πολιτισμό, βάθαιναν οι οικονομικές ανισότητες. Η σταθερότητα και οι ακμάζουσες οικονομίες ουδέποτε προκάλεσαν σύγκλιση εισοδημάτων και μεγαλύτερη ισότητα. Αυτό που συνέβαινε ήταν η διεύρυνση της ευημερίας. Γίνονταν δηλαδή όλοι περισσότερο πλούσιοι, αλλά όχι και περισσότερο ίσοι.\

Οπως περιγράφει ο Walter Scheidel στην ενδιαφέρουσα ιστορική του έρευνα (The Great Leveler: Violence and the History of Equality. Princeton, 2017), μονάχα η βία με τη μορφή πολέμων, επαναστατικών ανατροπών, καταρρεύσεων κρατών και θανατηφόρων επιδημιών επιφέρει ριζικές εισοδηματικές ανατροπές κι επαναπροσδιορισμούς στην ιδιοκτησία του πλούτου. Καταστροφή λοιπόν η ευημερία; Το δεύτερο αναπόφευκτα συνεπιφέρει ανισότητες, ενώ το πρώτο οικονομικές αναπροσαρμογές δίχως βέβαια να επιβάλει μακροχρόνια ισότητα.

Πάνω σε αυτή τη λογική το εξαίρετο βιβλίο του Johan Norbert (Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future. Oneworld Publications, 2017) αποδεικνύει ακριβώς τη θεαματική βελτίωση των παγκόσμιων οικονομιών στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης. Φέρνει στη μνήμη το γεγονός πως «τα παλιά καλά χρόνια», για τα οποία ομιλούν πολλοί στη Δύση, ήταν χρόνια δυστυχίας, πείνας και κακουχιών για τους περισσότερους πληθυσμούς της γης. Πράγμα που σήμερα έχει εντελώς ανατραπεί με τις περισσότερες οικονομίες του κόσμου, μέσα από μεταρρυθμίσεις ανοίγματος των οικονομιών τους και περιορισμό των κεντρικών κρατικών ελέγχων, να έχουν μπει σε γοργούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Είναι χαρακτηριστικό πως είναι το εξαγωγικό εμπόριο των αναπτυσσομένων χωρών που και σήμερα, μέσα σε χρόνια σχετικής οικονομικής δυστοκίας, κινεί τη διεθνή οικονομία και καλλιεργούσε, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, αισιοδοξία για το μέλλον.

Η παγκόσμια επέκταση του κορωνοϊού όμως προοιωνίζει ριζοσπαστικές αναπροσαρμογές. Από πρόβλημα υγείας η σημερινή αναταραχή θα μετατραπεί σε οικονομική ανατροπή. Τα χρήματα που θα ξοδευθούν αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε δημοσιονομικά αδιέξοδα, σε μεγέθυνση του δημόσιου τομέα και σε εκ θεμελίων εισοδηματικές και κοινωνικές ανατροπές. Με βάση την εμπειρία της ιστορίας, αυτές πιθανότατα θα προκαλέσουν περισσότερο εξισωτικές πολιτικές. Που όμως θα περάσουν από σοβαρές δοκιμασίες τις κοινωνίες μέχρι να βρεθεί κάποια βιώσιμη ισορροπία…